Thay đổi diện mạo giáo dục vùng khó: bắt đầu từ nâng cao năng lực người thầy  

Giáo viên đổi mới, lồng ghép linh hoạt nội dung bài giảng

Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi 2021 - 2030, giai đoạn 1 từ năm 2021 đến năm 2025, được triển khai nhằm hiện thực hoá chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước ưu tiên phát triển nền kinh tế - xã hội ở các vùng khó của đất nước. Trong đó, để phát triển nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu thực tiễn, vai trò của đội ngũ giáo viên tại các cơ sở giáo dục luôn được chú trọng và nâng cao chất lượng. 

Trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn, hiện có 11 trường phổ thông dân tộc nội trú, cùng với khoảng 86 trường phổ thông dân tộc bán trú. Với hệ thống trường chuyên biệt được phủ khắp trên toàn tỉnh, đã góp phần mở rộng cơ hội học tập cho con em dân tộc thiểu số, giảm gánh nặng chi phí cho gia đình và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại chỗ. Theo báo cáo của ngành giáo dục tỉnh, mỗi năm có hơn 4.100 học sinh nội trú và trên 16.000 học sinh bán trú là người dân tộc thiểu số theo học tại các trường này.

Năm học 2024 - 2025, Trường Phổ thông Dân tộc bán trú Tiểu học 2 Tri Lễ (xã Tri Lễ) có 8 lớp với 159 học sinh, phần lớn là con em các dân tộc thiểu số vùng cao. Kết thúc năm học, tỷ lệ học sinh nhà trường hoàn thành chương trình tiểu học đạt 100%, trên 80% hoàn thành tốt các môn học, hơn 70% được khen thưởng, trong đó, 16,4% đạt danh hiệu học sinh xuất sắc. Cùng đó trong năm học, học sinh nhà trường giành 2 giải Ba cấp tỉnh cuộc thi Trạng nguyên Tiếng Việt và gần 20 giải cấp huyện ở các lĩnh vực học tập, văn nghệ, thể thao,... góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Giáo dục địa phương được triển khai sinh động bằng nhiều hình thức (Ảnh M.D)

Không chỉ quan tâm đến kiến thức văn hóa, việc phát triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số còn gắn liền với việc bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc. Hằng năm ngành Giáo dục tỉnh đều tích cực tổ chức các hoạt động trải nghiệm, ngày hội văn hóa dân tộc, thi tìm hiểu văn hóa địa phương, qua đó giúp học sinh thêm tự hào và có ý thức gìn giữ bản sắc dân tộc. Nhiều trường còn chủ động xây dựng mô hình câu lạc bộ tiếng dân tộc, trang phục truyền thống, kết hợp truyền dạy dân ca, dân vũ, nghệ thuật thủ công, góp phần hình thành môi trường giáo dục toàn diện.

Tại Trường Phổ thông Dân tộc Bán trú Tiểu học và THCS Liên Hội (xã Điềm He), hoạt động bảo tồn bản sắc được lồng ghép trong cả dạy học và sinh hoạt hằng ngày. Theo cô giáo Vy Thị Thúy Thơ, nhà trường thường xuyên tổ chức các hoạt động như ngày hội “Tết quê em”, thi gói bánh chưng, trình diễn trang phục dân tộc, giao lưu tiếng Tày, tiếng Nùng. Giáo viên lồng ghép yếu tố văn hóa địa phương vào môn Ngữ văn, Lịch sử, Giáo dục công dân để khơi dậy niềm tự hào dân tộc trong học sinh.

Công tác đầu tư điều kiện học tập cho học sinh vùng dân tộc thiểu số cũng được ngành giáo dục chú trọng triển khai đồng bộ. Nhiều trường học được quan tâm bổ sung phòng học, nhà ở bán trú, bếp ăn, sân chơi, công trình vệ sinh, tạo môi trường học tập, sinh hoạt an toàn, thân thiện. Cùng với đó, các chính sách hỗ trợ dành cho học sinh dân tộc thiểu số như học bổng, gạo, vật dụng cá nhân, chi phí đi lại, học tập… được thực hiện đầy đủ, đúng đối tượng, kịp thời và công khai minh bạch theo quy định. Những nỗ lực đó đã và đang góp phần giảm thiểu khó khăn, tạo điều kiện để học sinh dân tộc thiểu số yên tâm đến lớp, vươn lên trong học tập.

Học tập dưới mái trường Trường Phổ thông Dân tộc nội trú THCS-THPT Cao Lộc gần 7 năm, em Nguyễn Thị Tường Vy chia sẻ: “Em đã học ở trường từ năm lớp 6. Tại đây, em không chỉ được thầy cô quan tâm, dạy dỗ tận tình mà còn được hưởng đầy đủ các chế độ nội trú như chỗ ở, bữa ăn, sách vở, dụng cụ học tập. Nhờ có môi trường học tập tốt và sự động viên từ thầy cô, em có thêm động lực để cố gắng và định hướng được mục tiêu nghề nghiệp sau này”.

Bằng những việc làm thiết thực, chất lượng giáo dục vùng dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh có sự cải thiện rõ rệt qua từng năm học. Năm học 2024–2025, theo tổng hợp của ngành giáo dục, tỷ lệ học sinh dân tộc thiểu số hoàn thành chương trình các cấp học đạt trên 98%, nhiều em đạt thành tích cao trong các kỳ thi học sinh giỏi, các sân chơi văn hóa, thể thao và sáng tạo các cấp. Tỷ lệ học sinh nội trú tốt nghiệp THPT năm học vừa qua đạt 100%. Tại nhiều trường vùng sâu, vùng xa, tỷ lệ học sinh dân tộc thiểu số hoàn thành tốt các môn học ngày càng tăng, ý thức học tập tích cực hơn, từng bước rút ngắn khoảng cách giữa các vùng miền.

Chú trọng việc xây dựng chương trình phù hợp với từng cấp học

Quảng Ninh là một trong những địa phương đi đầu trong cả nước đưa nội dung giáo dục địa phương vào giảng dạy tại các trường học trên địa bàn. Không chỉ đơn thuần là việc bổ sung thông tin, kiến thức, đây còn là bước đi mang tính chiến lược nhằm khơi dậy lòng yêu quê hương, gắn bó với quê hương, hun đúc niềm tự hào dân tộc của thế hệ trẻ.

Tại các địa phương miền núi, vùng dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh, việc triển khai giáo dục địa phương được đặc biệt coi trọng. Ở đó, mỗi bài giảng không chỉ là bài học về lịch sử, địa lý, con người Quảng Ninh, mà còn là hành trình giữ gìn ký ức cộng đồng, truyền lửa văn hóa cho thế hệ học trò đang lớn lên trên chính mảnh đất cha ông.

Những tiết học lồng ghép trong Giáo dục địa phương tại nhà trường nhờ sự linh hoạt chủ động của đội ngũ nhà giáo (Ảnh M.D)

Tại Trường Phổ thông Dân tộc nội trú THCS và THPT Tiên Yên - nơi có đông học sinh người dân tộc thiểu số theo học, giáo dục địa phương không chỉ là một phần của chương trình, mà còn là tâm huyết của cả tập thể sư phạm. Những câu chuyện về lịch sử Tiên Yên, những nét văn hóa đặc sắc của người Dao, Tày, Sán Chỉ… được lồng ghép trong từng tiết học và hoạt động ngoại khóa.

“Việc giảng dạy môn giáo dục địa phương được phân công cụ thể cho đảng viên phụ trách từng năm học. Năm học 2024 - 2025, Nhà trường còn bổ sung thêm kế hoạch tích hợp tài liệu giáo dục truyền thống huyện Tiên Yên vào chương trình giảng dạy”, thầy Hoàng Trọng Hưng, Hiệu trưởng Nhà trường chia sẻ.

Còn tại huyện vùng cao Ba Chẽ, giáo viên tại các nhà trường đã đổi mới phương pháp giáo dục địa phương theo các hình thức sinh động như: dạy học tích hợp, tổ chức các chuyên đề ngoại khóa, trải nghiệm thực tế, ứng dụng công nghệ thông tin,…Với đặc thù nhiều học sinh là người dân tộc thiểu số và học bán trú, các trường càng chú trọng việc xây dựng chương trình phù hợp với độ tuổi, hoàn cảnh và nhận thức của học sinh.

Giáo dục địa phương được triển khai đồng bộ ở tất cả các cấp học phù hợp với đặc điểm vùng miền và tâm lý lứa tuổi. "Tại các trường miền núi, nơi học sinh ở bán trú chiếm tỷ lệ cao, chương trình này càng thêm ý nghĩa và nhận được nhiều sự đồng tình, ủng hộ từ phía phụ huynh, học sinh”, bà Hoàng Thị Oanh, Trưởng Phòng Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) huyện Ba Chẽ nhấn mạnh.

Theo bà Oanh, khi học sinh hiểu về nguồn cội, phong tục tập quán của dân tộc mình, các em sẽ trở thành những “đại sứ nhỏ” tích cực lan tỏa giá trị văn hóa quê hương đến với gia đình và cộng đồng – một cách giáo dục lan tỏa tự nhiên và bền vững.

Theo Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018, giáo dục địa phương là môn học bắt buộc, được thiết kế riêng cho từng tỉnh và đã được Bộ GDĐT phê duyệt. Tại Quảng Ninh, từ năm học 2021–2022, Sở GDĐT đã ban hành hướng dẫn triển khai cụ thể.

Giữa dòng chảy hiện đại, việc chủ động xây dựng đưa giáo dục địa phương vào lớp học chính là cách ngành Giáo dục thêm gìn giữ và tiếp lửa truyền thống. Một trong những nhân tố đóng vai trò quyết định của hoạt động này là sự thay đổi nhận thức, phương pháp giảng dạy, niềm yêu nghề, công hiến với nghề của đội ngũ các thầy giáo, cô giáo, từng ngày nuôi dưỡng tình yêu đất, yêu người trong mỗi học sinh.

Minh Phong