Nâng cấp cơ sở vật chất trường học tại nông thôn từ sự chủ động của chính quyền cơ sở

Chuyển biến từ nhận thức đến hành động

Trong giai đoạn triển khai chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, giáo dục luôn được xác định là một tiêu chí quan trọng, vừa mang tính nền tảng, vừa là động lực cho quá trình phát triển lâu dài. Việc phân cấp mạnh, giao quyền tự chủ cho địa phương là một trong những chính sách then chốt giúp các địa phương chủ động xác định nhu cầu và thực hiện đầu tư đúng trọng tâm. Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, Chương trình Nông thôn mới giai đoan này “lồng ghép đa mục tiêu và phâp cấp rất mạnh về cho cấp cơ sở, phát huy tính tự chủ và tự quyết của địa phương”. Từ cơ chế này, nhiều nơi đã chủ động xây dựng kế hoạch, xác định mức độ ưu tiên và chủ động huy động các nguồn lực khác nhau từ ngân sách, doanh nghiệp, tổ chức xã hội.

Cách làm này cho phép các địa phương giải quyết nhu cầu thực tế. Ở những nơi còn thiếu phòng học, việc đầu tư xây mới được triển khai ngay; tại những địa bàn đã có trường lớp nhưng xuống cấp, việc cải tạo và bổ sung trang thiết bị được đưa vào kế hoạch ưu tiên. Một số địa phương không chỉ dừng lại ở việc nâng cấp trường, lớp đạt chuẩn nông thôn mới, mà còn hướng tới nâng cao chất lượng giáo dục.

Minh chứng thực tế từ một số địa phương

Xác định giáo dục và quốc sách hàng đầu, các cấp chính quyền và ngành Giáo dục các tỉnh, thành phố đã và đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ thực hiện chủ trương phát triển giáo dục toàn diện, tập trung vào cải thiện hạ tầng trường, lớp. Trong giai đoạn 2021-2025, tỉnh Thái Nguyên dành hơn 4.800 tỷ đồng để đảm bảo cơ sở vật chất cho các trường mầm non và phổ thông, xây mới hơn 2.000 phòng học, 1.600 phòng chức năng, mua hàng nghìn thiết bị dạy học và máy tính.  Với nguồn lực này, tỷ lệ phòng học kiên cố của tỉnh đã vượt 88%, và hơn 77% trường học đạt chuẩn quốc gia.

Tại Hải Phòng, việc hiện đại hoá trường lớp nông thôn cũng được đặt trong trọng tâm chiến lược. Nhiều trường mầm non, tiểu học được xây mới, cải tạo và trang bị trang thiết bị hiện đại. Theo báo cáo của Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng, toàn thành phố đạt 100% trường kiên cố, tỷ lệ phòng học kiên cố lên đến 90% trở lên.

Hà Nội cũng hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới năm 2025, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. Giai đoạn 2021-2025, Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội đã phối hợp chặt chẽ với các ban, sở, ngành, đoàn thể của thành phố trong quá trình triển khai xây dựng trường đạt chuẩn quốc gia gắn với xây dựng nông thôn mới. Theo đó, 100% xã đạt chuẩn nông thôn mới, 50% xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao, 21,9% xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu.

Ảnh minh hoạ (Ảnh: Bộ Giáo dục và Đào tạo)

Cơ hội đổi mới đi kèm thách thức

Việc trao quyền tự chủ cho địa phương trong đầu tư cơ sở vật chất trường học là bước đi phù hợp với bối cảnh phân cấp quản lý hiện nay. Chính quyền cấp cơ sở sẽ hiểu rõ nhất địa phương cần gì: nơi thiếu phòng học thì ưu tiên xây mới, nơi có điều kiện mở rộng giáo dục chất lượng cao thì đầu tư thêm phòng chức năng, thư viện, khu STEM. Quyền tự chủ giúp địa phương huy động tối đa nội lực, đồng thời tạo sự linh hoạt trong quá trình triển khai.

Tuy nhiên, mô hình này cũng đặt ra không ít thách thức. Mỗi địa phương có điều kiện kinh tế, địa lý khác nhau. Những xã nghèo, vùng sâu vùng xa thường gặp hạn chế về nguồn lực, khả năng huy động xã hội hóa thấp. Vì vậy, dù được trao quyền tự chủ, một số địa phương vẫn khó đạt được mức đầu tư tương đương các địa phương khác. Điều này dễ tạo ra sự chênh lệch trong cơ hội tiếp cận giáo dục chất lượng giữa các vùng.

Bên cạnh đó, việc quản lý và duy trì cơ sở vật chất sau đầu tư cũng là bài toán khó. Nếu thiếu kinh nghiệm quản lý dự án hoặc không có kế hoạch dài hạn, cơ sở vật chất có nguy cơ xuống cấp nhanh chóng, gây lãng phí nguồn lực.

Thách thức tiếp theo là trách nhiệm giải trình và tính minh bạch. Khi địa phương được giao quyền tự chủ cao, đặc biệt trong bối cảnh huy động nguồn lực xã hội hóa, việc công khai, minh bạch thông tin đầu tư phải được đặt lên hàng đầu. Nếu thiếu giám sát, nguy cơ đầu tư dàn trải, đầu tư hình thức hoặc chậm tiến độ là điều hoàn toàn có thể xảy ra.

Bài học kinh nghiệm từ một số địa phương

Từ những mô hình tiêu biểu kể trên, có thể rút ra nhiều bài học quan trọng. Trước hết, địa phương cần nhận thức rằng đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho phát triển bền vững. Chỉ khi giáo dục được đặt đúng vị trí trong chiến lược lãnh đạo thì việc huy động nguồn lực mới thuận lợi và tạo được sự đồng thuận trong toàn xã hội.

Cùng với đó, vai trò của Trung ương vẫn rất quan trọng. Bộ Giáo dục và Đào tạo cần tiếp tục hướng dẫn, hỗ trợ kỹ thuật cho các địa phương, giúp họ lập kế hoạch đầu tư, thiết kế công trình phù hợp, lựa chọn trang thiết bị theo chuẩn. Những lớp tập huấn, hội thảo và tài liệu hướng dẫn chi tiết là điều kiện cần để việc tự chủ thực sự hiệu quả.

Một hướng đi quan trọng nữa là tăng cường cơ chế giám sát từ cộng đồng. Khi người dân được tham gia giám sát, được tiếp cận thông tin minh bạch về nguồn vốn và chất lượng công trình, niềm tin và sự đồng lòng sẽ được củng cố. Đồng thời, cần ưu tiên nguồn lực cho các vùng khó khăn để đảm bảo không địa phương nào bị bỏ lại phía sau trong quá trình chuẩn hóa cơ sở vật chất giáo dục.

Cuối cùng, các địa phương nên xây dựng kế hoạch bảo trì dài hạn cho trường lớp, coi bảo trì là nhiệm vụ thường xuyên, không chỉ là việc làm phụ trợ. Điều này giúp công trình duy trì tuổi thọ, hạn chế lãng phí và đảm bảo môi trường học tập an toàn, chất lượng cho học sinh.

Quyền tự chủ của địa phương trong xây dựng cơ sở vật chất giáo dục là xu hướng đúng đắn, góp phần tạo động lực mạnh mẽ cho sự đổi thay của nhiều vùng nông thôn. Những mô hình thành công đã chứng minh rằng khi được trao quyền và có quyết tâm, địa phương hoàn toàn có thể tạo nên những bước chuyển tích cực, đưa trường học trở thành trung tâm của phát triển cộng đồng. Tuy nhiên, để tự chủ trở thành động lực bền vững, cần sự đồng hành của các cơ quan cấp trên, sự minh bạch trong quản lý, và sự hỗ trợ cho các địa phương gặp khó khăn. Chỉ khi đó, mục tiêu xây dựng nông thôn mới gắn với nâng cao chất lượng giáo dục mới thật sự trở thành nền tảng vững chắc cho tương lai.

Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

Hà Nội nỗ lực hoàn thành đầu tư xây dựng và ôcng nhận các cơ sở giáo dục đạt chuẩn quốc gia. https://moet.gov.vn/tin-tuc/ha-noi-no-luc-hoan-thanh-dau-tu-xay-dung-va-cong-nhan-cac-co-so-giao-duc-dat-chuan-quoc-gia.html