Giáo dục Toán học có thể hưởng lợi từ một cách tiếp cận cân bằng hơn về phương pháp dạy học: Phân tích từ PISA

Chương trình Đánh giá Học sinh Quốc tế (PISA) đã trở thành công cụ đánh giá so sánh lớn nhất thế giới về thành tích học tập của học sinh. Mặc dù hàng trăm nghiên cứu đã tập trung phân tích các yếu tố dự đoán thành tích học sinh trong PISA, nhưng vẫn chưa có một tổng quan toàn diện nào hệ thống hóa các yếu tố quan trọng nhất. Nhằm khắc phục khoảng trống này, nghiên cứu đã tiến hành một đánh giá tài liệu có hệ thống về các yếu tố dự đoán thành tích toán học trong PISA. Kết quả phân tích đã xác định được 135 yếu tố thuộc năm nhóm chính: đặc điểm cá nhân học sinh, bối cảnh gia đình, môi trường trường học, hệ thống giáo dục, và các yếu tố xã hội ở cấp vĩ mô. Trong số đó, bảy yếu tố nổi bật được tìm thấy có mối liên hệ nhất quán với thành tích toán học. Hai yếu tố có tác động tích cực rõ ràng là trình độ lớp học của học sinh và tình trạng kinh tế - xã hội (SES) của gia đình. Ngược lại, năm yếu tố có ảnh hưởng tiêu cực đáng kể bao gồm: tình trạng học sinh thường xuyên vắng mặt hoặc không đúng giờ, tỷ lệ lưu ban và bỏ học, hành vi sai trái phổ biến trong trường học, thiếu hụt giáo viên và nhân sự hỗ trợ, và phương pháp giảng dạy quá chú trọng vào lấy học sinh làm trung tâm. Nghiên cứu này không chỉ làm sáng tỏ những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến thành tích học tập mà còn cung cấp cơ sở khoa học để các nhà hoạch định chính sách và các nhà giáo dục cải thiện chất lượng giáo dục thông qua những chiến lược can thiệp phù hợp, nhằm tối ưu hóa kết quả học tập của học sinh trên toàn cầu. Cụ thể như sau:

Các yếu tố liên hệ tích cực

Cấp lớp của học sinh: Học sinh ở cấp lớp cao hơn thường có thành tích toán học tốt hơn. Điều này hợp lý vì các em đã được tiếp xúc với các nội dung toán học nâng cao hơn qua thời gian. Tình trạng kinh tế-xã hội (SES) của gia đình: Học sinh từ gia đình có SES cao hơn thường đạt thành tích tốt hơn, có thể nhờ vào việc gia đình có điều kiện để cung cấp các nguồn lực hỗ trợ học tập như gia sư, tài liệu giáo dục và môi trường học tập thuận lợi.

SES của trường học được phát hiện có liên quan tích cực chủ yếu đến thành tích toán học. Nói cách khác, thành phần kinh tế xã hội của trường học càng cao thì thành tích toán học của học sinh càng cao, bất kể địa vị kinh tế xã hội của từng em. Do đó, hầu hết các nhà hoạch định chính sách và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực này đều kết luận rằng những nỗ lực nhằm giảm sự phân biệt đối xử về kinh tế xã hội trong trường học sẽ cải thiện thành tích học tập và công bằng trong giáo dục. Các nhà hoạch định chính sách giáo dục có thể thực hiện một số bước để giải quyết tình trạng phân biệt đối xử về kinh tế xã hội trong trường học. Các cơ chế phân bổ học sinh vào các trường học có thể được sử dụng để tạo ra các trường học cân bằng hơn về mặt xã hội. Nhìn chung, việc điều chỉnh cẩn thận các chính sách lựa chọn trường học là rất quan trọng vì động lực thị trường hóa có xu hướng làm trầm trọng thêm tình trạng phân biệt đối xử về kinh tế xã hội trong trường học.

Giảm bất bình đẳng giữa các trường về nguồn lực con người và vật chất có thể làm trung gian cho những tác động tiêu cực của sự phân biệt kinh tế xã hội trong trường học đối với thành tích học tập của học sinh (OECD, 2019), cũng như thúc đẩy các trường học hòa nhập xã hội vì nó phá vỡ vòng luẩn quẩn giữa phân tầng trường học và phân biệt trường học. Cụ thể, có những bằng chứng rõ ràng về tầm quan trọng của việc đầu tư vào nguồn lực con người và vật chất. Việc tăng cường đầu tư vào các nguồn lực vật chất chất lượng cao, chẳng hạn như tài liệu thư viện, thiết bị phòng thí nghiệm và tài nguyên nghe nhìn, có thể tăng cường sự tham gia học tập và cải thiện thành tích của học sinh. Tuy nhiên, vì có kết quả trái chiều về mối liên hệ giữa cơ sở hạ tầng CNTT và thành tích học tập môn toán, nên cần nghiên cứu thêm để cung cấp cho các nhà hoạch định chính sách!

Các yếu tố liên hệ tiêu cực

Sự vắng mặt và không đúng giờ của học sinh: Việc nghỉ học hoặc đi học muộn có thể gây gián đoạn quá trình học tập và làm giảm thành tích toán của học sinh, do sự tham gia liên tục là rất quan trọng đối với các môn học cần tính lũy tiến như toán học. Việc lưu ban: Việc lưu ban có liên hệ tiêu cực đến thành tích toán học, có thể do kỳ thị xã hội hoặc thiếu hỗ trợ cần thiết để đáp ứng nhu cầu của học sinh. Tỷ lệ học sinh có hành vi sai trái trong trường: Tỷ lệ cao về hành vi sai trái có thể làm gián đoạn môi trường lớp học, khiến giáo viên khó duy trì không khí thuận lợi cho việc học tập. Thiếu giáo viên và nhân viên: Các trường thiếu giáo viên và nhân viên gặp khó khăn trong việc cung cấp hỗ trợ đầy đủ, giảng dạy cá nhân hóa và quản lý sĩ số lớp, tất cả đều có tác động tiêu cực đến thành tích toán học. Phương pháp giảng dạy lấy học sinh làm trung tâm: Nghiên cứu nhận thấy rằng phương pháp quá tập trung vào học sinh, với sự hướng dẫn tối thiểu từ giáo viên, thường liên quan đến điểm toán thấp hơn. Điều này có thể vì môn toán thường đòi hỏi sự hướng dẫn có cấu trúc, đặc biệt đối với những học sinh không có nền tảng vững chắc. Đây là một kết quả rất đáng chú ý và đặc biệt!

Do đó, cần có các biện pháp can thiệp để hạn chế các yếu tố tiêu cực: Cải thiện việc đi học đúng giờ và hạn chế vắng mặt: Các biện pháp can thiệp để giải quyết vấn đề vắng mặt có thể bao gồm giám sát chặt chẽ việc đi học, giải quyết nguyên nhân gốc rễ (như các vấn đề về sức khỏe hoặc kinh tế-xã hội) và cung cấp hỗ trợ bổ sung cho các buổi học đã bỏ lỡ. Hỗ trợ học sinh lưu ban: Thay vì chỉ yêu cầu học sinh lưu ban, các trường có thể cung cấp các chương trình bổ trợ, gia sư hoặc hỗ trợ tâm lý để giúp học sinh theo kịp. Cải thiện môi trường và quản lý hành vi trong trường học: Đầu tư vào các chương trình tạo môi trường học tích cực – chẳng hạn như chương trình chống bắt nạt và học tập cảm xúc-xã hội – có thể giúp giảm hành vi gây rối, tạo điều kiện học tập tốt hơn. Giải quyết tình trạng thiếu giáo viên: Các chính sách nhằm cải thiện việc tuyển dụng, đào tạo và giữ chân giáo viên là rất quan trọng, đặc biệt tại các khu vực khó khăn, nơi thiếu hụt nhân sự thường diễn ra phổ biến hơn. Điều chỉnh phương pháp giảng dạy: Mặc dù học tập lấy học sinh làm trung tâm có nhiều lợi ích, giáo dục toán học có thể hưởng lợi từ một cách tiếp cận cân bằng. Việc kết hợp giảng dạy có hướng dẫn với cơ hội tự giải quyết vấn đề có thể hỗ trợ học sinh hiểu sâu sắc hơn. Cách tiếp cận này sẽ giúp các bên liên quan trong giáo dục ưu tiên các nỗ lực tác động trực tiếp đến việc học toán, cải thiện kết quả ở nhiều cấp độ.

Ngoài ra, nghiên cứu cũng khuyến nghị một số hướng nghiên cứu tiếp theo. Nghiên cứu trong tương lai trong lĩnh vực này có thể được tăng cường bằng cách mở rộng trọng tâm vào các yếu tố chưa thu hút được nhiều sự chú ý nhưng được phát hiện là tích cực/tiêu cực trong bài đánh giá này, chẳng hạn như vấn đề dạy học lấy học sinh làm trung tâm và kết quả thi môn Toán (trong PISA). Cũng cần có nhiều nghiên cứu hơn để điều tra các yếu tố ở cấp độ hệ thống giáo dục và xã hội vĩ mô để chúng ta có thể hiểu rõ hơn về tác động của sự khác biệt trong bối cảnh quốc gia. Hơn nữa, các nhà nghiên cứu có thể cân nhắc tiến hành đánh giá có hệ thống trong các lĩnh vực chính khác trong PISA và so sánh các yếu tố dự đoán thành tích toán học và thành tích trong các lĩnh vực khác để xác định xem có sự nhất quán trong các yếu tố có ảnh hưởng hay không. Nghiên cứu như vậy sẽ cung cấp sự hiểu biết sâu sắc về các yếu tố dự đoán thành tích học tập chung. Cuối cùng, khi xem xét những thay đổi do các sự kiện hoặc trải nghiệm lớn gây ra, chẳng hạn như tác động rộng rãi của đại dịch Covid-19 và cuộc “đàn áp” của Trung Quốc đối với việc học thêm kể từ năm 2021, sẽ rất đáng để xem xét thành tích học tập trước và sau các sự kiện này trong các nghiên cứu trong tương lai bằng cách sử dụng dữ liệu từ PISA 2022 và các chu kỳ tiếp theo.

Lương Ngọc, Vân An

Tài liệu tham khảo

Asian One (2024). China's private tutoring firms emerge from the shadows after crackdown. https://www.asiaone.com/china/chinas-private-tutoring-firms-emerge-shadows-after-crackdown

OECD (2019). Balancing school choice and equity: An international perspective based on Pisa. Berlin: OECD. https://doi.org/ 10.1787/2592c974-en

OECD (2022). Programme for International Student Assessment. https://www.oecd.org/pisa/

Wang, X. S., Perry, L. B., Malpique, A., & Ide, T. (2023). Factors predicting mathematics achievement in PISA: a systematic review. Large-scale Assessments in Education, 11(1). https://doi.org/10.1186/s40536-023-00174-8