Phân tích thái độ, hành vi và kiến thức môi trường của sinh viên sư phạm

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường ngày càng trở nên cấp bách, những giáo viên tương lai được xem là lực lượng nòng cốt trong việc giáo dục thế hệ trẻ về lối sống bền vững. Tuy nhiên, phần lớn các nghiên cứu trước đây về mức độ hiểu biết về môi trường (EL) chỉ tập trung vào bối cảnh phương Tây và châu Âu, trong khi khu vực châu Á, nơi có sự khác biệt đáng kể về văn hóa, chính sách và chương trình đào tạo lại chưa được khảo sát đầy đủ. Chính vì vậy, một nghiên cứu định lượng được tiến hành nhằm đánh giá, so sánh và phân tích ba khía cạnh chính cấu thành sự hiểu biết về môi trường của giáo viên thực tập: thái độ, hành vi và kiến thức.

Nghiên cứu sử dụng phương pháp khảo sát với bộ công cụ gồm ba phần: thang đo thái độ (17 mục), thang đo hành vi (15 mục) và bài trắc nghiệm kiến thức môi trường (10 câu hỏi). Bộ câu hỏi được dịch sang tiếng Nga và hiệu chỉnh thông qua đánh giá của các chuyên gia để đảm bảo tính chính xác và phù hợp ngữ cảnh. Mẫu nghiên cứu bao gồm 280 giáo viênthực tập đến từ các trường Đại học sư phạm ở Kazakhstan và Uzbekistan. Dữ liệu được thu thập thông qua Google Forms và xử lý bằng phần mềm SPSS, sử dụng các phép kiểm định phi tham số do dữ liệu không phân phối chuẩn.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, nhìn chung, giáo viên thực tập ở cả hai quốc gia đều có thái độ tích cực đối với các vấn đề môi trường, với điểm trung bình là 3.58/5. Họ đồng tình với quan điểm rằng giáo viên cần tích hợp nội dung môi trường vào giảng dạy và tin tưởng vào vai trò của bản thân trong việc góp phần cải thiện môi trường. Tuy nhiên, sự tích cực này không hoàn toàn được phản ánh trong hành vi thực tế. Mức độ thực hành các hành vi bảo vệ môi trường chỉ đạt mức trung bình (3.18/5), với những hành vi phổ biến như tiết kiệm điện, nước có tỷ lệ thực hiện cao, trong khi các hành vi đòi hỏi nhiều nỗ lực như tái chế pin, tham gia các chiến dịch môi trường hay báo cáo vi phạm lại có tỷ lệ rất thấp.

Điều đáng lo ngại là mức độ kiến thức của giáo viên tập sự về môi trường khá hạn chế, với điểm trung bình chỉ đạt 0.40 (tương đương 40% số câu trả lời đúng). Họ thiếu hiểu biết về các vấn đề cơ bản như tái chế, ô nhiễm môi trường địa phương và tiêu dùng bền vững. Kết quả này làm nổi bật sự mâu thuẫn giữa thái độ tích cực và năng lực hiểu biết thực tế -một hiện tượng đã từng được ghi nhận trong các nghiên cứu trước đây ở bối cảnh châu Âu. Việc thiếu kiến thức cụ thể có thể là nguyên nhân khiến các hành vi môi trường không được thực hiện đầy đủ, dù người học có ý thức và quan điểm tích cực.

Nguồn: istockphoto.com

Phân tích sâu hơn theo nhóm nhân khẩu học cho thấy một số khác biệt đáng chú ý. Ở nhóm nữ, thái độ tích cực của giáo viên tập sự tại Uzbekistan cao hơn so với Kazakhstan, sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê. Trong khi đó, ở nhóm nam, kiến thức môi trường của sinh viên Uzbekistan nhỉnh hơn Kazakhstan, dù mức độ chênh lệch không lớn. Tuy nhiên, xét theo năm học hoặc chuyên ngành học ở trung học phổ thông (khoa học, công nghệ, nhân văn), không phát hiện ảnh hưởng đáng kể đến thái độ, hành vi hay kiến thức về môi trường. Điều này gợi ý rằng các yếu tố cá nhân khác - như trải nghiệm học tập, môi trường xã hội hoặc chương trình đào tạo đại học - có thể đóng vai trò quan trọng hơn.

Nghiên cứu này cũng đặt ra một số vấn đề cho chương trình đào tạo giáo viên hiện tại. Mặc dù một số sinh viên có thể đã từng học các khóa học liên quan đến giáo dục môi trường, kết quả vẫn cho thấy sự thiếu hụt nghiêm trọng về kiến thức nền tảng. Điều này chỉ ra rằng nội dung về môi trường trong các chương trình sư phạm chưa thực sự hiệu quả hoặc chưa được tổ chức một cách toàn diện và thực tiễn. Bên cạnh đó, việc thiếu sự tham gia vào các hoạt động cộng đồng về môi trường cho thấy một khoảng cách giữa nhận thức và hành động, cần được khắc phục thông qua các chương trình ngoại khóa, thực địa hoặc hoạt động tình nguyện gắn liền với chủ đề môi trường.

Nghiên cứu đưa ra một số khuyến nghị quan trọng như sau: Thứ nhất, cần tích hợp sâu hơn nội dung giáo dục môi trường vào chương trình đào tạo giáo viên, không chỉ ở khía cạnh lý thuyết mà cả thực hành. Thứ hai, nên tiến hành các nghiên cứu dọc (longitudinal studies) để theo dõi sự phát triển của EL theo thời gian, từ đó đánh giá hiệu quả của các can thiệp giáo dục. Thứ ba, cần mở rộng các nghiên cứu liên quốc gia để hiểu rõ hơn tác động của bối cảnh văn hóa, xã hội và giáo dục đến EL. Cuối cùng, việc áp dụng các mô hình thống kê hiện đại như mô hình phương trình cấu trúc có thể giúp nhận diện các biến ẩn ảnh hưởng đến EL, từ đó thiết kế các chương trình giáo dục phù hợp hơn.

Tóm lại, nghiên cứu cung cấp cái nhìn so sánh có giá trị về năng lực môi trường của giáo viên tập sự tại hai quốc gia Trung Á. Mặc dù có thái độ tích cực, hành vi và kiến thức của họ vẫn còn nhiều hạn chế. Kết quả này khẳng định nhu cầu cấp thiết phải đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục môi trường trong chương trình đào tạo giáo viên, nhằm đảm bảo rằng thế hệ giáo viên tương lai không chỉ có ý thức mà còn có năng lực thực hành bảo vệ môi trường một cách hiệu quả.

Hoàng Dũng lược dịch

Nguồn:

Akhmetova, A. I., Mukazhanova, R. A., Aitpayeva, A. K., Urazova, M. B., Jamoldinova, O. R., & Khodjaev, B. K. (2025). An examination of pre-service teachers’ environmental attitudes, behaviors, and knowledge. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 21(6), em2643. https://doi.org/10.29333/ejmste/16415