Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và những tác hại

Những năm gần đây, bên cạnh các sản phẩm thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi (thuốc lào) đang được quản lí theo quy định của Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá, trên thị trường đã và đang xuất hiện các sản phẩm mới, phổ biến nhất là thuốc lá điện tử (Electronic Nicotine Delivery - ENDs) và thuốc lá nung nóng (Heated Tobacco Product - HTPs). Hiện nay Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá không quy định về các sản phẩm “thuốc lá điện tử”, “thuốc lá nung nóng”, vì vậy các sản phẩm này chưa được phép nhập khẩu, kinh doanh và lưu hành hợp pháp tại Việt Nam.

Thuốc lá điện tử, Thuốc lá nung nóng là những sản phẩm mới xuất hiện trong khoảng 10 năm trở lại, bằng chứng khoa học về độc tính và ảnh hưởng sức khỏe lâu dài của các sản phẩm này vẫn đang được tiếp tục nghiên cứu. Tuy nhiên, rất nhiều các nghiên cứu bước đầu đã chỉ ra hậu quả đối với sức khoẻ của việc sử dụng và tiếp xúc thụ động với “sol khí”/khói của các sản phẩm này.

1. Về đặc tính

Thuốc lá điện tử là một loại thiết bị điện tử được thiết kế để tạo ra hơi nước hoặc hơi khói, chứa nicotine và các chất hương vị khác mà người sử dụng hít vào. Thuốc lá điện tử thường được gọi là "vaping," và quá trình sử dụng của chúng được gọi là "vape”. Cấu trúc của một điếu thuốc lá điện tử bao gồm một pin, một bộ điều khiển, một bình chứa chất lỏng (thường được gọi là "e-liquid" hoặc "vape juice"), và một đầu hút. Pin cung cấp nguồn điện để làm nóng bình chứa chất lỏng, tạo ra hơi nước hoặc hơi khói mà người sử dụng hít vào.

Có ít nhất 60 hợp chất hóa học đã được tìm thấy trong dung dịch thuốc lá điện tử (còn gọi là tinh dầu) và nhiều hợp chất khác có trong khói tạo ra từ thuốc lá điện tử. Ngoài Nicotine là một chất gây nghiện cao gây tăng nhịp tim, co thắt mạch máu ở tim, tăng mạch và huyết áp, thúc đẩy sự phát triển và di căn của khối u, dung dịch thuốc lá điện tử còn có propylene glycol và nhiều chất độc hại khác có thể tạo thành chất gây ung thư khi được đun nóng và hóa hơi. Một số kim loại như chì, bạc, crom, nikel, formaldehyde có hàm lượng tương đương hoặc cao hơn so với thuốc lá thông thường.   

Để tạo mùi vị hấp dẫn, che giấu độ gắt của nicotin nhằm thu hút người sử dụng, đặc biệt là giới trẻ, nhà sản xuất còn sử dụng rất nhiều loại hương liệu có mùi vị như: bạc hà, táo, cam, chanh… trong thuốc lá điện tử. Theo Tổ chức Y tế thế giới, hiện có khoảng 20.000 loại hương liệu, trong đó có nhiều loại chưa được đánh giá toàn diện về mức độ gây hại với sức khỏe; một số hương liệu được sử dụng trong thuốc lá điện tử đã được chứng minh là làm tăng độc tính của sản phẩm. Ngoài ra, việc làm nóng các cuộn dây kim loại trong thuốc lá điện tử sẽ tạo ra nhiều kim loại nặng trong khói như cadmium, chì, niken, thiếc, mangan, selen, kẽm và đồng.

Thuốc lá nung nóng là một loại sản phẩm thuốc lá mới, khác biệt với thuốc lá truyền thống và thuốc lá điện tử, hoạt động bằng cách sử dụng một thiết bị điện tử để nung nóng một lõi thuốc tại nhiệt độ thấp hơn so với việc đốt cháy thuốc lá truyền thống. Quá trình này tạo ra hơi nóng và không khói, nhưng vẫn cung cấp nicotine và hương vị giống như việc hút thuốc lá thông thường. Tổ chức Y tế thế giới đã khuyến cáo: Thuốc lá nung nóng tạo ra chất khí độc hại tương tự như trong khói thuốc lá như: Acrolein (chất gây kích ứng đường hô hấp mạnh), glycidol, formaldehyde và acetaldehyde (chất gây ung thư), carbon monoxide, hydrocarbon thơm đa vòng và các kim loại (nhôm, titan, stronti, molypden, thiếc và antimon). Việc sản xuất và tiêu thụ thuốc lá nung nóng cũng tạo ra môi trường độc hại, từ quá trình sản xuất đến loại bỏ bao bì và lõi thuốc không tái chế.

2. Một số ảnh hưởng của việc sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đối với sức khoẻ

2.1. Tác hại đến hệ hô hấp

Hậu quả nổi bật nhất của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng là tổn thương phổi. Năm 2019 tại Mỹ, một loạt trường hợp tổn thương phổi nghiêm trọng ở những người sử dụng thuốc lá điện tử không có tiền sử bệnh phổi đã được ghi nhận. Một nghiên cứu trên 44.817 người trưởng thành ở Canada cho thấy, việc sử dụng thuốc lá điện tử có liên quan đến tỉ lệ suy giảm chức năng phổi do tắc nghẽn. Tỉ lệ này cao hơn gấp đôi ở người dùng thuốc lá điện tử so với những người không hút thuốc và không sử dụng thuốc lá điện tử.

Ngoài ra, thuốc lá điện tử làm gia tăng mức độ nghiêm trọng của các rối loạn hô hấp như hen suyễn và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD), đặc biệt là với những người hút đồng thời cả thuốc lá điếu và thuốc lá điện tử ở cả người lớn và thanh thiếu niên. Một nghiên cứu dựa trên 5 cuộc khảo sát lớn trên học sinh trung học ở Hàn Quốc, Hồng Kông và Mỹ báo cáo rằng tỉ lệ mắc bệnh hen suyễn, ho mãn tính hoặc viêm phế quản mãn tính ở những học sinh từng sử dụng thuốc lá điện tử cao hơn so với học sinh chưa từng sử dụng.

2.2. Tác hại đối với tim mạch

Thuốc lá điện tử có thể dẫn đến rối loạn chức năng mạch máu. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc sử dụng thuốc lá điện tử có liên quan đến việc tăng nguy cơ xơ cứng mạch máu, huyết khối, xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim, bệnh động mạch vành, tăng huyết áp và tiền sử đột quỵ.

2.3. Nguy cơ ung thư

Những bằng chứng gần đây chỉ ra rằng, khói sinh ra từ thuốc lá điện tử có thể tăng cường hoạt động các enzym gây ung thư, dẫn đến tổn thương DNA và gây ung thư sau khi hút trong thời gian dài. Ngoài ra, việc tiếp xúc với kim loại trong dung dịch thuốc lá điện tử cũng làm tăng nguy cơ ung thư và tăng khả năng kháng hóa trị, tăng khả năng sống sót của tế bào ung thư và yêu cầu liều hóa trị cao hơn.

2.4. Bệnh về răng miệng

Những người sử dụng thuốc lá điện tử có nguy cơ mắc bệnh nướu răng, sâu răng, mất xương quanh răng, các bệnh nha chu khác, tổn thương niêm mạc miệng, nhiễm trùng cao hơn nhiều so với những người không bao giờ sử dụng.

2.5. Các nguy cơ sức khỏe khác

Thuốc lá điện tử có thể gây ra các triệu chứng tiêu hóa, phổ biến nhất là đau vùng thượng vị, buồn nôn và nôn, sau đó là tiêu chảy và xuất huyết tiêu hoá, viêm loét đại tràng.

Thiết bị điện tử có thể hỏng, lỗi và gây cháy nổ, gây chấn thương nghiêm trọng, mất an toàn cho người sử dụng. Các chấn thương nghiêm trọng đã được ghi nhận như miệng, mặt, cổ mắt, mũi, xương hàm... Rác thải của bộ phận thiết bị điện tử, ống chứa dung dịch gây ảnh hưởng đến môi trường vì lượng chất thải rắn thải ra ngoài môi trường sau khi sử dụng, đặc biệt là với thiết bị sử dụng một lần. 

3. Ảnh hưởng của việc tiếp xúc thụ động với hơi toả ra từ thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng

Các nghiên cứu cho thấy nồng độ nicotin, hoá chất, và các chất gây ung thư từ thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng với người dùng thụ động vượt quá mức khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới - điều này tác động bất lợi cho sức khỏe bà mẹ và bào thai. Nicotine có thể đi qua nhau thai và tác động lên sự phát triển của thai nhi và trẻ nhỏ, điều này có thể dẫn đến nhiều hậu quả như hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh hay những dị tật thính giác và béo phì, gây ra đẻ non, thai chết lưu, tăng nguy cơ mắc các bệnh lí tim mạch, gây hậu quả nghiêm trọng và kéo dài đối với sự phát triển não bộ bào thai, trẻ em và vị thành niên. Ngoài ra, việc thuốc lá điện tử không có mùi thuốc lá đặc trưng có thể làm người tiếp xúc thụ động chủ quan, giảm nhận thức về tác hại và làm tăng khả năng chịu đựng với khói này.

4. Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng ảnh hưởng lớn đến sức khỏe của thanh thiếu niên

Nicotin ảnh hưởng xấu đến sự phát triển của thanh thiếu niên như: làm suy yếu sự trưởng thành não bộ của thanh thiếu niên với những hậu quả ngắn hạn và hậu quả lâu dài, nghiêm trọng, đó là nghiện, rối loạn nhận thức và cảm xúc, giảm khả năng học tập và rối loạn tâm thần. Những thay đổi do nicotine gây ra trong hệ thần kinh khiến người dùng ở nhóm tuổi này dễ bị nghiện nicotine hơn và vì thế ảnh hưởng đến sức khỏe sẽ đến sớm và trầm trọng hơn trong tương lai.

5. Các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới có nguy cơ tiềm ẩn và phát sinh các tệ nạn xã hội, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự xã hội

Thuốc lá điện tử sử dụng nhiều hương liệu, hóa chất nên có thể bị lợi dụng để sử dụng ma túy thông qua việc phối trộn. Người sử dụng có thể tự ý tăng tỉ lệ nicotine quá mức hoặc thêm ma túy và các chất gây nghiện khác vào để sử dụng mà khó bị phát hiện. Hiện tượng pha trộn ma túy vào dung dịch thuốc lá điện tử đã được ghi nhận ở Trung tâm Chống độc Bệnh viện Bạch Mai và Trung tâm Giám định ma túy, Viện Khoa học hình sự - Bộ Công an. Tại Việt Nam, thời gian gần đây, nhiều trường hợp ngộ độc do sử dụng thuốc lá điện tử đã được ghi nhận ở nhiều tỉnh, thành phố. Đáng chú ý, hầu hết các trường hợp xảy ra ở lứa tuổi học sinh, trong đó có cả nữ giới. Những hệ lụy này ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, môi trường, lối sống, hành vi của giới trẻ, gây mất an toàn về an ninh, trật tự xã hội.

6. Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng không phải là sản phẩm ít hại hơn thuốc lá điếu thông thường

Theo Tổ chức Y tế thế giới, không có sản phẩm thuốc lá nào là an toàn cho sức khỏe, cũng như chưa có bằng chứng về việc thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng giúp cai nghiện thuốc lá thông thường. Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng có chứa nicotine, vẫn là sản phẩm độc hại, gây nghiện. Thực tế cho thấy, người sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng sẽ có nguy cơ sử dụng thuốc lá thông thường, nhiều người sử dụng đồng thời cả thuốc lá điện tử và thuốc lá thông thường. Thuốc lá điện tử không những không giúp cai thuốc lá mà còn khiến người chưa hút thuốc trở nên nghiện nicotin. Những người trẻ chưa từng hút thuốc lá điếu thông thường nhưng sử dụng thuốc lá điện tử có nguy cơ nghiện thuốc lá điếu thông thường cao gấp 2-3 lần so với những người chưa từng sử dụng thuốc lá điện tử.

WHO kêu gọi các quốc gia cần ngăn ngừa việc đưa ra các kết luận thiếu căn cứ về tính an toàn của các sản phẩm này, đồng thời thực hiện đầy đủ các biện pháp hữu hiệu phòng chống tác hại thuốc lá được quy định trong Công ước khung thay vì sử dụng các sản phẩm mới được quảng cáo là ít có hại.

Nguồn: Hoàng Mai (sưu tầm, tổng hợp)