Tạm dừng bổ nhiệm nhân sự Hội đồng trường: Bước đi thận trọng cho cải cách quản trị đại học

Ảnh minh hoạ

Vai trò của Hội đồng trường: Kỳ vọng và thực tiễn

Năm 2018, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học đã xác định Hội đồng trường là cơ quan quản trị, thực hiện quyền đại diện của chủ sở hữu, có quyền quyết định và giám sát việc thực hiện mục tiêu, chiến lược phát triển của trường đại học công lập. Hội đồng trường được kỳ vọng là cánh tay nối dài của nhà nước, là nơi gắn kết ba bên: nhà nước - nhà trường - xã hội, bảo đảm nguyên tắc tự chủ - tự chịu trách nhiệm và giải trình. Tuy nhiên, thực tế triển khai cho thấy không ít trường rơi vào bế tắc: chậm kiện toàn nhân sự, xung đột vai trò giữa Hội đồng trường và ban giám hiệu, hoặc tình trạng Hội đồng trường hoạt động một cách hình thức.

Trước thực trạng đó, Bộ GDĐT ban hành công văn số 5505/BGDĐT-TCCB hướng dẫn công tác Hội đồng trường của các cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp trực thuộc Bộ GDĐT. Trong đó quy định tạm dừng công tác quy hoạch đối với Chủ tịch Hội đồng trường, Phó Chủ tịch Hội đồng trường (nếu có). Đây là bước đi thận trọng, nhằm tránh rơi vào vòng xoáy bổ nhiệm nhân sự nhưng thiếu nền tảng pháp lý và cơ chế vận hành rõ ràng.

Hội đồng trường tại một số nước trên thế giới

Thực tế, Hội đồng trường là một cơ chế quản lý giáo dục đại học phổ biến trên thế giới, có tên gọi khác nhau như Board of Trustees, Board of Regents hoặc University Council. Chức năng chính của Hội đồng là giám sát tài chính, định hướng phát triển và bổ nhiệm hiệu trưởng của trường và đảm bảo sự phát triển bền vững của cơ sở giáo dục. Ở nhiều quốc gia, mô hình này cũng từng vấp phải tranh luận. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, nhiều nước từng điều chỉnh hoặc thu hẹp vai trò của Hội đồng trường với một số lý do như: lo ngại trùng lặp cấp quản trị, chi phí vận hành tăng cao, năng lực thành viên không đồng đều hay rủi ro Hội đồng trở thành nơi tranh đấu lợi ích. Một số nước có nền giáo dục tiên tiến như Canada, Tây Ban Nha, Mỹ… vẫn ghi nhận các tranh luận về Hội đồng trường xoay quanh hai quan điểm: dân chủ tham gia rộng rãi và tinh gọn, tập trung quyền lực để điều hành hiệu quả.

Ngược lại, nhiều quốc gia vẫn duy trì Hội đồng trường nhưng có sự điều chỉnh thiết kế để thích nghi như: dao động quyền hạn theo chu kỳ cải cách như tăng hoặc giảm vai trò Hội đồng trường; duy trì Hội đồng trường nhưng chuyển một phần quyền lên cấp chuỗi trường hoặc giữ vững cơ chế đồng quản trị nhà trường - phụ huynh; tiếp tục Hội đồng địa phương. Điểm chung của Hội đồng trường tại những quốc gia này là thừa nhận giá trị của tiếng nói cộng đồng, tính sở hữu xã hội và trách nhiệm giải trình. Tuy nhiên, tác động này chỉ bền vững khi đi kèm thiết chế rõ ràng, hỗ trợ năng lực và có cơ chế theo dõi, đánh giá minh bạch để Hội đồng trường không trở thành hình thức.

Khi tham chiếu kinh nghiệm quốc tế, có thể thấy nhiều quốc gia trên thế giới đã phát triển mô hình đại học tự chủ với Hội đồng trường tập trung thực quyền. Tại Úc, hầu hết các trường đại học đều có Hội đồng trường, còn gọi là University Council hoặc Senate với quyền quyết định chiến lược, tài chính, nhân sự cấp cao và chất lượng đào tạo. Tại Anh, các trường như Cambridge và Bristol cũng duy trì mô hình tương tự. Ở Mỹ, Hội đồng trường thường gọi là Board of Regents do Thống đốc bang bổ nhiệm, chịu trách nhiệm tối cao về định hướng tài chính. Những kinh nghiệm quốc tế này cho thấy, Hội đồng trường quốc tế không chỉ là nơi quyết định chiến lược phát triển mà còn là thiết chế bảo đảm trách nhiệm giải trình với xã hội thông qua sự tham gia của nhiều bên liên quan.

Nhìn từ bối cảnh Việt Nam, việc Bộ GDĐT tạm dừng quy hoạch, bổ nhiệm nhân sự liên quan đến Hội đồng trường không tách khỏi tự chủ đại học mà là bước đi cần thiết để nhìn lại, rà soát và chuẩn bị cho một giai đoạn cải cách toàn diện hơn. Chủ trương tự chủ đại học vẫn là định hướng xuyên suốt của Đảng và Nhà nước, đã được khẳng định trong nhiều nghị quyết, chiến lược phát triển giáo dục đại học. Vấn đề nằm ở cách thiết kế cơ chế quản trị phù hợp. Bài học từ các quốc gia cho thấy, không thể áp dụng “công thức chung” về mô hình Hội đồng trường mà cần được điều chỉnh phù hợp với bối cảnh chính trị, xã hội và năng lực thực thi của từng quốc gia. Với cách tiếp cận thận trọng và hướng tới hiệu quả, Việt Nam có thể thiết kế lại mô hình Hội đồng trường, để tự chủ đại học thực sự trở thành động lực đổi mới và phát triển.

Hà Giang

Bạn đọc có thể tham khảo các bài viết về tự chủ giáo dục đại học và thiết chế Hội đồng trường:

Tự chủ giáo dục đại học tại Việt Nam. https://tapchigiaoduc.edu.vn/article/87972/225/tu-chu-trong-giao-duc-dai-hoc-tai-viet-nam/

Tự chủ đại học: Nhìn từ vai trò của Hội đồng trường. https://tapchigiaoduc.edu.vn/article/89843/211/tu-chu-dai-hoc-nhin-tu-vai-tro-cua-hoi-dong-truong/

Hội đồng trường - thiết chế cốt lõi cho đổi mới quản trị đại học

https://tapchigiaoduc.edu.vn/article/89948/211/hoi-dong-truong-thiet-che-cot-loi-cho-doi-moi-quan-tri-dai-hoc/