Bồi dưỡng kỹ năng số và an toàn thông tin cho cán bộ xã: “Chìa khóa” thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới 2021–2025 trong lĩnh vực giáo dục - đào tạo

Bước sang giai đoạn chuyển đổi số quốc gia, yêu cầu mới đặt ra là: cán bộ cấp xã – những người “gần dân nhất, sát cơ sở nhất” – không chỉ nắm vững chính sách mà còn phải thành thạo kỹ năng số, hiểu biết về an toàn thông tin để triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) một cách hiệu quả. Bồi dưỡng năng lực số cho đội ngũ này vì thế được xem như “chìa khóa mở khóa” các mục tiêu GD-ĐT trong xây dựng nông thôn mới.

Năng lực số – yêu cầu mới từ Chương trình xây dựng nông thôn mới

Quyết định số 263/QĐ-TTg ngày 22/2/2022 phê duyệt Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021–2025 đã xác định rõ định hướng: phát triển nông thôn toàn diện, văn minh, hiện đại, gắn với cơ cấu lại nông nghiệp, phát triển kinh tế nông thôn và đô thị hóa bền vững. Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới, xã nông thôn mới nâng cao, huyện, tỉnh nông thôn mới giai đoạn này không chỉ nhấn mạnh các tiêu chí hạ tầng, thu nhập, môi trường, mà còn đề cao chất lượng GD-ĐT, thông tin, truyền thông và chuyển đổi số. Trong bức tranh đó, ngành Giáo dục được giao một nhóm nhiệm vụ rất cụ thể: củng cố, hoàn thiện cơ sở vật chất trường lớp ở nông thôn; duy trì, nâng cao chất lượng phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 5 tuổi, phổ cập tiểu học, phổ cập trung học cơ sở; đồng thời phát triển công tác xóa mù chữ, nâng tỷ lệ biết chữ mức độ 2 trong nhóm tuổi 15–60.

Nhờ sự vào cuộc của chính quyền các cấp, sự phối hợp giữa ngành Giáo dục và các ban, ngành, đoàn thể, đến năm 2025 nhiều chỉ số giáo dục nông thôn đã đạt và vượt mục tiêu: khoảng 87,5% số xã đạt tiêu chí trường học; 95,6% số xã đạt tiêu chí GD-ĐT; 70,8% số xã đạt tiêu chí giáo dục nông thôn mới nâng cao. Tỷ lệ người 15–60 tuổi biết chữ mức độ 1 tăng lên khoảng 99,1%; 55/63 tỉnh, thành phố đạt chuẩn xóa mù chữ mức độ 2. Những con số ấn tượng ấy chứng tỏ Chương trình MTQG đã tạo cú hích mạnh cho giáo dục nông thôn. Tuy nhiên, để tiếp tục nâng chuẩn, đặc biệt là khi các hoạt động quản lý, thống kê, giám sát, truyền thông đều dần chuyển lên môi trường số, thì “nút thắt” không còn nằm ở số lượng trường lớp hay tỷ lệ biết chữ, mà chuyển sang năng lực số của đội ngũ cán bộ cơ sở – trong đó có cán bộ phụ trách giáo dục, văn hóa – xã hội cấp xã. Nếu thiếu kỹ năng số và hiểu biết về an toàn thông tin, họ sẽ gặp khó khăn khi quản lý dữ liệu phổ cập, xử lý hồ sơ dịch vụ công trực tuyến hay phối hợp với nhà trường trong các hoạt động giáo dục trên nền tảng số.

Chính sách bồi dưỡng kỹ năng số và an toàn thông tin cho cán bộ cấp xã

©VNPT\ Tập huấn kiến thức, kỹ năng số và an toàn thông tin cho cán bộ, công chức có vai trò hết sức quan trọng cho việc thực hiện Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới

Nâng cao năng lực số cho cán bộ cấp xã không còn là yêu cầu tự phát mà đã được thể chế hóa trong hệ thống văn bản của Bộ Thông tin và Truyền thông. Thông tư 05/2022/TT-BTTTT đặt nền tảng cho việc triển khai các hoạt động thông tin – truyền thông và chuyển đổi số trong Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới, đồng thời yêu cầu địa phương tăng cường hạ tầng thông tin và phổ biến kỹ năng số cho người dân, cán bộ cơ sở. Đến năm 2025, Thông tư 02/2025/TT-BTTTT tiếp tục hoàn thiện khung hướng dẫn, quy định rõ hơn về chương trình, tài liệu bồi dưỡng và trách nhiệm của các địa phương trong lập kế hoạch, triển khai và đánh giá. Điều này cho thấy kỹ năng số và năng lực tiếp cận thông tin đã trở thành một tiêu chí của nông thôn mới, thay vì chỉ là các hoạt động tuyên truyền nhỏ lẻ. Dấu mốc quan trọng là Quyết định 1817/QĐ-BTTTT (21/9/2023) phê duyệt “Chương trình bồi dưỡng, tập huấn kiến thức, kỹ năng số và an toàn thông tin cho cán bộ, công chức cấp xã”. Chương trình đặt mục tiêu đến năm 2025: 80% cán bộ xã vùng dân tộc thiểu số, miền núi, hải đảo và 100% cán bộ ở các xã còn lại được tham gia đào tạo. Khóa học được ưu tiên tổ chức trực tuyến, kéo dài không quá ba ngày và có kiểm tra đánh giá. Nội dung tập huấn gồm hai nhóm chính: (1) Kỹ năng chuyển đổi số cơ bản: nhận thức chuyển đổi số, chữ ký số, dịch vụ công trực tuyến, khai thác nền tảng và cơ sở dữ liệu địa phương; (2) Kỹ năng an toàn thông tin: nhận diện rủi ro trên mạng, bảo vệ dữ liệu, xử lý các tình huống lừa đảo, tấn công mạng. Nhìn chung, sự ra đời của Thông tư 05, Thông tư 02 và Quyết định 1817 đã tạo nên khung chính sách nhất quán và đầy đủ, giúp các địa phương có cơ sở xây dựng chương trình bồi dưỡng phù hợp, phục vụ trực tiếp cho việc thực hiện Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới trong lĩnh vực GD-ĐT.

Hạ tầng số phát triển nhưng năng lực ứng dụng còn hạn chế

Việt Nam đạt tỷ lệ sử dụng Internet từ 78%–79% dân số vào năm 2023; ở nông thôn, hơn 63% người dân truy cập Internet thường xuyên và gần 80% hộ gia đình có kết nối cáp quang. Đây là điều kiện thuận lợi cho triển khai các ứng dụng số trong giáo dục và quản lý ở cấp xã. Tuy nhiên, năng lực ứng dụng công nghệ của cán bộ xã chưa đồng đều. Ở nhiều địa bàn miền núi, vùng sâu, trang thiết bị chưa đầy đủ; một bộ phận cán bộ lớn tuổi ít có điều kiện tiếp cận các khóa bồi dưỡng chuyên môn về công nghệ thông tin. Trong triển khai các hệ thống quản lý giáo dục, một số cán bộ xã phải tự tìm tòi do thiếu tài liệu và hướng dẫn chuẩn hóa. Điều này dẫn đến việc thao tác không thống nhất, dữ liệu cập nhật không đồng bộ, thậm chí phải duy trì đồng thời hồ sơ giấy và hồ sơ điện tử. Bên cạnh đó, nhận thức về an toàn thông tin còn nhiều hạn chế. Các vụ mạo danh cơ quan giáo dục để nhắn tin thu phí, chiếm đoạt tài khoản, hay lừa đảo qua mạng vẫn xảy ra. Nếu cán bộ xã thiếu kiến thức để phát hiện và hướng dẫn người dân, hiệu quả sử dụng nền tảng số trong giáo dục sẽ bị ảnh hưởng. Nhìn chung, hạ tầng số đã mở rộng nhưng năng lực ứng dụng công nghệ của cán bộ cơ sở chưa tương xứng, tạo áp lực trong quá trình triển khai Chương trình MTQG ở lĩnh vực giáo dục.

 Một số mô hình bồi dưỡng kỹ năng số cho cán bộ cơ sở

Nhiều địa phương đã triển khai các mô hình bồi dưỡng kỹ năng số cho cán bộ xã, bước đầu cho thấy hiệu quả rõ rệt và có thể nhân rộng. Tại Lai Châu, ba lớp tập huấn chuyển đổi số được tổ chức vào tháng 10/2025 cho cán bộ xã thuộc huyện Mường Tè. Học viên được thực hành trực tiếp trên máy tính và điện thoại, được hướng dẫn xử lý hồ sơ trực tuyến và đưa sản phẩm OCOP lên sàn thương mại điện tử. Kiến thức và thao tác được thiết kế theo nhu cầu thực tiễn, giúp cán bộ thuận lợi áp dụng vào công việc hàng ngày. Tháng 11/2025, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam phối hợp với Hội LHPN tỉnh Lai Châu tổ chức lớp tập huấn về chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới, chú trọng nội dung an toàn thông tin và ứng dụng công nghệ trong quản lý, truyền thông. Khi trở về cơ sở, cán bộ Hội có thể hỗ trợ người dân tiếp cận các ứng dụng số, đồng thời phối hợp với nhà trường và cán bộ giáo dục xã trong công tác phổ cập và truyền thông giáo dục.

Quang cảnh lớp tập huấn Nâng cao năng lực về chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới cho cán bộ Hội các cấp tại tỉnh Lai Châu (© baolaichau.vn\Nguyễn Tùng - Xuân Cảnh)

Một số tỉnh như Tuyên Quang, Bạc Liêu đã triển khai chương trình bồi dưỡng theo Quyết định 1817/QĐ-BTTTT và xây dựng nội dung phù hợp đặc thù địa phương. Các lớp học được tổ chức linh hoạt, bảo đảm tính thiết thực và giảm áp lực thời gian cho cán bộ xã. Các mô hình này cho thấy hiệu quả phụ thuộc vào tính thực hành và sự phù hợp với nhiệm vụ hàng ngày, đồng thời cần huy động các lực lượng xã hội như Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ, giáo viên tin học tham gia hỗ trợ triển khai.

Định hướng xây dựng chương trình bồi dưỡng dành riêng cho cán bộ xã trong lĩnh vực giáo dục

Từ khung chính sách chung và kinh nghiệm thực tiễn, có thể đề xuất việc xây dựng một chương trình bồi dưỡng “đo ni đóng giày” cho cán bộ phụ trách giáo dục, văn hóa – xã hội cấp xã, nhằm trực tiếp phục vụ việc thực hiện Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới trong lĩnh vực GDĐT. Trước hết, cần xác định một khung năng lực số đặc thù cho vị trí việc làm này. Khung năng lực có thể bao gồm ba nhóm: (1) Năng lực vận hành các hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu của ngành Giáo dục (các phần mềm quản lý trường lớp, cơ sở dữ liệu quốc gia về giáo dục, báo cáo phổ cập, xóa mù chữ…); (2) Năng lực truyền thông và hỗ trợ người dân trên môi trường số (sử dụng cổng thông tin điện tử xã, mạng xã hội, nhóm Zalo… để truyền tải chính sách, thông tin giáo dục; hướng dẫn phụ huynh, học sinh tiếp cận dịch vụ công trực tuyến); và (3) Năng lực về an toàn thông tin, bảo vệ dữ liệu cá nhân của học sinh, giáo viên, phụ huynh.

Trên cơ sở khung năng lực, chương trình bồi dưỡng nên được thiết kế theo mô-đun, vừa đảm bảo tính hệ thống, vừa dễ triển khai linh hoạt. Một mô-đun có thể tập trung vào cập nhật văn bản, bộ tiêu chí giáo dục trong Chương trình MTQG, nhấn mạnh những chỉ số gắn với chuyển đổi số và thông tin, truyền thông. Mô-đun khác hướng tới kỹ năng thao tác trên các hệ thống thông tin của ngành: nhập và kiểm tra dữ liệu phổ cập, theo dõi sĩ số học sinh, cập nhật tình hình xóa mù chữ, phối hợp với nhà trường trong việc lập báo cáo số. Một mô-đun nữa có thể dành cho kỹ năng truyền thông số và xử lý khủng hoảng thông tin liên quan đến giáo dục ở cấp xã; mô-đun cuối cùng dành riêng cho an toàn thông tin, với các tình huống giả lập về lộ lọt dữ liệu, lừa đảo học phí, tin giả liên quan đến học sinh. Về hình thức tổ chức, nên kết hợp giữa học trực tuyến và thực hành trực tiếp. Học trực tuyến giúp tiết kiệm chi phí, thời gian, thuận tiện cho cán bộ xã vốn rất bận; trong khi đó, các buổi thực hành tập trung theo cụm xã, cụm huyện cho phép giảng viên “cầm tay chỉ việc”, giải đáp cụ thể các tình huống nảy sinh trong quản lý giáo dục ở địa phương.

Cuối cùng, để bồi dưỡng không chỉ dừng ở “đi học cho đủ”, cần gắn kết quả học tập với công tác đánh giá, thi đua. Chẳng hạn, có thể đưa tiêu chí “tỷ lệ cán bộ phụ trách giáo dục cấp xã hoàn thành chương trình bồi dưỡng kỹ năng số, an toàn thông tin” vào bộ chỉ số đánh giá thực hiện Chương trình MTQG ở lĩnh vực giáo dục; xem kết quả học tập trên nền tảng trực tuyến như một minh chứng trong đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ hằng năm của cán bộ; ưu tiên hỗ trợ kỹ thuật, trang thiết bị chuyển đổi số cho những địa phương thực hiện tốt.

Vai trò của năng lực số trong nâng cao chất lượng quản lý giáo dục ở cơ sở

Giai đoạn 2021–2025, Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới đã ghi nhận nhiều kết quả tích cực trong lĩnh vực giáo dục: tỷ lệ xã đạt tiêu chí trường học và tiêu chí GD-ĐT tăng ổn định; công tác phổ cập giáo dục và xóa mù chữ được duy trì vững chắc; số tỉnh đạt chuẩn xóa mù chữ mức độ 2 tiếp tục mở rộng. Những kết quả này khẳng định nỗ lực của cả hệ thống chính trị, trong đó đội ngũ cán bộ cấp xã giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong tổ chức, điều phối và giám sát thực hiện nhiệm vụ tại cơ sở.

Tuy nhiên, để bảo đảm sự bền vững của các kết quả đạt được trong bối cảnh chuyển đổi số, đội ngũ cán bộ xã cần được trang bị đầy đủ năng lực số và kiến thức an toàn thông tin. Khi nắm vững và vận hành hiệu quả các hệ thống thông tin, cán bộ xã không chỉ nâng cao chất lượng công tác quản lý giáo dục, mà còn đóng vai trò kết nối giữa nhà trường – gia đình – chính quyền; hỗ trợ người dân tiếp cận dịch vụ công trực tuyến; đồng thời góp phần bảo vệ dữ liệu và môi trường số an toàn cho trẻ em và học sinh.

Vì vậy, bồi dưỡng kỹ năng số và an toàn thông tin cho cán bộ xã không phải là hoạt động bổ trợ, mà cần được nhìn nhận như một hướng đầu tư chiến lược nhằm nâng cao chất lượng quản lý giáo dục ở cơ sở. Khi đội ngũ cán bộ được đào tạo bài bản và có đủ năng lực đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số, quá trình triển khai Chương trình MTQG sẽ thuận lợi hơn, mở ra những điều kiện mới để phát triển trường học thông minh, thúc đẩy học tập suốt đời và hình thành công dân số ở nông thôn.

Vân An