Phát triển đội ngũ, nâng cao chất lượng giáo viên dạy tiếng dân tộc thiểu số

Xây “cầu ngôn ngữ”, thắp sáng giáo dục vùng cao

Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2025 (Chương trình 1719) đặt ra những mục tiêu lớn lao về phát triển toàn diện. Nhưng để những mục tiêu vĩ mô ấy trở thành hiện thực, chương trình đào tạo, bồi dưỡng tiếng nói, chữ viết dân tộc cho đội ngũ cán bộ, giáo viên là một vấn đề lớn được đặt ra. Tầm nhìn chiến lược của Chương trình 1719 đã vạch ra một lộ trình tổng thể, trong đó giáo dục được xác định là một trong những trụ cột trung tâm. Mục tiêu của Chương trình nhấn mạnh việc “phát triển toàn diện giáo dục, đào tạo, y tế, văn hóa” song song với việc “giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của các dân tộc thiểu số”. Trong đó, năng lực ngôn ngữ chính là sợi chỉ đỏ kết nối các mục tiêu chính sách này thành một chiến lược thống nhất.

Giữa một bên là người thầy tâm huyết với giáo án soạn bằng tiếng phổ thông và một bên là những đôi mắt học trò trong veo, háo hức nhưng đang vô cùng khó khăn để kết nối con chữ với tiếng nói quen thuộc hàng ngày có thể tồn tại bức tường vô hình về sự kết nối. Để phá vỡ bức tường ngăn cách ấy cần những chủ trương mang tầm chiến lược về đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ nhà giáo đáp ứng yêu cầu dạy và học bằng tiếng dân tộc của con em vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Học sinh Trường PT Dân tộc NT THCS-THPT Lạc Sơn, Hoà Bình (nay là Phú Thọ) đa số là người dân tộc Mường. Ảnh: PNVN

Tiếng dân tộc không chỉ là phương tiện giao tiếp mà còn là một biểu tượng văn hóa, gắn liền với truyền thống và tri thức của mỗi cộng đồng. Việc duy trì và phát triển ngôn ngữ dân tộc thiểu số trở thành một yếu tố quan trọng trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa và đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục. Để biến tầm nhìn thành hành động, theo quyết định số 142/QĐ-TTg về việc phê duyệt Chương trình “Nâng cao chất lượng dạy học các môn tiếng dân tộc thiểu số trong chương trình giáo dục phổ thông giai đoạn 2021-2030, đã phân công trách nhiệm cho các bộ, ngành trung ương và địa phương nhằm nâng cao chất lượng dạy học tiếng dân tộc thiểu số tại các trường phổ thông. Theo đó, giai đoạn 1, từ năm 2021 đến năm 2025, hoàn thành biên soạn sách giáo khoa và tài liệu hướng dẫn dạy học bậc tiểu học cho 8 tiếng dân tộc thiểu số đã ban hành chương trình môn học (bao gồm tiếng Bahnar, Chăm, Ê đê, Khmer, Jrai, Mnông, Mông, Thái). Mục tiêu đảm bảo 100% sách giáo khoa và tài liệu hướng dẫn dạy học bậc tiểu học được biên soạn, cũng như ban hành ít nhất một chương trình môn học tiếng dân tộc thiểu số có chữ viết vào giảng dạy trong chương trình giáo dục phổ thông.

Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã ban hành Thông tư số 09/2023/TT-BGDĐT, quy định chi tiết việc tổ chức đào tạo, bồi dưỡng và cấp chứng chỉ tiếng dân tộc thiểu số. Thông tư đã thiết lập hai lộ trình linh hoạt: một chương trình đào tạo chuyên sâu cho giáo viên dạy tiếng dân tộc thiểu số và một chương trình bồi dưỡng kỹ năng thực hành cho cán bộ, giáo viên đang công tác tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Thực tiễn tại cơ sở, hàng năm, ngành giáo dục tại các địa phương có đông đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã mở các lớp bồi dưỡng tiếng dân tộc thiểu số cho cán bộ, giáo viên trực tiếp tham gia giảng dạy. Như trường hợp thầy giáo Rơmah Huên, Pleiku, Gia Lai là một trong những giáo viên được hưởng lợi từ quá trình tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên dạy tiếng dân tộc. Thầy Rơmah Huên tốt nghiệp chuyên ngành Sư phạm Tiểu học, sau đó, thầy tham gia chương trình bồi dưỡng tiếng Jrai để lấy chứng chỉ. Hàng năm, thầy được mời tham gia các lớp bồi dưỡng tiếng Jrai do Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Gia Lai tổ chức để cập nhật kiến thức và kỹ năng giảng dạy bộ môn này.

Ở một số tỉnh thành ở khu vực Tây Nguyên như Gia Lai, Đắk Lắk, Lâm Đồng hay ở khu vực miền núi phía Bắc như Cao Bằng, Sơn La, Lai Châu, Lào Cai…, các khóa học dạy tiếng dân tộc thường xuyên được tổ chức, thiết kế khoa học, sử dụng chương trình, tài liệu phong phú, chất lượng, bảo đảm tính thống nhất trong công tác đào tạo, bồi dưỡng tiếng dân tộc cho cán bộ, giáo viên. Thành công một phần đến từ sự chủ động của các cấp quản lý, cán bộ chính quyền tại các cơ sở, tích cực tạo nguồn lực, thúc đẩy quá trình bồi dưỡng tiếng dân tộc thiểu số cho cán bộ, giáo viên trực tiếp tham gia giảng dạy, đáp ứng nhu cầu địa phương.

Sự chuyển mình bền vững

Trong 5 năm qua, bên cạnh những kết quả tích cực, việc triển khai chính sách đào tạo, bồi dưỡng tiếng dân tộc cho đội ngũ cán bộ, giáo viên vẫn đối mặt với không ít khó khăn, đòi hỏi những giải pháp đồng bộ và quyết liệt hơn nữa để thực sự tạo ra một cuộc chuyển mình bền vững. Nhiều ý kiến cho rằng, thách thức lớn nhất chính là nguồn lực đào tạo. Thực tiễn ở nhiều cơ sở đào tạo sư phạm, nguồn cung giáo viên dạy tiếng dân tộc thiểu số rất ít do sinh viên không có động lực theo học các ngành này. Cùng với đó là những vướng mắc, khó khăn trong việc phát triển học liệu đào tạo giáo viên dạy tiếng dân tộc cũng như chế độ đãi ngộ, phụ cấp, thu hút nhân lực gắn bó với ngành này chưa đủ sức hấp dẫn, giữ chân giáo viên ở lại với vùng khó.

Cô trò Trường PT Dân tộc NT Lục Ngạn, Bắc Giang (nay là Bắc Ninh). Ảnh: Nhà trường cung cấp

Tình trạng thiếu sách giáo khoa và tài liệu giảng dạy thống nhất, đặc biệt với những ngôn ngữ có nhiều phương ngữ, là một trở ngại lớn. Chính sách hỗ trợ, phụ cấp cho người dạy và người học còn thấp, chưa đủ sức hấp dẫn và giữ chân giáo viên ở lại với vùng khó. Như vậy, một giải pháp cần tập trung vào việc phát triển chương trình, sách giáo khoa và tài liệu dạy học cũng như hoàn thiện cơ chế chính sách. Đây là những vấn đề then chốt để chuyên nghiệp hóa đội ngũ giáo viên dạy tiếng dân tộc thiểu số.

Trong bối cảnh thiếu giáo viên dạy tiếng dân tộc thiểu số, cần tăng cường chính sách hỗ trợ tài chính và cơ chế đặc thù để các trường đại học sư phạm trọng điểm thành lập khoa, bộ môn chuyên trách về giáo dục ngôn ngữ dân tộc thiểu số. Đồng thời, áp dụng các mô hình đào tạo linh hoạt như cử tuyển, đào tạo theo địa chỉ cũng như các chính sách thu hút sinh viên theo học các ngành này.

Chủ trương bồi dưỡng tiếng dân tộc thiểu số cho đội ngũ cán bộ, giáo viên là một đòn bẩy chiến lược, một quyết sách đúng đắn và nhân văn. Hành trình phía trước còn nhiều thách thức, nhưng với sự quyết tâm của cả hệ thống chính trị và tâm huyết của những thầy cô nơi tuyến đầu, có thể tin tưởng rằng họ chính là những nhịp cầu, góp phần thắp sáng tương lai giáo dục cho thế hệ trẻ vùng cao, hiện thực hóa khát vọng phát triển toàn diện, bền vững.

Minh Phong