Giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non – Phù hợp và cần thiết

Giáo dục nhận biết nghề nghiệp gắn với kỹ năng sống. Ảnh: Lê Châu

Vì sao cần giáo dục kỹ năng sống từ bậc mầm non?

Trong Chương trình Giáo dục mầm non, nội dung Giáo dục Kỹ năng sống (KNS) được hiểu là: Cung cấp KNS phù hợp với lứa tuổi giúp trẻ em biết kính trọng, yêu mến, lễ phép với ông, bà, bố, mẹ, thầy cô giáo, anh, chị, em, bạn bè, thật thà, mạnh dạn, tự tin; yêu thiên nhiên, thích cái đẹp, ham hiểu biết, thích đi học. Kỹ năng sống được định nghĩa là những kỹ năng cơ bản mà mỗi cá nhân cần có để thích nghi và xử lý hiệu quả các tình huống trong cuộc sống hàng ngày. Đó là khả năng tự lập, giao tiếp, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề, và biết cách đối mặt với các tình huống mới lạ hoặc khó khăn.

Trẻ mầm non được học những kỹ năng cần thiết trong cuộc sống. Ảnh: Lê Châu

Trong giai đoạn 2023-2028, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) nghiên cứu, xây dựng Chương trình Giáo dục mầm non (GDMN) mới trên nguyên tắc giáo dục "lấy trẻ làm trung tâm", theo hướng tiếp cận thực hiện quyền của trẻ, hướng đáp ứng việc đổi mới toàn diện, phát huy khả năng và năng lực của trẻ. Đối với trẻ mầm non, giáo dục kỹ năng sống không chỉ phù hợp mà còn đặc biệt cần thiết. Giai đoạn mầm non được coi là "thời điểm vàng" trong quá trình phát triển của trẻ. Đây là khoảng thời gian trẻ tiếp thu rất nhanh và hình thành những thói quen đầu tiên trong cuộc đời. Sự thay đổi nhanh chóng trong xã hội hiện đại, khiến trẻ em ngày nay không chỉ cần kiến thức học thuật mà còn cần các kỹ năng sống thiết yếu để thích nghi với môi trường sống đa dạng, phức tạp hơn. Việc dạy kỹ năng sống cho trẻ mầm non cần tập trung vào những kỹ năng cơ bản, gần gũi, phù hợp với độ tuổi và khả năng nhận thức của trẻ. Những kỹ năng này không chỉ giúp trẻ tự lập hơn trong cuộc sống hàng ngày mà còn xây dựng nền tảng vững chắc cho các cấp học sau này.

Kỹ năng tự phục vụ: Đây là những kỹ năng giúp trẻ chăm sóc bản thân trong các hoạt động hàng ngày, như tự ăn uống, vệ sinh cá nhân, và mặc quần áo. Ví dụ: Trong giờ học thực hành, giáo viên hướng dẫn trẻ cách sử dụng thìa để tự xúc cơm, cách rửa tay đúng cách với xà phòng, hoặc cách cài cúc áo sau khi thay đồ.

Kỹ năng giao tiếp: Giúp trẻ biết cách bày tỏ cảm xúc, ý kiến, nhu cầu của mình với người khác một cách lịch sự, đồng thời học cách lắng nghe và chia sẻ. Ví dụ: Trong một buổi học nhóm, giáo viên khuyến khích trẻ chào hỏi bạn bè, nói lời cảm ơn khi nhận được sự giúp đỡ, và biết xin lỗi khi làm sai. Giáo viên sử dụng các câu chuyện kể để dạy trẻ cách bày tỏ cảm xúc như vui, buồn, giận dữ hoặc sợ hãi.

Kỹ năng làm việc nhóm: Đây là kỹ năng quan trọng để trẻ hoà nhập vào cộng đồng, giúp trẻ học cách hợp tác, chia sẻ và tôn trọng ý kiến của người khác. Ví dụ: Trong hoạt động xếp hình, giáo viên chia trẻ thành các nhóm nhỏ để cùng hợp tác xây dựng một công trình từ các khối đồ chơi. Qua đó, trẻ học cách chờ đến lượt, chia sẻ đồ chơi, và phối hợp để đạt được mục tiêu chung.

Kỹ năng xử lý tình huống: Kỹ năng giúp trẻ biết cách ứng phó với các tình huống trong cuộc sống, từ những khó khăn nhỏ hàng ngày đến việc bảo vệ bản thân khỏi nguy hiểm. Ví dụ: Giáo viên tổ chức một trò chơi nhập vai, trong đó trẻ được học cách gọi sự trợ giúp khi lạc bố mẹ ở nơi công cộng. Trẻ được thực hành cách nhận biết người lạ qua tình huống: "Nếu có ai đó lạ muốn dẫn con đi, con sẽ làm gì?"

Kỹ năng nhận biết và quản lý cảm xúc: Trẻ cần học cách nhận biết cảm xúc của mình và thể hiện chúng một cách tích cực. Điều này giúp trẻ kiểm soát hành vi và tương tác tốt hơn với mọi người xung quanh.Ví dụ: Giáo viên sử dụng bảng biểu cảm với các khuôn mặt vui, buồn, tức giận để giúp trẻ nhận diện cảm xúc của mình. Trẻ được hướng dẫn các cách giải tỏa cảm xúc, chẳng hạn như đếm đến 10 khi giận dữ hoặc tìm sự an ủi từ người lớn khi buồn.

Kỹ năng bảo vệ bản thân: Trẻ cần được học cách giữ an toàn, nhận biết nguy hiểm, và tránh các rủi ro trong môi trường xung quanh. Ví dụ: Giáo viên dạy trẻ không chơi với các vật sắc nhọn, không tự ý mở cửa khi ở nhà một mình, hoặc không đi theo người lạ mà không có sự đồng ý của cha mẹ.

Phương pháp giáo dục kỹ năng sống hiệu quả cho trẻ mầm non

Để giáo dục kỹ năng sống hiệu quả cho trẻ mầm non, cần kết hợp các phương pháp đa dạng, linh hoạt, và phù hợp với đặc điểm phát triển của trẻ. Trước tiên, giáo dục kỹ năng sống nên gắn liền với các hoạt động thực tế hàng ngày, giúp trẻ dễ dàng quan sát, trải nghiệm và ghi nhớ. Phương pháp vừa học vừa chơi được đánh giá cao, khi trẻ vừa học vừa chơi trong môi trường vui vẻ và sáng tạo, từ đó tiếp thu kiến thức một cách tự nhiên.

Giáo dục kỹ năng sống giúp trẻ sẵn sàng cuộc sống tự lập để tiếp thu kiến thức ở bậc học cao hơn. Ảnh: Lê Châu

Bên cạnh đó, việc nhập vai vào các tình huống giả định như “lạc đường”, “gặp người lạ”, hoặc “giúp bạn bè” giúp trẻ thực hành cách ứng xử và giải quyết vấn đề. Giáo viên cần tạo điều kiện để trẻ làm việc nhóm, khuyến khích tinh thần hợp tác, và biết tôn trọng ý kiến của người khác. Đặc biệt, cha mẹ và giáo viên nên đóng vai trò làm tấm gương về cách giao tiếp, ứng xử để trẻ học hỏi và noi theo.

Giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non không chỉ là hành trình chuẩn bị cho các em những nền tảng đầu đời vững chắc mà còn là nhiệm vụ quan trọng giúp trẻ thích nghi với xã hội hiện đại. Với Chương trình giáo dục phổ thông 2018, việc tích hợp kỹ năng sống vào các hoạt động dạy học đã trở nên cụ thể và khoa học hơn, khuyến khích sự phát triển toàn diện của trẻ. Để phù hợp với chương trình mới, các trường cần linh hoạt triển khai những phương pháp giáo dục kỹ năng sống thông qua trải nghiệm thực tế, tăng cường hoạt động khám phá, hợp tác, và sáng tạo. Đồng thời, sự đồng hành của phụ huynh trong việc áp dụng các bài học vào đời sống hàng ngày là chìa khóa để trẻ phát triển kỹ năng một cách tự nhiên và hiệu quả.

Giáo dục kỹ năng sống không chỉ dừng lại ở việc trang bị cho trẻ những công cụ xử lý tình huống trong hiện tại mà còn mở ra cơ hội giúp trẻ sẵn sàng đón nhận những thử thách trong tương lai, trở thành những công dân tự tin, bản lĩnh và đầy trách nhiệm. Giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non là một nhiệm vụ vừa cần thiết vừa cấp bách trong bối cảnh xã hội hiện đại. Đây không chỉ là nền tảng để trẻ tự lập, thích nghi và phát triển nhân cách toàn diện mà còn giúp trẻ sẵn sàng bước vào các cấp học cao hơn với sự tự tin và bản lĩnh. Việc tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào Chương trình Giáo dục mầm non theo hướng "lấy trẻ làm trung tâm" đã khẳng định vai trò quan trọng của kỹ năng sống trong việc giúp trẻ phát huy tiềm năng và năng lực.

Để thành công, việc giáo dục kỹ năng sống cần sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, giáo viên và phụ huynh, cùng với những phương pháp dạy học sáng tạo, thực tiễn và phù hợp với lứa tuổi. Khi được trang bị đầy đủ kỹ năng sống, trẻ mầm non sẽ không chỉ hòa nhập tốt với môi trường hiện tại mà còn xây dựng được nền móng vững chắc để tiếp nhận phương pháp học tập chủ động, tự tìm hiểu ở bậc học cao hơn theo định hướng của Chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Hiền Kim