Phương pháp dạy học môn Âm nhạc lớp 1 theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018

      Năm học 2020-2021 là năm đầu tiên các trường tiểu học trên toàn quốc triển khai dạy học môn Âm nhạc lớp 1 theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Thực tế, nhiều giáo viên (GV) đã gặp khó khăn khi giảng dạy môn học vì đồng thời phải tiếp cận với sách giáo khoa có nội dung dạy học mới, phải sử dụng những phương pháp và phương tiện dạy học mới,... Một số hướng dẫn dưới đây sẽ giúp GV có thêm kinh nghiệm để dạy môn Âm nhạc phù hợp và hiệu quả hơn.

Phương pháp dạy hát

        Hát là nội dung quan trọng trong chương trình môn Âm nhạc, hầu hết các tiết học đều có hoạt động ca hát. Dạy hát rất quen thuộc với GV, nhưng dạy ở lớp 1 cần chú ý những vấn đề sau:

- Bước đọc lời ca, GV cần đọc mẫu từng câu ngắn để HS đọc theo, vì các em chưa tự đọc được. Ngoài ra, GV cũng nên giải thích ý nghĩa một số từ ngữ (nếu có), để HS hiểu nội dung bài hát.

- Bước tập hát từng câu, GV cần kết hợp giữa việc hát mẫu và đàn giai điệu vì cả hai hoạt động này đều rất cần thiết. Việc nghe hát mẫu sẽ giúp HS nhận biết được cách phát âm, cách lấy hơi và sự biểu cảm phù hợp, còn việc nghe đàn giai điệu sẽ hỗ trợ HS hát đúng nhạc. Những bài dân ca có nhiều tiếng hát luyến láy thì GV nên hát mẫu nhiều hơn.

- Cần dạy HS luyện tập theo từng câu hát ngắn để phù hợp với hơi thở, và hướng dẫn các em biết cách lấy hơi. GV không để HS hát quá nhiều lần trong tiết học, mà cho các nhóm tập luân phiên để bảo vệ giọng hát.

- GV không nên đưa bản nhạc vào giáo án điện tử để dạy hát cho HS, bởi các em chưa có khả năng quan sát nốt nhạc khi học hát. GV chỉ đưa riêng lời ca vào giáo án điện tử là thích hợp.

Phương pháp dạy nhạc cụ

      Nội dung nhạc cụ giúp HS được luyện tập về nhịp điệu. Các em học cách sử dụng một số nhạc cụ gõ đơn giản, học cách chơi body percussion và ứng dụng đệm cho bài hát đã học.

- GV cần hướng dẫn HS chơi nhạc cụ đúng tư thế và đúng cách. Ví dụ dùng trống nhỏ, HS sẽ cầm quai trống bằng tay trái, cầm dùi và gõ bằng tay phải. Cách cầm và gõ trai-en-gô cũng tương tự. Dùng tem-bơ-rin thì cầm bằng tay trái, vỗ vào mặt trống bằng bàn tay phải. Nhưng nếu HS chơi song loan thì chỉ sử dụng bằng tay phải.

- GV cần hướng dẫn HS chơi body percussion, là cách sử dụng cơ thể như một loại nhạc cụ tạo ra tiết tấu. Nên hướng dẫn HS lớp 1 tập ba động tác đơn giản là: vỗ tay, vỗ tay xuống đùi, giậm chân, đây là biện pháp hiệu quả để tạo hứng thú, rèn luyện và nâng cao kĩ năng nhịp điệu cho HS. GV cần đưa ra chỉ dẫn rõ ràng, súc tích, việc này sẽ tiết kiệm được thời gian và tập trung vào nhiệm vụ trọng tâm. GV không cần dài dòng, có thể đưa ra những mẫu hoạt động cơ bản để cho HS nắm được yêu cầu và hoàn thành nhiệm vụ nhanh nhất.

- GV cần dành khoảng 2/3 thời gian để hướng dẫn HS luyện tập tiết tấu bằng nhạc cụ gõ và chơi body percussion. Sau đó, dành khoảng 1/3 thời gian còn lại để ứng dụng đệm cho bài hát.

- Luyện tập tiết tấu với nhịp độ không quá nhanh hoặc quá chậm, mà phải tương ứng với nhịp độ của bài hát.

- GV hướng dẫn HS chơi nhạc cụ đệm cho bài hát bằng một trong các cách: GV mở nhạc bài hát để HS đệm theo; GV hát để HS đệm; tổ 1 hát còn tổ 2 đệm; HS vừa hát vừa tự đệm nhạc cụ,...

Phương pháp dạy nghe nhạc

      Nội dung nghe nhạc giúp HS nâng cao năng lực cảm thụ âm nhạc. Sự cảm thụ mang lại những rung động trong tâm hồn các em và có thể bộc lộ ra bên ngoài, từ ánh mắt, cử chỉ cho đến những phản ứng của cơ thể. Những điều cần chú ý là:

- GV nên chọn bản nhạc (có lời hoặc không lời) với độ dài khoảng 2-3 phút, nên cho HS nghe nhạc bằng hình thức xem video.

- Mỗi bản nhạc nên cho HS nghe 2-3 lần trong tiết học, và nên nghe lại trong những tiết khác nhau. Ví dụ khởi động tiết học, GV cho nghe một bản nhạc vui tươi để HS nghe kết hợp vận động, nhảy múa.

- Mỗi lần nghe, GV nên hướng dẫn HS nghe kết hợp với một hoạt động khác nhau, như: trả lời câu hỏi ngắn, chơi trò chơi, vận động, nhảy múa, dùng nhạc cụ gõ đệm theo bản nhạc,... Cần thu hút HS bằng cách cho các em được chọn lựa. HS không nhất thiết phải thích tất cả các hoạt động. Khi được lựa chọn, HS được làm chủ các hoạt động và sẽ thích thú hơn.

- GV nên khuyến khích và tôn trọng phản ứng của HS khi nghe nhạc, không yêu cầu các em phải có cùng biểu hiện (vui, cười, yên lặng,...).

Phương pháp dạy đọc nhạc

       Nội dung đọc nhạc giúp HS làm quen với các nốt nhạc và cao độ của chúng. Những điều cần chú ý là:

- GV nên hướng dẫn HS tập đọc những nét nhạc đơn giản, ví dụ học kì I đọc 2-3 nốt, học kì II có thể đọc 4-5 nốt nhạc.

- Nên bắt đầu luyện tập từ quãng dễ đọc (Mi-Son), và đặc biệt là nên vận dụng phương pháp đọc nhạc theo kí hiệu bàn tay.

     Đọc nhạc theo kí hiệu bàn tay (tiếng Anh: reading music with hand signs) là phương pháp đọc nhạc mà các nốt nhạc được kí hiệu bằng các tư thế khác nhau của bàn tay, nhằm “đơn giản hóa” việc đọc nhạc cho mọi đối tượng. Phương pháp này rất hiệu quả đối với những người mới làm quen việc đọc nhạc. Đọc nhạc theo kí hiệu bàn tay vui hơn, dễ hơn so với đọc nhạc theo kí hiệu ghi nhạc, bởi vì: HS được đọc nhạc kết hợp vận động cơ thể, tư thế thoải mái hơn; HS được trợ giúp về mặt trực quan, dễ cảm nhận tương quan về cao độ, ví dụ khi HS đọc nốt Son thì bàn tay đưa lên cao hơn so với nốt Mi; HS được đọc nhạc như trò chơi; HS có thể sáng tạo bài đọc nhạc, ví dụ một bạn xung phong lên bảng làm kí hiệu để cả lớp đọc nhạc (có sự hướng dẫn, hỗ trợ của GV); HS không bị quá tải về nội dung, do GV được chủ động lựa chọn bài tập phù hợp.

Phương pháp dạy thường thức âm nhạc

- Cách dạy tìm hiểu nhạc cụ gõ của Việt Nam và nước ngoài, GV cần hướng dẫn HS đọc đúng tên nhạc cụ và phân biệt được một số nhạc cụ. GV nên khai thác hình ảnh, âm thanh các nhạc cụ trên internet, hoặc dùng nhạc cụ thật để HS được trải nghiệm bằng đa giác quan.

- Cách dạy câu chuyện âm nhạc, GV cần đọc hoặc kể rõ ràng để HS nắm được nội dung; GV chỉ đặt câu hỏi ngắn để HS nêu tên nhân vật yêu thích, hoặc kể được một phần câu chuyện theo hình ảnh minh hoạ.

Lê Anh Tuấn - Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam

Ghi chú: Những quan điểm của tác giả không nhất thiết là quan điểm của Tạp chí Giáo dục.