Liêm chính khoa học: công bố, nghiên cứu và khuyến nghị

Khoa học là một cộng đồng được xây dựng trên sự tin tưởng; do đó, trách nhiệm của mọi người là phải bồi dưỡng và thúc đẩy một nền văn hóa khoa học liêm chính. Trong thế kỷ XXI, các nhà khoa học làm việc trong một môi trường nghiên cứu đang được chuyển đổi bởi toàn cầu hóa, các dự án nghiên cứu liên ngành và sự lan tỏa mạnh mẽ của công nghệ thông tin. Khi các tổ chức khoa học tham gia và phát triển, tất cả các bên liên quan trong cộng đồng khoa học có nghĩa vụ đạo đức đặt ưu tiên cao vào việc áp dụng và áp dụng các tiêu chuẩn cao nhất về tính liêm chính khoa học trong các hoạt động quản lí và triển khai. Nhiều vấn đề chung hay cụ thể đang được nghiên cứu, tranh luận trên diễn đàn khoa học (trên các tạp chí khoa học) và các diễn đàn xã hội (mạng xã hội, …) một cách sôi nổi.

Dưới đây, Tạp chí Giáo dục lược dịch, có những bình luận nhất định một công bố gần đây về vấn đề “liêm chính khoa học” (scientifc integrity*) một bài báo được công bố trên tạp chí Science and Engineering Ethics (thuộc nhà xuất bản Springer, Q1 Scopus, lĩnh vực Issues, Ethics and Legal Aspects, 2019) của nhóm tác giả Alison Kretser và cộng sự, 2019 (https://doi.org/10.1007/s11948-019-00094-3). Bài viết này mô tả hai nguyên tắc bao quát được khuyến nghị và chín phương pháp hay nhất để thúc đẩy liêm chính khoa học, đặc biệt trong bối cảnh quan tâm ngày càng nhiều và chưa hẳn thống nhất về vấn đề này và tóm tắt cuộc thảo luận dẫn đến sự phát triển của chúng.

Hiệp hội về tính liêm chính khoa học (Mỹ) đã phát triển một tập hợp các nguyên tắc được khuyến nghị và thực tiễn tốt nhất có thể được sử dụng rộng rãi trong các lĩnh vực khoa học như một cơ chế để đồng thuận về các tiêu chuẩn “liêm chính khoa học” (toàn vẹn khoa học) và để trang bị tốt hơn cho các nhà khoa học hoạt động trong một môi trường nghiên cứu thay đổi nhanh chóng. Chi nhánh Bắc Mỹ của Viện Khoa học Đời sống Quốc tế (ILSI Bắc Mỹ) và Hội nghị Bàn tròn Nghiên cứu Chính phủ-Đại học-Công nghiệp của Học viện Khoa học, Kỹ thuật và Y học Hoa Kỳ (GUIRR) chia sẻ cam kết duy trì tính liêm chính khoa học và do đó tổ chức một nhóm cũng chia sẻ những giá trị này. Vào đầu năm 2017, ILSI Bắc Mỹ đã triệu tập một cuộc họp của Hiệp hội Chính trực Scientifc (“Hiệp hội”), do GUIRR chủ trì tại tòa nhà Học viện Khoa học Quốc gia ở Washington, DC. Hiệp hội này, bao gồm đại diện từ bốn cơ quan chính phủ Hoa Kỳ, ba cơ quan chính phủ Canada, mười một hiệp hội nghề nghiệp, sáu trường đại học và ba tổ chức khoa học phi lợi nhuận, đã cùng nhau phát triển một bộ các nguyên tắc và thực tiễn tốt nhất cho tính toàn vẹn của khoa học giả mạo có thể được sử dụng rộng rãi trên tất cả các ngành khoa học. Mục tiêu của Hiệp hội này nhằm có được sự đại diện rộng rãi từ nhiều ngành và lĩnh vực khoa học khác nhau. Hầu hết những người tham gia được mời dựa trên vai trò của họ trong tổ chức của họ và trách nhiệm của họ đối với tính liêm chính khoa học. Mỗi người tham gia đóng góp một những điểm khác nhau vào các cuộc thảo luận, đại diện cho các lĩnh vực họ đang là chuyên gia. Các thành viên của Hiệp hội kết luận rằng mặc dù các cơ quan và tổ chức của họ có thể chậm trễ trong các chiến lược mà họ sử dụng để thúc đẩy tính liêm chính của khoa học và phạm vi mà họ thực hiện các tiêu chuẩn đó, thì cần phải có sự đồng thuận và thống nhất xung quanh sự cần thiết của các tiêu chuẩn về tính liêm chính khoa học và nội dung của chúng.

Hai nguyên tắc đại diện đã được đưa ra, mà theo đó các quy trình khoa học kỹ thuật nên vận hành như sau:

(1) Thúc đẩy văn hóa liêm chính trong quá trình khoa học.

(2) Các lợi ích chính sách dựa trên bằng chứng có thể có những vai trò hợp pháp trong các khía cạnh của quá trình nghiên cứu, nhưng những vai trò đó không được can thiệp vào tính liêm chính khoa học.

Chín phương pháp hay hành động thực tiễn tốt nhất để thấm nhuần tính liêm chính khoa học, tuân theo hai nguyên tắc trên đã được chỉ ra là:

(1) Yêu cầu đào tạo phổ cập về các phương pháp khoa học, sử dụng thiết kế và thống kê thử nghiệm thích hợp, và thực hành nghiên cứu có trách nhiệm cho các nhà khoa học ở mọi cấp độ, với nội dung đào tạo thường xuyên được cập nhật và trình bày bởi các nhà khoa học có năng lực.

(2) Tăng cường giám sát tính liêm chính khoa học và các quy trình trong suốt quá trình nghiên cứu liên tục với trọng tâm là đào tạo về đạo đức và ứng xử.

(3) Khuyến khích khả năng tái tạo của nghiên cứu thông qua tính minh bạch (kết quả, phương pháp, quá trình, đối tượng,… nghiên cứu*).

(4) Cố gắng thiết lập khoa học mở (Open Science*) như một quy trình hoạt động tiêu chuẩn trong toàn bộ các tổ chức khoa học.

(5) Phát triển và triển khai các công cụ giáo dục để dạy các kỹ năng giao tiếp đề cao tính liêm chính khoa học.

(6) Cố gắng xác định các cách để tăng cường hơn nữa quy trình đánh giá ngang hàng (peer review process).

(7) Khuyến khích các tạp chí khoa học xuất bản các tài có những kết quả ngoài dứ kiến nhưng đáp ứng các tiêu chuẩn về chất lượng và liêm chính khoa học.

(8) Tìm kiếm sự hài hòa và thực hiện đầy đủ giữa các tạp chí về các quy trình nhanh chóng, nhất quán và minh bạch để chỉnh sửa và / hoặc rút lại các bài báo đã xuất bản.

(9) Thiết kế các tiêu chí đánh giá nghiêm ngặt và toàn diện nhằm công nhận và khen thưởng các tiêu chuẩn cao nhất về tính chính trực trong nghiên cứu khoa học.

Từ đó, những khuyến nghị đã được đưa ra nhằm thúc đẩy sự phát triển, tuân theo và xây dựng văn hóa liêm chính trong lĩnh vực khoa học.

Chẳng hạn như, cần phải có một tổ chức về liêm chính khoa học, từ đó xây dựng tiêu chí, tiêu chuẩn, đánh giá, … kêu gọi và yêu cầu thực hiện các nguyên tắc liêm chính khoa học*. Dù rằng, hiện cũng có một số tổ chức tương tự như vậy ở Việt Nam, nhưng các nhà hoạch định chính sách, các nhà quản lí có thể tham khảo lộ trình và cách thực xây dựng một Hiệp hội tương tự như vậy cùng với những tiêu chuẩn cho Việt Nam.

Tiếp đó, phải có sự đồng thuận và thống nhất của cộng đồng khoa học xung quanh sự cần thiết đối với các tiêu chuẩn liêm chính khoa học và nội dung của chúng. Công việc này là một bước tiến tới mục tiêu hài hòa các nguyên tắc và thực tiễn tốt nhất giữa các tổ chức và phát triển một phương pháp tiếp cận tiêu chuẩn hóa, cùng với các công cụ hữu hiệu cho các nhà khoa học, nhằm đạt được trách nhiệm giải trình và tính liêm chính trong nghiên cứu. Như vậy là, cần thiết phải có những nghiên cứu, hội thảo để mở rộng, bổ sung, chuẩn hóa và tốt nhất là lượng hóa được các tiêu chuẩn về liêm chính khoa học. Từ đó, các nguyên tắc và một số trường hợp cụ thể cần khuyến nghị nên được tuyên bố rõ ràng.

Sự tham gia của cơ quan quản lí Nhà nước vào vấn đề này là hết sức cần thiết, nhằm hướng tới, xây dựng một nền khoa học phù hợp với các thông lệ quốc tế. Vai trò của các nhà khoa học, sự tham gia của các ngành, lĩnh vực thể hiện tiếng nói chính thống, trong những hội thảo hay tọa đàm chuyên đề trong vấn đề này cũng là hết sức cần thiết.

Tài liệu tham khảo

Kretser, A., Murphy, D., Bertuzzi, S. et al. Scientific Integrity Principles and Best Practices: Recommendations from a Scientific Integrity Consortium. Sci Eng Ethics 25, 327–355 (2019). https://doi.org/10.1007/s11948-019-00094-3

Hoặc đọc bản online: https://link.springer.com/article/10.1007/s11948-019-00094-3.

Ghi chú: *-bổ sung, bình luận