Truy cập mở và Kế hoạch S - một đánh giá của Pourret và cộng sự!

Gần đây, Plan S và các hình thức xuất bản mở đang được giới xuất bản học thuật, các nhà khoa học, các nhà ban hành chính sách quan tâm. Tuy vậy, dường như đâu đó vẫn có sự hiểu biết chưa đầy đủ và toàn diện, còn nhiều tranh luận khác nhau.

Tại Đan Mạch, tơi Sonne và các cộng sự công tác, có chính sách Truy cập mở Xanh (‘Green’ Open Access Policy) đã tồn tại từ năm 2016. Chính sách này có nghĩa rằng, các nhà khoa học và cơ quan nghiên cứu của họ cần phải tải một bản thảo đã bình duyệt được chấp thuận xuất bản lên các kho lưu trữ phù hợp trong mọi trường hợp có thể và được phép (về luật pháp và kĩ thuật). Trong bối cảnh sự phát triển nhanh chóng của các mô hình xuất bản khoa học, cần dành sự chú ý đến tình trạng của các tạp chí “lai”, bao gồm phần lớn các tạp chí lịch sử truyền thống từ các nhà xuất bản lớn. Kế hoạch S (https://www.coalition-s.org/) khuyến nghị hỗ trợ các ấn phẩm truy cập mở hoàn toàn, do đó, không ủng hộ mô hình các tạp chí lai.

Về Kế hoạch S, có một số ý kiến của Sonne và cộng sự cần làm rõ. Trước hết, Quỹ Wellcome có trụ sở tại London, Vương quốc Anh chứ không phải ở Seattle, Hoa Kỳ. Liên minh S cũng là tổ chức đứng sau Kế hoạch S, đại diện cho một tập đoàn ban đầu gồm mười ba nhà tài trợ nghiên cứu quốc gia từ châu Âu. Các tác giả có thể dễ dàng rơi vào “bẫy” của việc kết hợp Kế hoạch S và Truy cập mở với mô hình chỉ thu phí xử lý bài viết, ngụ ý rằng những bài báo này chỉ có thể xuất bản trên các tạp chí được xếp hạng thấp. Một tuyên bố hoặc đề xuất như vậy chưa bao giờ được công khai hoặc được đề cập bởi bất kỳ ai trong số những người đứng sau Kế hoạch S, nhưng vẫn là một trong những quan niệm sai lầm phổ biến và thiếu căn cứ nhất. Thực tế, thông qua Kế hoạch S hiện có chín lộ trình khác nhau để các tác giả tuân theo, trong đó chỉ có một lộ trình đề cập đến việc trả phí bài viết cho tác giả. Các nhà tài trợ đằng sau Kế hoạch S sẽ phân bổ thêm kinh phí cho các nhà nghiên cứu để trang trải các chi phí xử lý bài viết và sẽ không có gánh nặng tài chính gia tăng đối với các tác giả. Nếu các tác giả không được Liên minh S tài trợ, thì họ không cần lo lắng vì sẽ không bị buộc phải tuân thủ chính sách không liên quan đến họ. Do đó, cần dành sự lo ngại trước thực tế rằng Kế hoạch S dường như có khuynh hướng dành nhiều sự quan tâm đến việc hỗ trợ phí xử lý bài viết cho các tác giả, hơn là các phương pháp khác bền vững và công bằng hơn để đạt được mục tiêu truy cập mở.

Bạn đọc quan tâm có thể tìm đọc: 

1) Khi truy cập mở “lên ngôi”: https://tapchigiaoduc.edu.vn/article/86786/222/khi-truy-cap-mo-len-ngoi/ 

2) Tạp chí Nature thông báo thỏa thuận truy cập mở đầu tiên: https://tapchigiaoduc.edu.vn/article/86823/221/tap-chi-nature-thong-bao-thoa-thuan-truy-cap-mo-dau-tien/ 

3) Dự án cơ sở dữ liệu các bài báo khoa học quy mô lớn, truy cập mở được khởi động: https://tapchigiaoduc.edu.vn/article/87288/221/du-an-co-so-du-lieu-cac-bai-bao-khoa-hoc-quy-mo-lon-truy-cap-mo-duoc-khoi-dong/ 

4) Tạp chí truy cập mở eLife và chính sách mở “kì lạ": https://tapchigiaoduc.edu.vn/article/86788/221/tap-chi-truy-cap-mo-elife-va-chinh-sach-mo-ki-la/ 

5) “Kế hoạch P” cho truy cập mở: Đã đến lúc các trường đại học vào cuộc?: https://tapchigiaoduc.edu.vn/article/87320/221/ke-hoach-p-cho-truy-cap-mo-da-den-luc-cac-truong-dai-hoc-vao-cuoc/ 

Vân An lược dịch

Nguồn: Pourret, O., Irawan, D. E., Tennant, J. P., Wien, C., & Dorch, B. F. (2020). Comments on “Factors affecting global flow of scientific knowledge in environmental sciences” by Sonne et al. (2020). Science of the Total Environment, 721, 136454. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2019.136454

Ghi chú: Các quan điểm của Tác giả không phản ánh quan điểm của Tạp chí Giáo dục.