Mường Chanh – Thanh Hóa: Vùng đất “phên dậu” cán đích nông thôn mới

Thành tựu ấy cũng gắn liền với việc triển khai đồng bộ chỉ đạo thực hiện Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới theo tinh thần Quyết định số 263/QĐ-TTg ngày 22/02/2022 của Thủ tướng Chính phủ, cùng các yêu cầu về đổi mới tuyên truyền, nâng cao chất lượng giáo dục – đào tạo được Bộ GDĐT cụ thể hóa tại Quyết định số 965/QĐ-BGDĐT ngày 28/3/2025.

Những định hướng này đã tạo nền tảng quan trọng để giáo dục vùng biên đổi thay, góp phần nâng cao dân trí, cải thiện sinh kế và củng cố vững chắc “thế trận lòng dân” nơi cửa ngõ Tổ quốc.

Học sinh Trường THCS Mường Chanh trong giờ tan lớp.

Từ vùng đất nghèo khó...

Nằm cách trung tâm huyện Mường Lát (Thanh Hóa) gần 40km, xã Mường Chanh là xã vùng cao biên giới, có chung đường biên giới dài 22,5km với huyện Viêng Xay, tỉnh Hủa Phăn (Lào). Mường Chanh có 9 bản, dân số hơn 3.800 người với trên 800 hộ dân, chủ yếu là người đồng bào Thái.

Nguyên Bí thư Đảng ủy xã Mường Chanh (giai đoạn 2010-2020) Lộc Văn En năm nay đã bước sang tuổi 64, nhưng sức khỏe của ông vẫn cường tráng, kể lại rằng: Thời điểm năm 2011 trở về trước, vùng đất biên cương này có vô vàn khó khăn. Hệ thống y tế, giáo dục thiếu thốn; trường học đều là tranh tre, nứa lá; đường giao thông chưa được đầu tư như bây giờ, điện lưới quốc gia, sóng điện thoại....cũng chưa có. Mãi tới năm 2014, Mường Chanh mới có điện lưới quốc gia.

“Ngày ấy, xã Mường Chanh có khoảng 3.000 dân, nhưng tỷ lệ hộ đói, nghèo chiếm tới hơn 85%, nên khó khăn đủ bề. Năm 2011, khi đoàn công tác của Trung ương lên thăm, chỉ đạo công tác xóa đói, giảm nghèo, để xây dựng Mường Chanh thành xã đạt chuẩn nông thôn mới, thì mọi thứ dần được thay đổi. Thế nhưng, năm 2018, trận lũ lịch sử tràn qua, phá tan hoang nhiều nhà cửa, ruộng vườn, đường sá...lại khiến Mường Chanh kiệt quệ đi nhiều”, ông En tâm sự.

Một cuộc tái thiết nhà cửa, ruộng nương, bản làng cho người dân Mường Chanh được đặt ra. Bản Na Chừa có 70 hộ dân sinh sống đã bị lũ tàn phá nặng nề, nên Nhà nước đã quyết định di dời sang khu tái định cư. Người dân được hỗ trợ nhà cửa, xây dựng lại cuộc sống mới.

Chị Lương Thị Cuộn (43 tuổi), ở khu tái định cư Na Chừa, xã Mường Chanh cho biết, trước kia, gia đình chị và hơn 70 hộ dân nơi đây sinh sống ở bản cũ, gặp rất nhiều khó khăn.

“Năm 2018, trận lũ lịch sử đã gây thiệt hại về người, tài sản của. Sau đó, Nhà nước đầu tư cho bà con chuyển sang khu tái định cư mới. Bây giờ, nhà cửa khang trang, đường làng ngõ xóm sạch đẹp, bà con ổn định cuộc sống, bản Na Chừa cũng đã đạt chuẩn NTM rồi. Các cháu nhỏ trong bản cũng đã đến trường theo học cái chữ ngày càng đông hơn”, chị Cuộn tâm sự.

Ông Lục Văn Tâm - Bí thư Đảng ủy xã Mường Chanh, cho biết, vùng đất tận cùng của khu vực biên giới xứ Thanh ngày nay đã “thay da đổi thịt”. Ông Tâm bảo rằng; nếu như năm 2013, tỷ lệ hộ nghèo ở Mường Chanh còn trên còn 85%; thu nhập bình quân chỉ đạt 13,2 triệu đồng/người/năm, thì đến nay đã tăng lên hơn 46 triệu đồng. Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều của xã còn 11,73%, trong đó tỷ lệ hộ nghèo còn 5,31%.

...đến chuẩn nông thôn mới...

Chủ tịch UBND xã Mường Chanh Bùi Văn Nhân, chia sẻ, xây dựng NTM ở vùng đất biên giới này là một câu chuyện dài, bởi bước khởi đầu của nó thực sự là những con số gần như bằng không. Tuy nhiên, sau khi nhận được chỉ đạo, điều hành của Trung ương, cấp tỉnh, huyện về chương trình này thì xã đã thực hiện theo các bước, trình tự và rất cụ thể.

“Khi bắt tay vào xây dựng NTM, đã hình thành nhiều phong trào các hộ dân hiến đất, hiến tường rào, góp công, góp của để làm đường bê tông. Phong trào nhà đẹp, ngõ sạch; khuyến học, khuyến tài, làm kinh tế giỏi... được cán bộ, đảng viên gương mẫu thực hiện, nhân dân đồng tình ủng hộ, trở thành một cuộc thi đua của toàn dân”, ông Bùi Văn Nhân nói.

Người dân ở bản Na Chừa (Mường Chanh, Mường Lát) chế biến măng.

Khi xã Mường Chanh xây dựng NTM, gia đình ông Lương Văn Xin (55 tuổi), ở bản Piềng Tặt (Mường Chanh) đã tự nguyện hiến 6.000m² đất vườn trồng cây ăn quả để làm đường giao thông cho bản.

Theo Chủ tịch UBND xã Mường Chanh, giờ đây, địa phương đã có sự liên kết sản xuất giữa các hộ dân, tạo nên những cánh đồng diện tích lớn, hướng tới sản xuất lúa nước trở thành cây trồng chủ lực với diện tích trên 325 ha lúa nước hai vụ ở các bản. Mường Chanh cũng đã tích tụ đất trồng cây ăn quả, hướng tới xây dựng sản phẩm đặc trưng địa phương.

Giáo dục – động lực then chốt của xây dựng nông thôn mới vùng biên

Đi đôi với phát triển hạ tầng kinh tế – xã hội, lĩnh vực giáo dục tại Mường Chanh có nhiều chuyển biến tích cực. Các trường học được đầu tư xây dựng, tỷ lệ học sinh ra lớp tăng cao, số lượng giáo viên được bổ sung hằng năm, nâng cao chất lượng dạy và học.

Từ góc nhìn ngành, những kết quả này phù hợp định hướng trong Quyết định 965/QĐ-BGDĐT ngày 28/3/2025 của Bộ GDĐT về tăng cường công tác thông tin, truyền thông và chỉ đạo triển khai thực hiện Chương trình MTQG xây dựng NTM trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo.

Thầy Tào Văn Sinh, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Mường Chanh, cho biết, vài năm trở lại đây, đời sống người dân có nhiều thay đổi, bà con đã quan tâm đến việc học hành của con trẻ, nên trường lớp ngày càng đông học sinh.

“Các cháu rất chăm chỉ đến trường, mặc dù nhiều em đang có hoàn cảnh khó khăn. Cũng nhờ có học sinh đến lớp ngày càng nhiều, nên giáo viên của trường càng tăng lên, đó là niềm vui, hạnh phúc của những người đi “gieo chữ” ở vùng biên xa xôi như chúng tôi”, thầy Tào Văn Sinh bộc bạch.

Trong lúc trò chuyện, tôi vẫn cảm nhận được nỗi trăn trở trong lòng của thầy Sinh. Dường như, trong sâu thẳm của thầy, có nỗi trăn trở nhất về chế độ dành cho học sinh bán trú như trước kia. Bởi lẽ, theo quy định, xã đạt chuẩn NTM, thì hầu hết học sinh thuộc diện hưởng chế độ theo Nghị định 116 (chế độ bán trú) trước kia không còn. Ngoài ra, chế độ hỗ trợ chi phí học tập theo Nghị định 81 hiện nay cũng không còn cho học sinh ở đây, chỉ những em thuộc diện hộ nghèo, cận nghèo mới được hỗ trợ.

Thoáng qua chút đăm chiêu, thầy Sinh hào hứng trở lại, bảo rằng, ở Trường Tiểu học Mường Chanh, hiện có 28 cán bộ, giáo viên, thì chỉ có 4 người ở dưới miền xuôi, còn lại là thầy, cô ở Mường Chanh và một số người xã khác của huyện Mường Lát. “Anh cứ nhìn vào số lượng giáo viên là người Mường Chanh, sẽ thấy rằng, mặc dù là vùng đất vẫn còn khó khăn, nhưng chuyện học hành đã thay đổi rất đáng kể. Có gia đình hiện nay đã và đang nuôi 3 đứa con đi đại học. Đó là, gia đình thầy giáo Lương Văn Chung ở trường này có 3 con gái đang tiếp nối truyền thống gia đình”, thầy Tào Văn Sinh chia sẻ.

Theo quy định, khi xã đạt chuẩn NTM, đồng nghĩa đã thoát nghèo. Vì thế, ngoài việc cắt giảm chế độ phụ cấp, hỗ trợ học sinh như trước kia, thì hiện nay học sinh ở Mường Chanh đều phải mua Bảo hiểm Y tế (trừ những em hộ nghèo, cận nghèo - PV). Cùng đó, người dân ở Mường Chanh (trừ hộ nghèo, cận nghèo) giờ đây đều phải tự mua Bảo hiểm Y tế cho mình, nên cũng ít nhiều tác động đến tâm lý của họ.

Nhờ chủ trương xây dựng Nông thôn mới của Đảng, Nhà nước đến nay Mường Chanh đã dần bừng sáng, người dân đã thoát nghèo và đời sống dần được ổn định hơn. Tuy nhiên, vẫn cần thêm những chính sách hỗ trợ tiếp theo của Tỉnh trong thời gian nữa để người dân vùng biên viễn xa xôi ổn định và phát triển bền vững hơn.

Vùng biên đang dần bừng sáng

Xã vùng biên Mường Chanh đã cán đích NTM, điều đó không thể phủ nhận sự phấn đấu, nỗ lực vượt khó của toàn hệ thống chính trị và người dân địa phương. Công cuộc xây dựng NTM ở Mường Chanh đã trải qua hơn một thập kỷ mới trở thành hiện thực. Đó là sự nỗ lực không ngừng của cả hệ thống chính trị và người dân ở vùng đất “phên dậu” này.

Ở Mường Chanh, giờ đây bên cạnh những thay đổi đáng kể về điều kiện kinh tế - xã hội, còn có sự tươi sáng của ngành Giáo dục cả về số lượng lẫn chất lượng. Có được những thành quả ấy, công lớn cũng nhờ nhiều thầy, cô giáo là người miền xuôi tình nguyện lên đây công tác. Họ là những người xa gia đình, xa quê hương để lên vùng biên cống hiến sức lực, trí tuệ của mình cho ngành, đem “cái chữ” đến với những em nhỏ vùng cao.

Đường giao thông ở bản Nà Hin, xã Mường Chanh (Mường Lát) đã được nhựa hóa.

Vợ chồng thầy Lê Văn Thành, Bùi Thị Giang Châu quê ở huyện Yên Định (Thanh Hóa) lên nhận công tác ở Mường Chanh từ năm 2007. Năm 2009, thầy Thành và cô Châu nên duyên vợ chồng, hai người xác định ở lại với mảnh đất này để trao truyền kiến thức cho học trò.

Ngồi tâm sự với tôi, cô Châu bảo rằng: “Chúng tôi lên đây công tác từ khi đang còn rất khó khăn. Khi bén duyên với nhau, thành gia đình rồi có con, vợ chồng xác định ở lại đây để lập nghiệp và cống hiến. Gần hai thập kỷ sống và công tác ở đây, chúng tôi chứng kiến nhiều sự thăng trầm, sự đổi thay của mảnh đất vùng biên này. Ngày trước, do đồng lương eo hẹp, nên cuộc sống vô cùng khó khăn, nhưng giờ đây đã đổi thay nhiều rồi”.

Hai vợ chồng thầy Thành, cô Châu đang công tác ở Trường THCS Mường Chanh. Con gái đầu lòng của cô Châu, thầy Thành năm nay đang học lớp 10; con trai út học lớp 5. Với mong muốn tạo điều kiện cho con cái ăn học, vợ chồng cô Châu gửi con gái về quê ở với ông bà nội để theo học Trường THPT Yên Định 2.

“Mường Chanh đạt chuẩn NTM, đội ngũ giáo viên không còn được hưởng phụ cấp lâu năm như trước kia. Chế độ phụ cấp đứng lớp của giáo viên Mầm non, Tiểu học từ 70% xuống còn 50%. Giáo viên THCS, chỉ hưởng phụ cấp đứng lớp 35% thay vì 70% như trước kia... Thế nhưng, thay vào đó, mức lương cơ sở tăng lên rồi, cuộc sống của chúng tôi đã thay đổi, nên ai nấy cũng yên tâm công tác anh ạ”, cô Bùi Thị Giang Châu bộc bạch.

Sự đổi thay của Mường Chanh là minh chứng cho hiệu quả của việc triển khai Chương trình MTQG theo hướng đặt giáo dục làm trung tâm phát triển bền vững, đồng thời thực thi đồng bộ các định hướng truyền thông theo Quyết định 263/QĐ-TTg và Quyết định 965/QĐ-BGDĐT. Từ một xã nghèo biên giới, Mường Chanh hôm nay không chỉ “thay da đổi thịt” về kinh tế – xã hội mà còn trở thành điểm sáng trong xây dựng môi trường giáo dục an toàn, thân thiện; nâng cao dân trí; gìn giữ bản sắc văn hóa và củng cố vững chắc thế trận quốc phòng – an ninh. Sự chuyển mình ấy là minh chứng cho tinh thần vượt khó của nhân dân, cho hiệu quả của những chính sách đúng đắn, và cho vai trò không thể thay thế của giáo dục trong phát triển nông thôn mới bền vững.

Bài và ảnh: THẾ LƯỢNG – THU TRINH