Sách giáo khoa điện tử: Thực hiện quá trình chuyển thể như thế nào?

Điều kiện tiên quyết: đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn hiện hành của SGK

Về tiêu chuẩn SGK điện tử, điều kiện tiên quyết là đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn hiện hành của SGK. Nội dung SGK điện tử bảo đảm đúng với nội dung sách giáo khoa bản in. Định dạng số của SGK điện tử tuân thủ các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật hiện hành, hỗ trợ đa nền tảng (máy tính, điện thoại, máy đọc sách). Đáp ứng đầy đủ các quy định hiện hành về bản quyền, quyền sở hữu trí tuệ, quy chuẩn bảo mật, quy chuẩn về lưu chiểu. Giao diện SGK điện tử phải được hiển thị tối ưu trên các thiết bị khác nhau; phù hợp với sức khỏe, thị giác của học sinh các cấp học về phông chữ, cỡ chữ, màu sắc, hiệu ứng hình ảnh, âm thanh. Định dạng của SGK điện tử phải tuân thủ các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về định dạng tệp tin cho xuất bản phẩm điện tử, phù hợp với các chuẩn mở quốc tế cho các xuất bản phẩm điện tử giáo dục hoặc các định dạng phổ biến, đảm bảo khả năng tương thích đa nền tảng và hỗ trợ truy cập cho người khuyết tật, không chèn quảng cáo, nội dung kinh doanh, gợi ý mua sắm, giới thiệu bên ngoài vào SGK điện tử.

Nhóm tiêu chuẩn tiên quyết của SKG hiện hành: Không trái với truyền thống văn hóa, lịch sử, đạo đức, thuần phong mỹ tục Việt Nam; Tuân thủ quy định của pháp luật về xuất bản, giáo dục, bản quyền, sở hữu trí tuệ; Phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế; Không có những định kiến xã hội (về giới tính, sắc tộc, tôn giáo, nghề nghiệp,...)

Nhóm tiêu chí về mục tiêu, nguyên tắc, phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá: Cụ thể hóa yêu cầu của Chương trình giáo dục phổ thông về phẩm chất và năng lực của học sinh; Thực hiện đúng mục tiêu và nguyên tắc giáo dục; Định hướng các phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá tích cực, phù hợp với từng cấp học và môn học; Có tính sư phạm, khoa học, hiện đại và thực tiễn.

Nhóm tiêu chí về nội dung kiến thức: Đảm bảo tính khoa học, chính xác, logic và cập nhật; Phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý, lứa tuổi của học sinh; Góp phần phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh (nhận thức, vận dụng kiến thức, giải quyết vấn đề,...); Đảm bảo tính thực tiễn, liên hệ với đời sống; Khuyến khích tư duy sáng tạo và khả năng tự học của học sinh.

Nhóm tiêu chí về hình thức và trình bày Sách: Hình thức (cỡ chữ, phông chữ, chất liệu, màu sắc) phải phù hợp với học sinh, đảm bảo tính thẩm mỹ, dễ đọc, dễ tiếp cận và an toàn cho thị giác; Kênh hình, kênh chữ được trình bày hài hòa, khoa học, có tính trực quan cao; Sách có kết cấu hợp lý, rõ ràng (mục lục, bài học, chú thích,...)

Nhóm tiêu chí về học liệu và thiết bị dạy học: Chỉ dẫn rõ ràng về tư liệu tham khảo, mô tả thiết bị dạy học và cách sử dụng bám sát chương trình; Các học liệu và thiết bị phải có tính khả thi, dễ kiếm hoặc dễ chế tạo; Có học liệu đi kèm và thiết bị dạy học tối thiểu theo quy định, đối với SGK có yêu cầu riêng.

Quy trình in sách giáo khoa giáo dục phổ thông hiện nay. Ảnh: Thanh Tùng

Đảm bảo tính ổn định, bảo mật, người dùng luôn sử dụng được

SGK điện tử có tính năng tìm kiếm, đánh dấu, ghi chú, phóng to, thu nhỏ nội dung; cho phép tương tác cơ bản (chọn đáp án, kéo thả, nghe lặp lại, nhập văn bản,...); tính năng tích hợp và cập nhật linh hoạt, có khả năng liên kết với hệ thống quản lý học tập (Learning Management System) theo các tiêu chuẩn phổ biến, trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence), công nghệ thực tế ảo (Virtual Reality),... Đồng thời, SGK điện tử có khả năng sử dụng trực tuyến hoặc tải về khi không có kết nối Internet ổn định, đảm bảo người dùng luôn sử dụng được. Về hạ tầng, hệ thống máy chủ lưu trữ dữ liệu đặt tại Việt Nam, có tên miền Internet Việt Nam, do Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) giao cho đơn vị có chức năng theo quy định của pháp luật tổ chức vận hành, bảo trì, cập nhật định kỳ với sự giám sát của Bộ GDĐT.

SGK điện tử phải tuân thủ các quy định của Luật Xuất bản, Luật An ninh mạng, Luật Công nghiệp Công nghệ số hiện hành. Đồng thời, tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về bảo mật và quyền riêng tư dữ liệu cá nhân. Có các biện pháp phòng ngừa và bảo vệ khỏi các mối đe dọa an ninh mạng, đảm bảo không chứa các liên kết hay nội dung độc hại, phản cảm.

Tính ổn định của SGK điện tử được đảm bảo để người học và giáo viên có thể sử dụng liên tục, không bị gián đoạn và nội dung luôn chính xác. SGK phải hỗ trợ đa nền tảng (máy tính, điện thoại, máy đọc sách, các thiết bị học tập khác) và có giao diện hiển thị tối ưu, phù hợp với sức khỏe và thị giác của học sinh. Phải có khả năng sử dụng trực tuyến hoặc tải về khi không có kết nối Internet ổn định, đảm bảo người dùng luôn sử dụng được trong mọi điều kiện. Nội dung SGK điện tử phải đảm bảo đúng với nội dung SGK bản in đã được phê duyệt. Khi SGK bản in được chỉnh sửa hoặc cập nhật, SGK điện tử cũng phải được điều chỉnh tương ứng theo quy trình nghiêm ngặt của Bộ GDĐT, đảm bảo tính thống nhất và chính xác.

Tính bảo mật của SGK điện tử liên quan đến việc bảo vệ dữ liệu, quyền riêng tư của người dùng và an ninh mạng. Ngoài việc tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của Luật Xuất bản, Luật An ninh mạng, Luật Công nghiệp công nghệ số và các quy định khác có liên quan, SGK điện tử tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về bảo mật và quyền riêng tư dữ liệu cá nhân của người học và người dùng, có các biện pháp phòng ngừa và bảo vệ khỏi các mối đe dọa an ninh mạng. SGK điện tử phải trải qua quy trình thẩm định kỹ thuật và đánh giá trải nghiệm người dùng, với sự tham gia của các chuyên gia công nghệ, để đảm bảo các yếu tố ổn định và bảo mật được đáp ứng trước khi đưa vào sử dụng.

Tổ chức thực nghiệm kỹ thuật, đánh giá trải nghiệm trên các nhóm đối tượng

Tổ chức, cơ quan, nhà xuất bản đáp ứng đầy đủ các điều kiện về xuất bản phẩm điện tử hoặc tổ chức, cơ quan khác có liên kết xuất bản với Nhà xuất bản đáp ứng các điều kiện về xuất bản điện tử được Bộ trưởng Bộ GDĐT giao nhiệm vụ chuyển thể SGK từ bản in sang bản SGK điện tử theo quy định của pháp luật. SGK điện tử được chuyển thể từ bản in phải đáp ứng đầy đủ các tiêu chí quy định.

Đơn vị chuyển thể phối hợp với các cơ sở giáo dục phổ thông tổ chức thực nghiệm kỹ thuật và đánh giá trải nghiệm người dùng trên các nhóm đối tượng học sinh, giáo viên đại diện. Báo cáo kết quả thực nghiệm bao gồm các chỉ số về độ trễ, lỗi kỹ thuật và mức độ thuận tiện trong thao tác, tính hiệu quả. Số tiết thực nghiệm tối thiểu bằng 10% tổng số tiết quy định trong chương trình giáo dục phổ thông của mỗi môn học và hoạt động giáo dục. Đơn vị chuyển thể tổ chức chỉnh sửa, biên tập, hoàn thành bản mẫu SGK điện tử và đề nghị với đơn vị tổ chức thẩm định, thẩm định bản mẫu SGK điện tử.

Về cơ bản, đơn vị chuyển thể phải phối hợp với các cơ sở giáo dục phổ thông để tổ chức thực nghiệm và đánh giá trên các nhóm đối tượng học sinh, giáo viên đại diện (nhóm mẫu). Việc thực nghiệm và đánh giá trải nghiệm người dùng tập trung vào các tiêu chí kỹ thuật và tương tác để xác định SGK điện tử có hoạt động hiệu quả và thân thiện với người dùng hay không. Thực nghiệm kỹ thuật với mục tiêu kiểm tra độ ổn định và khả năng hoạt động trên các thiết bị, bao gồm các chỉ số: Tốc độ tải trang, tốc độ xử lý các thao tác tương tác (như chọn đáp án, kéo thả); Các lỗi hệ thống, lỗi hiển thị, lỗi không tương thích với thiết bị hoặc hệ điều hành khác nhau; Khả năng hiển thị tối ưu và hoạt động ổn định trên các loại thiết bị khác nhau (máy tính, máy tính bảng, điện thoại); Kiểm tra việc sử dụng trực tuyến (online) và tải về (offline) có hoạt động trơn tru không.

Ngoài ra, SGK điện tử phải được thực hiện quá trình đánh giá trải nghiệm người sử dụng, bao gồm các tiêu chí: Đánh giá tính dễ dàng trong thao tác, tính logic của giao diện, các tính năng như tìm kiếm, đánh dấu, ghi chú; Đánh giá mức độ hỗ trợ của các tính năng tương tác (video, mô phỏng, bài tập tương tác) đối với việc học tập và giảng dạy; Đánh giá phông chữ, cỡ chữ, màu sắc, hiệu ứng hình ảnh, âm thanh có phù hợp với sức khỏe thị giác và tâm lý lứa tuổi học sinh không.

Sau thực nghiệm, trải nghiệm, đơn vị chuyển thể phải thực hiện quy trình báo cáo và điều chỉnh, lập báo cáo kết quả thực nghiệm chi tiết, trong đó bao gồm các chỉ số về độ trễ, lỗi kỹ thuật, mức độ thuận tiện trong thao tác và tính hiệu quả. Kết quả thực nghiệm là căn cứ để chỉnh sửa, hoàn thiện SGK điện tử. Quy trình chỉnh sửa, cập nhật sau đó sẽ được thực hiện như quy trình chuyển thể ban đầu. Trong trường hợp SGKĐT cần sửa chữa, đơn vị chuyển thể hoàn thiện lại bản sách và nộp hồ sơ thẩm định lại theo quy định. Quy trình này đảm bảo rằng SGKĐT không chỉ đúng về mặt nội dung mà còn đạt chuẩn cao về mặt công nghệ, phục vụ tối ưu cho việc dạy và học trong môi trường số.

Nguyễn Minh