Sức bật mới từ phong trào nghiên cứu khoa học trong trường đại học

Hội nghị NCKH sinh viên năm học 2024-2025 Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN (Ảnh: Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN)

Tạo đột phá từ nguồn nhân lực chất lượng cao

Hoạt động NCKH sinh viên đã trở thành một trong những trụ cột chiến lược trong đào tạo sinh viên ở bậc đại học. Nghị quyết số 71-NQ/TW (2025) xác định nghiên cứu và đổi mới sáng tạo trong trường đại học là đột phá đào tạo nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu Việt Nam trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại. Nghị quyết yêu cầu tạo cơ chế thu hút nhân lực giỏi, ưu tiên kinh phí cho nghiên cứu, nhất là nghiên cứu cơ bản gắn với đào tạo sau đại học, đồng thời mở rộng chương trình sau đại học và đẩy mạnh hợp tác quốc tế để nâng cao chất lượng đào tạo và tiềm lực nghiên cứu.

Trước đó, tại Thông tư 26/2021/TT-BGDĐT quy định sinh viên có quyền tham gia nhóm nghiên cứu, được hỗ trợ kinh phí, được công bố khoa học và được hưởng các chính sách khen thưởng nếu có sản phẩm nghiên cứu xuất sắc. Cùng với đó, Nghị định số 109/2022/NĐ-CP về hoạt động khoa học - công nghệ trong cơ sở giáo dục đại học mở đường cho các trường tự chủ xây dựng quỹ nghiên cứu, hợp tác doanh nghiệp và kết nối các dự án ứng dụng quy mô lớn.

Những chính sách ưu việt đang thúc đẩy hình thành hệ sinh thái nghiên cứu khoa học bài bản hơn trong các trường đại học, với sự xuất hiện rộng rãi của các “nhóm nghiên cứu trẻ” và cơ hội để sinh viên tham gia đề tài hoặc dự án với doanh nghiệp. Đồng thời, tư duy của người học cũng thay đổi, sinh viên được trang bị tư duy phản biện, phương pháp nghiên cứu và kỹ năng hợp tác để đáp ứng thị trường lao động số. Vì vậy, NCKH trở thành con đường rộng mở giúp sinh viên nâng cao năng lực cạnh tranh và gia tăng cơ hội việc làm, học bổng quốc tế.

Nghiên cứu khoa học - chìa khóa mở ra tương lai nghề nghiệp

Sự lan tỏa của NCKH sinh viên những năm gần đây đến từ chính thực tiễn. Sinh viên không còn chọn những đề tài hàn lâm mà chủ động bước vào những vấn đề trọng điểm trong thực tiễn, nhận được nhiều sự quan tâm của xã hội và giới khoa học.

Một minh chứng rõ nét cho sự phát triển nghiên cứu sinh viên là Hội nghị Nghiên cứu khoa học sinh viên năm học 2024-2025 của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQGHN), thu hút gần 1.000 sinh viên với khoảng 550 công trình. Sự kiện cho thấy sức bật nghiên cứu mạnh mẽ và khả năng ứng dụng thực tiễn của người học.

Hội nghị NCKH sinh viên năm học 2024-2025 Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN (Ảnh: Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN)

Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQGHN) hiện đầu tư trọng điểm cho NCKH sinh viên, hỗ trợ kinh phí 10–20 triệu đồng cho các đề tài có sản phẩm công bố, đồng thời xây dựng hệ sinh thái nghiên cứu gồm phòng lab mở, nhóm nghiên cứu trẻ và cơ chế khuyến khích công bố. Kết thúc hội nghị, Nhà trường trao 93 giải thưởng cá nhân và nhiều giải tập thể, khẳng định hướng tiếp cận dựa trên chất lượng và năng lực sáng tạo.

Tại Hội nghị sinh viên NCKH năm 2024-2025 của Đại học Bách khoa Hà Nội, đã thu hút sự tham gia của hơn 1600 sinh viên, 510 đề tài nghiên cứu và 150 công bố khoa học. Đây là hoạt động thường niên, mang dấu ấn đặc trưng của Đại học Bách khoa Hà Nội trong việc thúc đẩy tinh thần nghiên cứu, sáng tạo và kết nối giữa sinh viên với cộng đồng doanh nghiệp. Ở các trường đại học khác, số lượng đề tài đạt giải Giải thưởng Sinh viên NCKH của Bộ GDĐT cũng tăng mạnh, phản ánh mức độ tham gia rộng hơn của sinh viên trong toàn hệ thống.

Hội nghị sinh viên NCKH lần thứ 42, năm 2024-2025 của Đại học Bách Khoa Hà Nội (Ảnh: Đại học Bách Khoa Hà Nội)

Hệ sinh thái hỗ trợ nghiên cứu cho sinh viên đang được mở rộng với quỹ nghiên cứu, không gian sáng tạo, trung tâm đổi mới gắn với doanh nghiệp và hợp tác quốc tế, giúp sinh viên tiếp cận thiết bị, được huấn luyện phương pháp và thử nghiệm ý tưởng. Giảng viên cũng giúp kết nối sinh viên với chuyên gia và doanh nghiệp. Các sân chơi như Giải thưởng Sinh viên NCKH, Techfest hay Olympic học thuật tạo môi trường cho sinh viên trải nghiệm, hoàn thiện sản phẩm. Quan trọng hơn, sinh viên được phát triển tư duy nghiên cứu, khả năng phản biện, hợp tác và giải quyết vấn đề, những năng lực được thị trường lao động đánh giá cao.

Tuy vậy, hoạt động nghiên cứu của sinh viên vẫn không ít khó khăn. Nhiều trường phản ánh tình trạng thiếu cơ sở vật chất thí nghiệm, giảng viên hướng dẫn quá tải, kinh phí nghiên cứu hạn hẹp hoặc việc thương mại hóa sản phẩm chưa thuận lợi vì vướng cơ chế về sở hữu trí tuệ. Dù Thông tư 26/2021/TT-BGDĐT yêu cầu các trường ban hành cơ chế đánh giá, khen thưởng NCKH sinh viên nhưng “khoảng cách” về chất lượng giữa các trường còn lớn, khả năng huy động nguồn lực xã hội hóa chưa đồng đều.

Tại Đại học Texas ở Austin (UT), hoạt động nghiên cứu của sinh viên được xem là trụ cột của đào tạo đại học. Văn phòng Nghiên cứu Đại học khuyến khích sinh viên tham gia các dự án đa dạng từ khoa học tự nhiên, kỹ thuật đến nghệ thuật - nhân văn, thông qua luận văn độc lập hoặc làm việc trong nhóm nghiên cứu của giảng viên. Mô hình này giúp sinh viên phát triển tư duy độc lập, kỹ năng nghiên cứu, chuẩn bị tốt hơn cho sau đại học. Đáng chú ý, UT tạo điều kiện để nghiên cứu diễn ra cả ngoài khuôn viên và quốc tế thông qua Texas Global, cho thấy môi trường nghiên cứu mở, liên thông và hướng mạnh vào trải nghiệm thực tiễn.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy muốn thúc đẩy NCKH sinh viên, các trường cần đầu tư cơ sở vật chất, phát triển đội ngũ cố vấn, mở rộng cơ hội thực hành và hoàn thiện chính sách hỗ trợ. Quan trọng nhất là xây dựng văn hóa coi nghiên cứu là trụ cột của đại học.

Để hoàn thiện hệ sinh thái NCKH, các trường phải phát triển nhóm nghiên cứu chung, tăng đầu tư phòng lab và học liệu số, đẩy mạnh liên kết doanh nghiệp - địa phương và lồng ghép nghiên cứu vào đào tạo.

NCKH sinh viên đang nâng chất lượng đào tạo, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và đưa các trường tiến gần mô hình “đại học nghiên cứu”, đồng thời tạo nền tảng cho một thế hệ trẻ đủ năng lực dẫn dắt sự phát triển trong kỷ nguyên mới.

Bảo Ngọc, Hà Giang

Tài liệu tham khảo

Bộ Chính trị (2025), Nghị quyết số 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo.

https://tulieuvankien.dangcongsan.vn/he-thong-van-ban/van-ban-cua-dang/nghi-quyet-so-71-nqtw-ngay-2282025-cua-bo-chinh-tri-ve-dot-pha-phat-trien-giao-duc-va-dao-tao-11771

Bộ GDĐT (2021). Thông tư 26/2021/TT-BGDĐT Quy định về hoạt động nghiên cứu khoa học của sinh viên trong cơ sở giáo dục đại học

https://vanban.chinhphu.vn/default.aspx?pageid=27160&docid=204205 

Chính phủ (2022). Nghị định số 109/2022/NĐ-CP Quy định về hoạt động khoa học và công nghệ trong cơ sở giáo dục đại học

https://vanban.chinhphu.vn/?pageid=27160&docid=207110