Nâng cao năng lực giáo viên chủ nhiệm các trường dân tộc nội trú và bán trú

Giáo viên chủ nhiệm như “người mẹ thứ hai” của học sinh nội trú, bán trú

Cô Lê Thị Lan, Tổ trưởng chuyên môn môn Lịch sử, Trường THPT Dân tộc nội trú Ngọc Lặc (Thanh Hóa), là người đã được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Ưu tú năm 2023 – và cũng là nữ Nhà giáo Ưu tú đầu tiên của ngôi trường này. Thành quả ấy là kết tinh của tháng năm miệt mài cống hiến, học hỏi và tận tâm, cùng với sự quan tâm, hỗ trợ từ các chính sách và chương trình mục tiêu quốc gia dành cho hệ thống trường dân tộc nội trú, bán trú trên cả nước.

Hai thập kỷ gắn bó với nghề, cô Lan luôn say mê tìm tòi những cách dạy học sinh động, hấp dẫn, giúp học trò thêm yêu Lịch sử. Trong mỗi tiết học, cô không chỉ giảng dạy bằng lời, mà còn lồng ghép trò chơi, hoạt động trải nghiệm sáng tạo, video, hình ảnh, câu chuyện lịch sử để học sinh được tham gia trực tiếp. Chính sự đổi mới ấy đã khiến những giờ học của cô trở nên hứng thú và hiệu quả hơn, giúp học trò dần yêu thích môn học tưởng chừng khô khan này.

Nhà giáo Ưu tú Lê Thị Lan và học trò của mình ở trên lớp

Trên cương vị Tổ trưởng chuyên môn, cô Lan thường xuyên tham mưu, định hướng đổi mới phương pháp giảng dạy và hình thức kiểm tra, đánh giá. Bên cạnh đó, cô còn tổ chức các hoạt động trải nghiệm, kỹ năng sống cho học sinh; đồng thời chú trọng nâng cao trình độ chuyên môn của giáo viên trong tổ, hướng tới mục tiêu phát triển toàn diện cho học sinh. Bằng tinh thần trách nhiệm và tâm huyết, cô Lan được đồng nghiệp, học trò và phụ huynh tin yêu. Cô là một giáo viên có chuyên môn vững vàng, cầu thị, ham học hỏi và sáng tạo, không ngừng nâng cao chất lượng công việc.

Nếu như cô Lan là tấm gương về đổi mới chuyên môn thì cô Ka Mai, giáo viên Trường PTDT Nội trú liên huyện Tân Phú – Định Quán (Đồng Nai), lại khiến nhiều thế hệ học trò cảm phục bởi tình thương và sự tận tụy. Cô vừa giảng dạy môn Địa lý, vừa đảm nhiệm công việc quản lý sinh hoạt học sinh. Với các em, cô không chỉ là người dạy kiến thức mà còn như “người mẹ thứ hai” chăm lo từng bữa ăn, giấc ngủ. Gắn bó với trường từ khi vừa tốt nghiệp đến nay, cô vẫn coi nơi ấy như ngôi nhà thứ hai, còn học sinh là những “đứa con nhỏ” cần được uốn nắn, dạy dỗ.

Theo cô Mai, công việc tại trường nội trú đòi hỏi giáo viên phải có tấm lòng bao dung và sự thấu hiểu. Các em học sinh, nhất là lứa tuổi THCS, dễ thay đổi tâm lý, có lúc bướng bỉnh, nóng nảy. Bởi vậy, cô luôn ghi nhớ tám chữ: “lắng nghe, đồng cảm, chia sẻ, thấu hiểu” trong từng tình huống. Cô phản đối những hình phạt nặng nề hay áp lực mà chọn cách đặt mình vào vị trí của học sinh để tìm giải pháp hợp lý. Với học sinh xa nhà, thầy cô chính là tấm gương và chỗ dựa tinh thần. Cô kể: “Mỗi em có tính cách riêng nên tôi luôn có cách nói chuyện, động viên khác nhau. Với học sinh cá tính, tôi nhẹ nhàng, uyển chuyển. Với những em học giỏi, tôi khích lệ thường xuyên. Còn những em nghịch ngợm, tôi tìm hiểu hoàn cảnh, trò chuyện chân thành để định hướng”.

Tại Trường PTDT Nội trú liên huyện Tân Phú – Định Quán, 100% học sinh là người dân tộc thiểu số. Là người con dân tộc, cô Mai thấu hiểu những khó khăn, thiệt thòi của các em, nên càng thêm trân quý công việc mình làm. Do học sinh đến từ nhiều dân tộc khác nhau, cô khuyến khích các em giao lưu, sinh hoạt chung, giúp nhau hiểu thêm về văn hóa từng vùng. Cô còn dành thời gian học ngôn ngữ và phong tục của các dân tộc để dễ gần gũi với học trò, khơi dậy tinh thần đoàn kết và tự hào dân tộc. “Dù còn nhiều khó khăn, nhưng phụ huynh nay đã quan tâm hơn đến việc học của con. Tình trạng bỏ học hầu như không còn. Nhiều em sau khi tốt nghiệp đã thi đỗ đại học, có em trở thành giáo viên, bác sĩ, luật sư… Nhìn thấy học trò trưởng thành, tôi cảm thấy hạnh phúc như được chứng kiến chính những đứa con của mình lớn lên”, cô Mai chia sẻ.

Chú trọng nâng cao năng lực cho giáo viên chủ nhiệm các trường dân tộc nội trú và bán trú

Thực hiện Kế hoạch, nhiệm vụ trọng tâm năm học và thực hiện Tiểu dự án 1, Dự án 5, chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2025, Sở GDĐT tỉnh Lạng Sơn đã tổ chức các lớp bồi dưỡng cho giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú (PTDNT), phổ thông dân tộc bán trú (PTDTBT) và trường phổ thông có học sinh bán trú - lực lượng đóng vai trò then chốt trong giáo dục học sinh dân tộc. Tại các lớp bồi dưỡng, giáo viên đã trao đổi phương pháp mới, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, kết hợp lý thuyết với thực hành, khuyến khích hoạt động nhóm và sáng tạo.

Việc nâng cao năng lực cho giáo viên chủ nhiệm (GVCN) được triển khai toàn diện, tập trung vào các nhóm nội dung như: đặc điểm tâm sinh lý học sinh; yêu cầu công tác chủ nhiệm trong bối cảnh đổi mới giáo dục và các kỹ năng đặc thù của giáo viên tại trường dân tộc nội trú, bán trú.

Thứ nhất, về đặc điểm tâm sinh lý học sinh THPT: Học sinh THPT bước vào giai đoạn ổn định và hoàn thiện về thể chất, tâm lý, bắt đầu hình thành rõ ràng động cơ, mục tiêu học tập, tình bạn và định hướng nghề nghiệp. Với học sinh dân tộc thiểu số (DTTS), giáo viên cần trang bị cho các em kiến thức văn hóa dân tộc, hiểu biết về tâm lý lứa tuổi, kỹ năng ứng xử trong môi trường đa văn hóa, ý thức về quyền, nghĩa vụ, cũng như khả năng tự tin, hợp tác và thích ứng. GVCN đóng vai trò quan trọng trong việc khích lệ, định hướng, tổ chức hoạt động nhóm, giải quyết xung đột, tạo động lực học tập và hình thành kỷ luật tích cực cho học sinh.

Thứ hai, về công tác chủ nhiệm trong bối cảnh đổi mới giáo dục: Thực hiện Nghị quyết 29-NQ/TW năm 2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng và Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội, chương trình giáo dục phổ thông mới (GDPT 2018) hướng đến phát triển phẩm chất, năng lực người học. Theo đó, GVCN cần có năng lực tổ chức hoạt động giáo dục, truyền cảm hứng, tạo động lực, khích lệ học sinh, đồng thời linh hoạt trong giáo dục cá biệt và thiết kế kế hoạch giáo dục theo hướng phát triển năng lực.

Thứ ba, công tác chủ nhiệm tại các trường PTDTNT, PTDTBT có tính đặc thù: Học sinh dân tộc thiểu số thường xa gia đình, sinh hoạt tại trường, nên GVCN không chỉ là người dạy học mà còn thay mặt cha mẹ trong việc chăm sóc, giáo dục, hướng dẫn các em. GVCN cần kiên trì uốn nắn, giúp học sinh hình thành nề nếp sinh hoạt, giao tiếp, học tập, đặc biệt là xây dựng mối quan hệ bạn bè lành mạnh, trong sáng. Ngoài ra, giáo viên cần hiểu phong tục, văn hóa của từng dân tộc để có cách ứng xử phù hợp, tránh hiểu lầm, góp phần xây dựng môi trường học tập tôn trọng và đoàn kết.

Thứ tư, các kỹ năng chuyên biệt của giáo viên chủ nhiệm: Giáo viên cần thành thạo trong việc tổ chức không gian lớp học – từ cách bài trí, sắp xếp chỗ ngồi đến ánh sáng, âm thanh, tạo cảm giác thoải mái cho học sinh. Bên cạnh đó, việc xây dựng nội quy, quy định lớp học rõ ràng, dễ hiểu, được phổ biến ngay từ đầu năm học, giúp duy trì kỷ luật tích cực và môi trường học tập thân thiện.

Phó Hiệu Trường THPT DTNT tỉnh Lạng Sơn chia sẻ: “Buổi tập huấn là cơ hội để chúng tôi lắng nghe những chia sẻ cũng như tích luỹ thêm kinh nghiệm trong quá trình thực hiện chế độ chính sách và các hoạt động đặc thù của trường phổ thông dân tộc nội trú”.

Mặc dù được tạo điều kiện thuận lợi nhưng các địa phương cũng gặp một số bất cập trong quá trình giảng dạy như Trang thiết bị phục vụ dạy học thiếu hoặc đã xuống cấp không đáp ứng yêu cầu dạy học STEM, Ngoại ngữ, Tin học, nhất là ở các điểm trường lẻ, Thiếu trầm trọng giáo viên, nhất là giáo viên các môn Tiếng Anh, Tin học.

Tại Nghệ An, theo thống kê, có địa phương chỉ có 20 giáo viên Tiếng Anh/33 trường tiểu học, một số trường không có giáo viên Tiếng Anh, phải bố trí giáo viên cấp II dạy cả tiểu học. Có trường bố trí giáo viên văn hóa dạy kiêm môn Tin học. Các giáo viên dạy STEM, giáo viên dạy kỹ năng sống chủ yếu là giáo viên được đào tạo đơn môn… Ở một địa điểm khác, tuy mới được bổ sung giáo viên môn Tiếng Anh, nhưng giáo viên môn này tại một số trường tiểu học đang phải dạy 26-27 tiết/tuần (vượt 3-4 tiết/tuần).

Đại diện Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Nghệ An cho rằng: Cần có chế độ đặc thù để thu hút giáo viên giỏi, khuyến khích giáo viên giỏi yên tâm công tác tại các trường phổ thông dân tộc bán trú nói riêng, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi nói chung. Đặc biệt, việc xây dựng chính sách hỗ trợ học sinh, các trường phổ thông dân tộc bán trú, trường phổ thông có học sinh bán trú cần mang tính bền vững, không phụ thuộc vào việc phân định vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi theo từng giai đoạn.

Thanh Nga