Đánh giá PISA: Những khuyến nghị về chính sách quốc gia và một số quan ngại

Những nỗ lực cải cách giáo dục bắt nguồn từ Chương trình đánh giá học sinh quốc tế (Programme in International Student Achievement, viết tắt là PISA) đã được tăng cường trong những năm gần đây, đặc biệt là để ứng phó với sự phát triển của các hiệp hội tham chiếu toàn cầu - các khu vực giáo dục đạt thành tích cao như Phần Lan, Hồng Kông-Trung Quốc và gần đây hơn là Estonia và Singapore. Bất chấp những lời lẽ chính trị, việc phát triển chính sách dựa trên bằng chứng liên quan đến thước đo chuẩn mực quốc tế này hiếm khi, nếu có, là một hoạt động trung lập được hướng dẫn bởi bằng chứng tốt nhất hiện có. Thật vậy, diễn ngôn chính trị và khuôn khổ chính sách xung quanh PISA thường dẫn đến việc sử dụng có chọn lọc các kết quả để biện minh cho các cải cách chính sách đôi khi còn gây tranh cãi. Các trường hợp ngắn gọn từ Nhật Bản, Thụy Điển và Canada minh họa cách các chính sách quốc gia đã được thông qua mà không có cơ sở và thậm chí có thể trái ngược với các phát hiện nghiên cứu. Nhìn chung, các phân tích đưa ra một góc nhìn thay thế cho quan niệm phổ biến rằng PISA hướng dẫn việc ra quyết định dựa trên bằng chứng.

Kể từ khi PISA được triển khai lần đầu tiên vào năm 2000, thước đo chuẩn mực quốc tế này ngày càng trở nên quan trọng trên toàn cầu. Được Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) tiến hành 3 năm một lần, PISA đánh giá các kỹ năng đọc hiểu, toán học và khoa học trên phạm vi toàn quốc trong một mẫu đại diện gồm học sinh 15 tuổi. Ngoài các lĩnh vực đã nêu trước đó, OECD cũng đã bổ sung thêm các bài kiểm tra về Kiến thức tài chính (Financial Literacy) vào năm 2012, Giải quyết vấn đề hợp tác (Collaborative Problem-Solving) vào năm 2015, Năng lực toàn cầu (Global Competencies) vào năm 2018, Tư duy sáng tạo (Creative Thinking) vào năm 2022 và đánh giá Thế giới số (Digital World assessment) sắp tới vào năm 2025. Nhìn chung, phạm vi các lĩnh vực đánh giá, cùng với các cấp độ tham gia quốc tế rộng rãi, bao gồm 90 quốc gia/nền kinh tế và khoảng 3.000.000 học sinh trên toàn cầu trong đợt đánh giá PISA gần đây nhất vào năm 2022, khiến cuộc khảo sát ba năm một lần này đặc biệt hấp dẫn đối với các nhà hoạch định chính sách trên toàn thế giới.

Thật vậy, các nghiên cứu xuyên quốc gia và các diễn ngôn chính sách công cho thấy PISA là thước đo chuẩn mực quốc tế có ảnh hưởng nhất khi so sánh với các bài kiểm tra quy mô lớn khác như Xu hướng trong Nghiên cứu Toán học và Khoa học Quốc tế (Trends in International Mathematics and Science Study, viết tắt là TIMSS), Tiến bộ trong Nghiên cứu về Kỹ năng Đọc hiểu Quốc tế (Progress in International Reading Literacy Study, viết tắt là PIRLS) và/hoặc Nghiên cứu về Kỹ năng Máy tính và Thông tin Quốc tế (International Computer and Information Literacy Study, viết tắt là ICILS), do Hiệp hội Đánh giá Thành tích Giáo dục Quốc tế (IEA) quản lý (Volante, 2016).

Nguồn: Westat

Đánh giá diện rộng và chính sách giáo dục toàn cầu

Đánh giá diện rộng (hay đánh giá quy mô lớn) – đặc biệt là những đánh giá gắn liền với trách nhiệm giải trình của hệ thống và mục tiêu chính sách – đã tồn tại trong hơn một thế kỷ. Ví dụ, hệ thống giáo dục Phổ (Prussian) bao gồm đào tạo và cấp chứng chỉ cụ thể cho giáo viên và kiểm tra học sinh chủ yếu được sử dụng để xác định tính phù hợp cho đào tạo nghề. Gần đây hơn, chính phủ Anh đã phổ biến việc kết hợp các tiêu chuẩn, kiểm tra học sinh quốc gia và giám sát chính sách vào cuối những năm 1980, giúp tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng nhanh chóng ở các khu vực khác của thế giới công nghiệp hóa.

Tuy nhiên, sự gia tăng của các đánh giá quy mô lớn quốc tế và lĩnh vực giáo dục so sánh đã thay đổi cơ bản các quy trình chính sách giáo dục quốc gia bằng cách đánh giá chuẩn mực thành tích của học sinh theo thước đo thành tích học tập của học sinh quốc tế chứ không phải quốc gia. Thật vậy, các chính phủ trên khắp thế giới hiện đang tập trung hướng ra bên ngoài để đánh giá chất lượng và tính công bằng của hệ thống giáo dục của họ - tập trung nhiều vào vị trí của họ trong các bảng xếp hạng quốc tế và thực hiện các so sánh xuyên quốc gia để đánh giá "thành công" tương đối của hệ thống giáo dục của họ. Theo nhiều khía cạnh, việc thiết kế và quản lý các công cụ đo lường quan trọng hiện nằm ngoài ranh giới quốc gia và khi làm như vậy, chắc chắn “ít nhạy cảm hơn” với các bối cảnh văn hóa cụ thể.

Chất lượng và tính công bằng trong giáo dục được quan niệm rộng rãi là các tiêu chuẩn thành tích cao, được chia sẻ bởi tất cả học sinh bất kể giới tính, tình trạng kinh tế xã hội (SES) hay xuất thân là người di cư. Không có gì ngạc nhiên khi các hệ thống giáo dục công bằng hơn có khoảng cách thành tích nhỏ giữa các phân khúc học sinh khác nhau cũng như sự khác biệt nhỏ hơn về hiệu suất giữa các trường (Schnepf và cộng sự, 2019). Cả IEA và OECD đều khuyến khích các nhà hoạch định chính sách đối chiếu khoảng cách thành tích và sự khác biệt về hiệu suất với các chính sách và cấu trúc của hệ thống giáo dục. Tuy nhiên, cộng đồng học thuật đã nêu ra nhiều mối quan ngại về ảnh hưởng ngày càng tăng của các tổ chức quốc tế và những hàm ý chính sách bắt nguồn từ kết quả kiểm tra quốc tế (Hopfenbeck, 2019). Trong trường hợp của PISA, những mối quan ngại này đã được tóm tắt một cách khéo léo trong một bức thư ngỏ gửi tới Giám đốc OECD phụ trách Ban Giáo dục và Kỹ năng, Andreas Schleicher, được đăng trên tờ The Guardian (tờ báo quốc gia Anh). Điều đáng chú ý là bức thư này có chữ ký của hơn một trăm học giả trên khắp thế giới (Meyer và Zahedi, 2014).

Mối quan ngại chính được nêu trong bức thư ngỏ của The Guardian tới OECD và PISA:

Chuyển sự chú ý sang các giải pháp khắc phục ngắn hạn được thiết kế để giúp một quốc gia nhanh chóng cải thiện thứ hạng quốc tế của họ, mặc dù nghiên cứu liên tục cho thấy những thay đổi trong giáo dục phải mất hàng thập kỷ mới có thể thành hiện thực;

Tập trung sự chú ý ra khỏi các mục tiêu giáo dục ít có thể đo lường hoặc không thể đo lường được như phát triển thể chất, đạo đức, công dân và nghệ thuật, do đó thu hẹp một cách nguy hiểm quan điểm chung của chúng ta về mục đích của giáo dục;

Tự nhiên thiên vị về vai trò kinh tế của trường công so với cách chuẩn bị cho học sinh tham gia vào chính quyền tự quản dân chủ, hành động đạo đức và cuộc sống phát triển, trưởng thành và hạnh phúc cá nhân; và

Với chu kỳ kiểm tra toàn cầu liên tục, gây hại cho trẻ em và tác động tiêu cực đến trường học, vì nó chắc chắn liên quan đến nhiều bài kiểm tra hơn, bài học theo kịch bản và ít quyền tự chủ chuyên môn hơn đối với giáo viên. Theo cách này, PISA đã làm tăng thêm mức độ căng thẳng trong trường học, gây nguy hiểm cho hạnh phúc của học sinh và giáo viên (Andrews, 2014).

Mặc dù kết quả PISA là thước đo quan trọng, uy tín toàn cầu, và OECD đã mở rộng các lĩnh vực được kiểm tra và chú ý nhiều hơn đến hạnh phúc và các đặc điểm phi nhận thức khác của học sinh trong những năm gần đây, nhưng nhiều mối quan ngại nêu trên vẫn còn tồn tại.

Nhìn chung, các học giả trên toàn thế giới tiếp tục khẳng định rằng các kết quả đánh giá quy mô lớn quốc tế, đặc biệt là những kết quả bắt nguồn từ PISA, có sức ảnh hưởng bá quyền đối với các chương trình nghị sự chính sách giáo dục toàn cầu. Điều đáng lo ngại hơn nữa là sức hấp dẫn toàn cầu của PISA đã khiến những kết quả này dễ bị chính trị hóa theo những cách không ủng hộ chính sách hoặc thông lệ tốt nhất (Volante và Klinger, 2021; Zhao, 2020).

Nghiên cứu này khuyến nghị một số nội dung khá quan trọng về vấn đề chính sách và mối quan hệ giữa kết quả PISA. Trong đó có vấn đề quan trọng nhất liên quan đến cuộc thảo luận hiện tại, các nhà hoạch định chính sách làm cần làm gì khi đối mặt với tình huống: sử dụng kết quả PISA không mong muốn và không phù hợp trong bối cảnh quốc gia của họ để thúc đẩy sự phát triển về thành tích học tập? Nhìn chung, nghiên cứu xem xét những câu hỏi này trong nhiều bối cảnh quốc gia và văn hóa khác nhau góp phần vào việc phát triển các chiến lược giúp giảm thiểu tình trạng chính trị hóa dữ liệu đánh giá.

Tiếp nữa, cần lưu ý rằng mặc dù OECD đã đưa ra các bài kiểm tra bổ sung, nhưng các lĩnh vực nội dung truyền thống về đọc hiểu, toán học và khoa học vẫn là quan trọng nhất về mặt diễn ngôn chính sách công. Hệ thống phân cấp các môn học này đã tồn tại kể từ khi xuất hiện các hệ thống giáo dục bắt. Tuy nhiên, sẽ rất thú vị khi xem xét mức độ mà kết quả đánh giá Tư duy sáng tạo năm 2022, đánh giá Thế giới số năm 2025 hoặc có lẽ là sự xuất hiện nhanh chóng của các ứng dụng Trí tuệ nhân tạo (AI), có thể phá vỡ các diễn ngôn quản trị toàn cầu. Liệu các đánh giá này hay các công cụ công nghệ có dẫn đến sự xuất hiện của các tham chiếu toàn cầu mới, chương trình cải cách quốc gia và xuyên quốc gia hay lý tưởng là thúc đẩy việc xem xét lại tầm quan trọng tương đối và đánh giá các kỹ năng học thuật liên ngành khác, kết quả sức khỏe tâm thần của học sinh và/hoặc tỷ lệ hoàn thành chương trình học hay không vẫn còn phải tiếp tục phân tích. Hơn nữa, vì các hệ thống đánh giá quốc gia như ở Đức, Ireland và Canada đã được thiết kế lại để về cơ bản phản ánh PISA nên sẽ rất thú vị khi quan sát mức độ ảnh hưởng mà chúng có thể (hoặc không thể) tác động đến sự phát triển chính sách giáo dục trên toàn thế giới.

Lương Ngọc, Vân An

Tài liệu tham khảo

Andrews, P. (2014, May 6). OECD and PISA tests are damaging education worldwide – Academics. The Guardian. Retrieved from https://www.theguardian.com/education/2014/may/06/oecd-pisa-tests-damaging-education-academics

Hopfenbeck, T. N. (2019). The use and abuse of assessment. Assessment in Education: Principles, Policy & Practice, 26(6), 637–642. 

Meyer, D., & Zahedi, K. (2014). Imagining PISA’s policy futures: A postscript and some extensions to the open letter to Andreas Schleicher. Policy Futures in Education, 12(7), 883–892.

Schnepf, S. V., Klinger, D. A., Volante, L., & Jerrim, J. (2019). Cross-national trends in addressing socioeconomic inequality in education systems. In L. Volante, S. V. Schnepf, J. Jerrim, et al. (Eds.), Socioeconomic inequality and student outcomes: Cross-national trends, policies, and practices (pp. 207–223). Berlin: Springer. 

Volante, L. (2016). International achievement testing, education policy, and large-scale reform. In L. Volante (Ed.), The intersection of international achievement testing and educational policy: Global perspectives on large-scale reform (pp. 3–16). London: Routledge.

Volante, L., & Klinger, D. A. (2021). PISA and education reform in Europe: Cases of policy inertia, avoidance, and refraction. European Education, 53(1), 45–56.

Zhao, Y. (2020). Two decades of havoc: A synthesis of criticism against PISA. Journal of Educational Change, 21, 245–266.