Khám phá thực hành đánh giá kết quả học tập của người học tại các trường đại học sư phạm Việt Nam thông qua Nghiên cứu Tự nhiên

Giữa sự phát triển nhanh chóng của môi trường học thuật và yêu cầu cải tiến chất lượng giáo dục, phương pháp đánh giá sinh viên trở thành yếu tố then chốt trong quá trình này. Nghiên cứu này được thực hiện nhằm khám phá các thực hành đánh giá kết quả học tập của người học trong các trường đại học sư phạm tại Việt Nam thông qua sử dụng tiếp cận Nghiên cứu tự nhiên (Naturalistic Inquiry). Nghiên cứu tự nhiên là một trong những cách tiếp cận nghiên cứu định tính nổi bật được áp dụng để tìm hiểu về niềm tin, giá trị và thái độ của các giảng viên cũng như các nhà quản lý đối với các phương thức đánh giá sinh viên. Phương pháp này ưu tiên quan điểm và trải nghiệm của người tham gia, giúp phân tích các động lực xã hội, văn hóa và hành vi trong môi trường thực tế, đặc biệt phù hợp trong các lĩnh vực như giáo dục. Hoạt động đánh giá này đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển chất lượng giáo dục, đặc biệt trong bối cảnh các trường đại học sư phạm của Việt Nam, nơi có sự tồn tại giữa các phương pháp đánh giá truyền thống và các phương pháp đánh giá tiến tiến. Nghiên cứu này đã chỉ ra rằng, mặc dù có những sự thay đổi và cải cách trong các phương thức đánh giá kết quả học tập của người học, nhưng vẫn tồn tại thách thức văn hóa và rào cản hệ thống trong việc áp dụng các phương pháp đánh giá tiên tiến. Điều này cho thấy một mâu thuẫn giữa truyền thống và đổi mới, trong đào tạo giáo viên.

Tiếp cận nghiên cứu tự nhiên được lựa chọn vì khả năng tìm hiểu sâu sắc các hiện tượng phức tạp, đặc biệt là những yếu tố văn hóa và xã hội ảnh hưởng đến cách thức thực hiện đánh giá. Một trong những điểm mạnh của cách tiếp cận này là khả năng không can thiệp vào thực tế nghiên cứu, cho phép ghi nhận các dữ liệu tự nhiên từ thực tế giảng dạy, điều này cực kì quan trọng khi nghiên cứu về các thực hành đánh giá. Phương pháp Nghiên cứu tự nhiên cũng giúp phát hiện ra những xung đột giữa các quan điểm trong thực hành đánh giá truyền thống so với các phương pháp đánh giá tiến bộ đang được đề xuất trong giáo dục hiện đại.

Nghiên cứu được thực hiện thông qua phỏng vấn bán cấu trúc với 24 giảng viên và nhà quản lí từ 3 trường đại học sư phạm tại Việt Nam. Các cuộc phỏng vấn này được thiết kế linh hoạt để cho phép các câu trả lời mở, từ đó phản ánh được những góc nhìn sâu sắc của người tham gia về thực trạng và thách thức trong các thực hành đánh giá. Quá trình phỏng vấn này kéo dài 3 tháng, trong đó các cuộc phỏng vấn diễn ra tại văn phòng của giảng viên, nhà quản lí hoặc các không gian làm việc quen thuộc với họ. Ngoài ra, nghiên cứu còn sử dụng phân tích tài liệu để làm giàu thêm kết quả nghiên cứu, từ các hướng dẫn đánh giá, chính sách giáo dục cho đến các sổ điểm nhằm xác thực và làm rõ các quan điểm của người tham gia từ các cuộc phỏng vấn. Qua đó, nghiên cứu không chỉ dừng lại ở việc thu thập thông tin từ các cá nhân mà còn phản ánh sự tương tác giữa chính sách và thực tiễn trong môi trường giáo dục.

Kết quả của nghiên cứu đã chia người tham gia thành ba nhóm chính với những thái độ và phương pháp đánh giá khác nhau:

Nhóm Những người tiên phong đổi mới (Adaptive Implementers): Đây là những giảng viên đi đầu trong việc đổi mới phương pháp đánh giá, họ tin rằng việc đánh giá hình thành là yếu tố quan trọng giúp sinh viên phát triển và cải thiện kĩ năng. Họ sử dụng các phương pháp như phản hồi thường xuyên, đánh giá qua nhóm và dự án nhóm, qua đó tạo ra môi trường học tập hợp tác và tự đánh giá cho sinh viên.

Nhóm Những người thực dụng trong đổi mới (Changing Pragmatists): Nhóm này đồng ý với vai trò của đánh giá hình thành trong việc giúp sinh viên phát triển, nhưng họ gặp phải nhiều rào cản trong việc thực hiện, bao gồm lớp học đông, thiếu cơ sở vật chất và thù lao thấp. Điều này khiến họ khó có thể áp dụng các phương pháp mới một cách rộng rãi.

Nhóm Những người bảo thủ hoặc những người duy trì quan điểm truyền thống (Defending Denialists): Nhóm này vẫn duy trì phương pháp đánh giá tổng kết (summative assessment), coi thiết lập điểm số từ kì thi là cách thức duy nhất để đánh giá năng lực của sinh viên. Họ không chú trọng đến các phương pháp phản hồi hay đánh giá liên tục mà chỉ tập trung vào việc đưa ra điểm số cuối kì như một thước đo chính.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, các nhóm có thái độ khác nhau đối với các phương pháp đánh giá. Nhóm những người thực hiện thay đổi chủ động cho thấy rằng, mặc dù có những đổi mới tích cực trong cách tiếp cận đánh giá nhưng sự kháng cự từ các yếu tố văn hóa và hệ thống vẫn là những rào cản lớn. Câu hỏi đặt ra là liệu các phương pháp đánh giá hình thành (formative assessment) có thể phát triển  ở các trường đại học Việt Nam nếu không có sự thay đổi mạnh mẽ về chính sách và nguồn lực? Nhóm những người thay đổi thực dụng cho thấy rằng, mặc dù họ nhận thức được tầm quan trọng của các phương pháp cải cách, nhưng họ cũng thừa nhận rằng rào cản tài chính, khối lượng công việc quá tải và không gian học tập hạn chế đã tạo ra một sự mâu thuẫn thực tế trong việc thực hiện các cải cách này. Cuối cùng, nhóm những người duy trì quan điểm bảo thủ vẫn sử dụng các phương pháp truyền thống. Điều này không chỉ là vấn đề của hệ thống giáo dục mà còn là một phần trong nền tảng văn hóa của giáo dục Việt Nam.

(Nguồn ảnh: Pexels)

Kết quả cho thấy một bức tranh đa chiều về thực hành đánh giá sinh viên tại các trường đại học sư phạm tại Việt Nam, đồng thời phản ánh sự căng thẳng giữa các phương pháp đánh giá truyền thống và các phương pháp đánh giá tiên tiến hơn, đặc biệt là đánh giá hình thành (formative assessment). Các nhóm giảng viên được phân loại theo thái độ và phương pháp đánh giá, từ những người chủ động cải cách, những người thay đổi thực dụng cho đến những người bảo vệ sự phủ nhận. Điều này chỉ ra rằng, mặc dù có những nỗ lực cải cách nhưng sự chuyển đổi giữa các phương pháp đánh giá vẫn gặp phải nhiều thách thức.

Một trong những vấn đề nổi bật trong nghiên cứu là rào cản từ các yếu tố văn hóa và hệ thống. Giảng viên vẫn duy trì các phương pháp đánh giá tổng kết (summative assessment) và tiêu chuẩn hóa (standardized tests). Tuy nhiên, sự thiếu linh hoạt trong việc áp dụng phương pháp đánh giá hình thành (formative assessment) có thể khiến sinh viên khó phát triển toàn diện, đặc biệt là trong việc cải thiện kĩ năng tư duy phản biện, giải quyết vấn đề và khả năng hợp tác. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, mặc dù nhiều giảng viên nhận thức được lợi ích của phương pháp đánh giá hình thành, họ lại gặp phải rào cản lớn từ cơ sở vật chất, lớp học đông đúc và chế độ đãi ngộ chưa thỏa đáng. Điều này cho thấy một khoảng cách lớn giữa mong muốn cải cách và khả năng thực thi trong thực tế. Để có thể triển khai các phương pháp đánh giá tiên tiến, không chỉ cần sự thay đổi về phương pháp giảng dạy mà còn phải có sự đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở hạ tầng, đào tạo giảng viên và chế độ hỗ trợ.

Về mặt lí thuyết, nghiên cứu này cung cấp một cái nhìn sâu sắc về việc các yếu tố văn hóa, cá nhân và tổ chức tác động đến cách thức thực hiện đánh giá. Điều này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc xây dựng các chính sách giáo dục. Các cơ sở đào tạo giáo viên cần nhận thức được rằng việc cải cách phương pháp đánh giá không thể chỉ đơn giản là thay đổi phương pháp mà phải xem xét toàn diện bối cảnh giáo dục, bao gồm các yếu tố văn hóa học thuật và môi trường giảng dạy.

Thực tiễn cho thấy rằng, các chương trình đào tạo giáo viên cần phải có các chiến lược tiếp cận linh hoạt và tinh thần cải cách mạnh mẽ để giảm thiểu sự phản kháng văn hóa và cải thiện điều kiện làm việc cho giảng viên. Chỉ khi đó, các phương pháp đánh giá tiên tiến có thể được áp dụng rộng rãi và mang lại sự thay đổi tích cực cho chất lượng giáo dục.

Nghiên cứu này đã chứng minh được tính hiệu quả của tiếp cận nghiên cứu tự nhiên trong việc khám phá thực tế các phương pháp đánh giá sinh viên ở các trường đại học sư phạm tại Việt Nam, từ đó cung cấp một cái nhìn sâu sắc về những thách thức và cơ hội trong việc cải cách các phương pháp đánh giá, đồng thời chỉ ra rằng, để cải tiến phương thức đánh giá sinh viên, cần có sự thay đổi không chỉ trong phương pháp giảng dạy mà còn trong chính sách giáo dục và văn hóa học thuật.       

Khánh Linh lược dịch

Nguồn:

Luong, G. H. T. (2025). Exploring Student Assessment Practices in Vietnamese Teacher Training Universities through Naturalistic Inquiry. Vietnam Journal of Education, 9(Special Issue), 184-196. https://doi.org/10.52296/vje.2025.426