Học phí đại học tăng và câu chuyện cân bằng trong tiếp cận giáo dục bậc cao

Trường Hóa và Khoa học sự sống cùng Ban CTSV, ĐHBK Hà Nội trao học bổng KKHT cho 179 sinh viên của Trường. Tổng giá trị học bổng được trao khoảng 3 tỷ đồng (tháng 11/2023) (Ảnh: Đại học Bách khoa Hà Nội)

Lộ trình tăng học phí đại học

Học phí đại học công lập hằng năm hiện tăng theo lộ trình quy định của Chính phủ. Từ ngày 3/9/2025, Nghị định 238/2025/NĐ-CP của Chính phủ chính thức được ban hành, quy định về chính sách học phí, miễn giảm, hỗ trợ học phí, hỗ trợ chi phí học tập và giá dịch vụ trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo. Nghị định này thay thế cho Nghị định 81/2021/NĐ-CP ngày 27/8/2021 và Nghị định 97/2023/NĐ-CP ngày 31/12/2023 của Chính phủ đã ban hành trước đó, nhằm đánh dấu bước hoàn thiện quan trọng trong khung pháp lý về thu, quản lý và sử dụng học phí. 

Điểm nổi bật của Nghị định 238/2025/NĐ-CP là cơ chế điều chỉnh học phí linh hoạt theo từng nhóm ngành và mức độ tự chủ tài chính của các cơ sở giáo dục đại học. Từ Nghị định này có thể thấy, mức trần học phí đối với các cơ sở giáo dục đại học công lập chưa tự chủ tăng bình quân từ 10 - 15%, tức học phí năm 2025 – 2026 sẽ dao động khoảng từ 1,6 triệu đồng/tháng/sinh viên đến 3,2 triệu đồng/tháng/sinh viên, cao hơn năm 2024 - 2025 từ 170 nghìn đồng đến 350 nghìn đồng/tháng. Nhóm cơ sở giáo dục đại học công lập tự chủ một phần mức trần học phí được xác định tối đa bằng 2 lần mức trần học phí đại học công lập chưa tự chủ; các cơ sở giáo dục đại học công lập tự chủ hoàn toàn mức trần học phí được xác định tối đa bằng 2,5 lần mức trần học phí đại học công lập chưa tự chủ.

Link biểu đồ: https://public.flourish.studio/visualisation/25539998/ 

Đây chỉ là mức phí đối với chương trình hệ chuẩn (chương trình đại trà), ở một số cơ sở giáo dục đại học còn nhiều chương trình đào tạo, tương ứng với các mức học phí khác nhau. Vì vậy, cùng một trường, học phí của các chương trình cũng có sự chênh lệch. Bên cạnh đó, một số ngành đặc thù như nhóm ngành về sức khỏe, kỹ thuật, công nghệ - nơi có chi phí đào tạo cao cũng ghi nhận mức học phí tăng mạnh.

Việc điều chỉnh này phản ánh xu hướng tất yếu khi tăng học phí để tái đầu tư, nâng cao chất lượng đào tạo, cải thiện thu nhập giảng viên và cơ sở vật chất. Tuy nhiên, mặt trái của việc này đã làm gia tăng áp lực tài chính cho sinh viên có hoàn cảnh khó khăn - nhóm vốn chiếm tỷ lệ cao ở nhiều trường vùng sâu, vùng xa. Điều này khiến không ít sinh viên thuộc diện khó khăn phải vay vốn để trang trải học phí hoặc đối mặt với nguy cơ bỏ học giữa chừng. Một số khác phải thay đổi lộ trình ngành nghề, chọn ngành có học phí thấp hơn, điều này cũng dẫn đến mất cân bằng trong nguồn nhân lực ngành nghề. Học phí tăng cao cũng sẽ làm giảm cơ hội đa dạng hóa ngành nghề và công bằng trong tuyển sinh. Hơn thế, đối với các sinh viên vùng sâu, vùng xa chi phí sinh hoạt, đi lại vốn đã đắt đỏ, khi học phí tăng thêm sẽ càng làm gia tăng khoảng cách giữa sinh viên thành thị và các vùng khó khăn.

Tăng học phí là xu hướng tất yếu trong bối cảnh các trường đại học thực hiện tự chủ, nhưng điều quan trọng là cần có cơ chế hỗ trợ đủ mạnh để bảo đảm công bằng trong tiếp cận giáo dục. Mục tiêu cuối cùng không chỉ là tăng nguồn thu cho cơ sở đào tạo, mà là nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đồng thời không để bất kỳ ai bị bỏ lại phía sau.

Chính sách hỗ trợ cho người học để không ai phải ở lại phía sau

Trước lo ngại gia tăng bất bình đẳng trong tiếp cận giáo dục bậc cao, Chính phủ đã ban hành một số chính sách nhằm hỗ trợ sinh viên có hoàn cảnh khó khăn. Trong đó tại Nghị định 238/2025/NĐ-CP cũng đã cụ thể hóa cơ chế miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí học tập và cho vay tín dụng ưu đãi đối với sinh viên, mang lại lợi ích thiết thực cho hàng triệu người học trên cả nước. Chính sách mới này không chỉ giúp giảm gánh nặng tài chính cho các gia đình mà còn khuyến khích phát triển nguồn nhân lực trong những ngành nghề đặc thù. 

Nghị định 238/2025/NĐ-CP không chỉ điều chỉnh mức thu học phí mà còn mở rộng đáng kể chính sách hỗ trợ, hướng tới mục tiêu bảo đảm công bằng trong tiếp cận giáo dục đại học. Theo nghị định, 14 nhóm đối tượng được miễn học phí ở nhiều trình độ đào tạo, bao gồm người theo học các ngành, chuyên môn đặc thù phục vụ yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng và an ninh theo quy định của Luật Giáo dục đại học. Ngoài ra, học sinh, sinh viên có cha hoặc mẹ bị tai nạn lao động hoặc mắc bệnh nghề nghiệp được hưởng trợ cấp thường xuyên sẽ được giảm 50% học phí.

Hiện nay, sinh viên cũng có thể vay tín dụng ưu đãi tối đa 4 triệu đồng/tháng với lãi suất 0,65%/tháng; riêng người học các ngành khoa học – công nghệ, kỹ thuật và toán có thể vay tới 5 triệu đồng/tháng với lãi suất 4,8%/năm. Cùng với đó, Quyết định 05/2022/QĐ-TTg, về tín dụng đối với sinh viên cũng được triển khai sâu rộng nhằm hỗ trợ tài chính cho người học ngành đặc thù. Đặc biệt, dự thảo Nghị định mới về học bổng cho người học các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược đang được Bộ Giáo dục và Đào tạo xây dựng, cũng hướng đến mục tiêu nuôi dưỡng nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực nền tảng mà vẫn bảo đảm tính công bằng xã hội. Nhiều trường đại học cũng chủ động mở rộng các quỹ học bổng doanh nghiệp, quỹ “tiếp sức đến trường”, chương trình hoàn học phí cho sinh viên khó khăn, tạo thêm kênh hỗ trợ linh hoạt. Chẳng hạn, năm học 2023 - 2024, Đại học Bách khoa Hà Nội đã dành khoảng 70 tỷ đồng làm Quỹ học bổng khuyến khích học tập cho sinh viên có kết quả học tập và rèn luyện tốt.

Tuy nhiên, việc triển khai các chính sách trên vẫn còn nhiều hạn chế quá trình giải ngân chậm thiếu đồng bộ, trong khi mức vay tín dụng chưa đáp ứng đủ chi phí học tập và sinh hoạt tại đô thị. Theo tinh thần Nghị quyết 71-NQ/TW “giáo dục phải công bằng, toàn diện, không để ai bị bỏ lại phía sau”. Điều đó đồng nghĩa với việc, lộ trình tăng học phí chỉ thực sự bền vững khi đi đôi với chính sách chia sẻ rủi ro và hỗ trợ người học yếu thế.

Về lâu dài, tăng đầu tư công cho giáo dục đại học vẫn là giải pháp căn cơ. Khi giáo dục được xem là khoản đầu tư, thì câu chuyện học phí sẽ được nhìn nhận toàn diện hơn - không còn là gánh nặng, mà là công cụ điều tiết công bằng, nâng cao chất lượng và tạo cơ hội phát triển cho mọi người học.

Bảo Ngọc, Hà Giang

 Tài liệu tham khảo

Chính phủ (2025). Nghị định 238/2025/NĐ-CP ngày 3/9/2025 Quy định về chính sách học phí, miễn, giảm, hỗ trợ học phí, hỗ trợ chi phí học tập và giá dịch vụ trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo. 

https://vanban.chinhphu.vn/?pageid=27160&docid=215169 

Chính phủ (2023). Nghị định 97/2023/NĐ-CP ngày 31/12/2023 Sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 81/2021/NĐ-CP ngày 27 tháng 8 năm 2021 của Chính phủ quy định về cơ chế thu, quản lý học phí đối với cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân và chính sách miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí học tập; giá dịch vụ trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo

https://vanban.chinhphu.vn/?pageid=27160&docid=209344 

Bộ GDĐT (2025). Dự thảo Nghị định quy định chính sách học bổng cho người học các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược.

https://moet.gov.vn/van-ban/vbdt/Pages/chi-tiet-van-ban.aspx?ItemID=1709