Công khai các dự án khoa học kỹ thuật để bảo vệ liêm chính học thuật

Học sinh Trường Trung học phổ thông Trần Phú thuyết minh về dự án trong cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp trường năm học 2023-2024 (Ảnh: Website trường)

Củng cố niềm tin vào phong trào nghiên cứu khoa học học đường

Trong những năm gần đây, phong trào nghiên cứu khoa học kỹ thuật trong học sinh trung học có những bước phát triển đáng kể. Hàng nghìn dự án được hình thành từ các nhóm học sinh đam mê sáng tạo, mang lại nhiều sản phẩm thiết thực trong các lĩnh vực như môi trường, công nghệ thông tin, sức khỏe, tự động hoá… Tuy nhiên, song hành với sự phát triển ấy là những lo ngại không nhỏ của dư luận về tình trạng đạo văn, sao chép ý tưởng hoặc sản phẩm nghiên cứu từ các nguồn có sẵn.

Một số dự án từng đạt giải cao nhưng sau đó bị phát hiện giống các sản phẩm được công bố trước đó trên mạng quốc tế. Những vụ việc này không chỉ làm suy giảm uy tín cuộc thi, mà còn làm ảnh hưởng đến niềm tin của học sinh - những người đang nỗ lực sáng tạo một cách chân chính. Bối cảnh đó đặt ra yêu cầu cần có cơ chế giám sát chặt chẽ hơn, minh bạch hơn, tạo cơ sở pháp lý quy định về tính liêm chính cho các sản phẩm nghiên cứu của học sinh.

Trước thực tiễn này, Bộ GDĐT mới đây đã ban hành Thông tư 24/2025/TT-BGDĐT sửa đổi, bổ sung Thông tư 06/2024/TT-BGDĐT về tổ chức và chấm thi cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông. Một trong những thay đổi quan trọng nhất là yêu cầu tất cả các dự án được tuyển chọn tham dự vòng quốc gia phải được công khai rộng rãi để xã hội cùng theo dõi và giám sát. Đây được xem là bước tiến cần thiết nhằm đảm bảo tính minh bạch, ngăn ngừa gian lận và tăng cường trách nhiệm của các bên liên quan.

Thông tư mới cũng quy định việc lựa chọn số lượng dự án được cử đi dự thi cấp quốc gia theo năng lực thực sự của từng đơn vị. Những đơn vị có phong trào nghiên cứu mạnh, giàu thành tích được quyền gửi nhiều dự án hơn. Trong khi đó, những đơn vị phong trào chưa cao sẽ phải nâng cao chất lượng đào tạo và bồi dưỡng để có được cơ hội tương xứng. Mục tiêu là tránh tình trạng cào bằng, đồng thời khuyến khích các đơn vị đầu tư nghiêm túc cho các hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh.

Giám sát xã hội - “hàng rào” bảo vệ liêm chính nghiên cứu

Việc công khai dự án trước khi thi cấp quốc gia mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc củng cố tính liêm chính học thuật. Khi tất cả thông tin được công bố, phụ huynh, học sinh có thể xem xét, nhận diện những dấu hiệu bất thường như trùng lặp ý tưởng, sao chép cấu trúc bài nghiên cứu, sử dụng dữ liệu không rõ nguồn gốc…

Minh bạch cũng góp phần nâng cao tính công bằng trong xét duyệt. Khi danh sách dự án được công khai, quy trình lựa chọn trở nên rõ ràng hơn, hạn chế tình trạng ưu ái, thiên vị hay lựa chọn thiếu căn cứ. Các đơn vị có phong trào tốt được phân bổ số lượng dự án nhiều hơn, tạo động lực để nỗ lực nâng cao chất lượng nghiên cứu. Đồng thời, các đơn vị nhỏ, vùng khó khăn, tuy số lượng dự án ít hơn nhưng vẫn có cơ hội tham gia khi đảm bảo chất lượng và tính sáng tạo thực sự. Một lợi ích quan trọng khác là việc công khai dự án giúp đề cao trách nhiệm giải trình của giáo viên hướng dẫn. Nhà trường cũng phải xem xét kỹ lưỡng chất lượng dự án trước khi đề cử, thay vì đặt nặng mục tiêu thành tích.

Cơ chế công khai rộng rãi còn tạo điều kiện thúc đẩy văn hóa phản biện trong xã hội. Chuyên gia có thể góp ý, học sinh có thể học hỏi từ những đề tài khác. Trong môi trường minh bạch, mọi ý tưởng sáng tạo đều được nhìn nhận và đánh giá công bằng, đúng giá trị. Đây là nền tảng quan trọng để xây dựng một cộng đồng nghiên cứu học đường trong sạch, phát triển.

Hoàn thiện cơ chế nghiên cứu khoa học đi vào thực chất

Cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật dành cho học sinh trung học không đơn thuần là một sân chơi trí tuệ, mà còn là môi trường quan trọng để nuôi dưỡng tư duy khoa học, khả năng sáng tạo và phẩm chất trung thực của thế hệ trẻ. Vì vậy, bảo đảm minh bạch, liêm chính và giám sát xã hội là trách nhiệm lâu dài nhằm xây dựng một hệ sinh thái nghiên cứu học đường lành mạnh.

Quy định mới của Bộ GDĐT thể hiện quyết tâm nâng cao chất lượng phong trào. Nhưng để quyết tâm ấy đi vào thực chất, rất cần sự chung tay của các trường, giáo viên, học sinh, phụ huynh và toàn xã hội. Khi các bên cùng hướng tới giá trị trung thực, sáng tạo, cuộc thi khoa học kỹ thuật sẽ trở thành động lực mạnh mẽ giúp thế hệ trẻ Việt Nam trưởng thành trong tư duy và trách nhiệm, góp phần bồi dưỡng nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước trong tương lai.

Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

Bộ GDĐT (2025). Thông tư số 24/2025/TT-BGDĐT ngày 01/12/2025 sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy chế Cuộc thi nghiên cứu khoa học, kĩ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông ban hành kèm theo Thông tư số 06/2024/TT-BGDĐT. https://moet.gov.vn/tin-tuc/sua-doi-bo-sung-quy-che-cuoc-thi-nghien-cuu-khoa-hoc-ki-thuat-cap-quoc-gia-danh-cho-hoc-sinh-thcs-va-thpt.html