Bản sắc văn hoá - nội dung quan trọng trong nâng cao chất lượng giáo viên vùng khó

Giáo dục từ “vốn văn hóa”

Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi được phê duyệt theo Quyết định số 1719/QĐ-TTg (Chương trình 1719), là một chiến lược toàn diện, thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng và Nhà nước. Trong chiến lược tổng thể đó, giáo dục được xác định là một trong những trụ cột quan trọng. Vượt lên vai trò truyền thống, hệ thống giáo dục tại khu vực này đang có sự chuyển mình mạnh mẽ, trở thành hạt nhân trong việc góp phần duy trì, bảo tồn và phát huy giá trị di sản địa phương.

Hoạt động giáo dục di sản văn hóa được lồng ghép vào chương trình học tập tại Trường Phổ thông Dân tộc nội trú THPT tỉnh Tuyên Quang. Ảnh: Việt Hà

Trên khắp cả nước, nhiều trường học đã trở thành những hình mẫu, những “ngọn đuốc” soi sáng con đường kết hợp giữa giáo dục hiện đại và bảo tồn văn hóa. Như tại tỉnh Tuyên Quang, Trường Phổ thông Dân tộc nội trú THPT tỉnh Tuyên Quang, 100% học sinh là con em đồng bào các dân tộc thiểu số, trong đó học sinh dân tộc Tày chiếm tỷ lệ khá đông. Nhận thấy nhiều em có năng khiếu đặc biệt về âm nhạc, hát rất hay các làn điệu Then của dân tộc Tày - Nùng, Nhà trường đã thành lập Câu lạc bộ hát Then, không chỉ giúp học sinh có nơi giao lưu, sinh hoạt văn hóa mà còn góp phần giữ gìn làn điệu Then, lan tỏa ý thức bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc cho thế hệ trẻ.

Còn tại Trường Phổ thông Dân tộc nội trú Na Hang, chủ trương đưa di sản văn hóa vào chương trình giảng dạy cũng được nhà trường tích cực triển khai. Vào khoảng tháng 4 - 5 hàng năm, trường thường tổ chức Ngày hội văn hóa các dân tộc Việt Nam. Trong ngày hội diễn ra nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ tưng bừng, sống động do chính các em học sinh và giáo viên tham gia, thể hiện.

Hay tại tỉnh Đắk Lắk, những năm qua, ở Trường Trung học Phổ thông Dân tộc nội trú N’Trang Lơng, việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc luôn được song hành cùng giáo dục tri thức. Nhà trường chủ động mời các nghệ nhân, nhà nghiên cứu văn hóa về truyền dạy kiến thức, kỹ năng đánh cồng chiêng, múa xoang và các loại hình văn hóa đặc trưng khác cho giáo viên, học sinh. Đến nay, trường đã thành lập được 2 đội chiêng và được hỗ trợ 2 bộ chiêng đồng, 2 bộ chiêng tre, gần 100 bộ trang phục truyền thống để các thành viên đội chiêng duy trì việc luyện tập. Trường còn thành lập câu lạc bộ cồng chiêng, tạo “sân chơi” và góp phần nuôi dưỡng tình yêu văn hóa dân tộc trong thế hệ trẻ.

Hay tại Trường Phổ thông Dân tộc nội trú THCS Cư M’gar, nơi có khoảng 70% học sinh là người Ê Đê. Phó Hiệu trưởng Phổ thông Dân tộc nội trú THCS Cư M’gar Vương Thị Hương chia sẻ ngoài việc truyền đạt kiến thức, nhà trường luôn dạy các em trân trọng ngôn ngữ mẹ đẻ, hiểu và gìn giữ bản sắc dân tộc. Đó cũng là một phần trong giáo dục toàn diện. Hiện Trường đã thành lập Câu lạc bộ nhạc cụ dân tộc và khuyến khích học sinh tham gia các cuộc thi khoa học kỹ thuật gắn với bảo tồn văn hóa, minh chứng sống động cho sự kết hợp giữa tri thức hiện đại và giá trị truyền thống.

Thúc đẩy “nguồn lực mềm” vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi

Để văn hóa thực sự “sống” cần được cảm nhận và thực hành, các trường học trên địa bàn miền núi, vùng có đông đồng bào dân tộc thiểu số đã áp dụng các hình thức hoạt động đa dạng và sáng tạo. Tại nhiều trường phổ thông dân tộc nội trú, việc học sinh mặc trang phục truyền thống vào các ngày cố định trong tuần đã trở thành nét đẹp. Những bộ trang phục đa sắc màu không chỉ làm đẹp không gian học đường mà còn khơi dậy niềm tự hào dân tộc từ những điều gần gũi nhất. Bên cạnh bồi đắp tự tin, tự hào khi được mặc bộ trang phục truyền thống dân tộc, điều này còn nhắc nhở các em học sinh biết trân trọng, giữ gìn truyền thống, khẳng định bản sắc trong sự đa dạng văn hóa.

Giáo dục vùng đồng bào dân tộc thiểu số hướng tới thế hệ trẻ vừa hội nhập với thế giới, vừa mang trong mình bản sắc văn hóa dân tộc, biến di sản thành nguồn lực để xây dựng quê hương giàu mạnh, bền vững. Ảnh: Việt Hà

Theo các chuyên gia, đầu tư cho giáo dục văn hóa không chỉ mang ý nghĩa xã hội mà còn là con đường tất yếu để tạo ra động lực kinh tế, hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Trên thực tế, công tác bảo tồn văn hóa không dừng lại ở những hoạt động bề nổi mà nhiều nhà trường đã chủ động tích hợp một cách bài bản, đưa các giá trị văn hóa dân tộc vào chương trình giảng dạy chính thức.

Các kiến thức về lịch sử, phong tục, tập quán địa phương được lồng ghép khéo léo vào những môn học như Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý, Giáo dục công dân... Cách tiếp cận này giúp “tri thức hóa di sản”, chuyển hóa các giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số, dạng thức truyền miệng dân gian sang dạng thức tri thức học đường có hệ thống. Nhờ đó, học sinh không chỉ hiểu sâu sắc về cội nguồn của mình một cách bài bản mà còn đảm bảo tính chính xác và khả năng lưu truyền bền vững, hình thành nền tảng nhận thức vững chắc về bản sắc dân tộc.

Nhiều ý kiến nhận định, dù đã đạt được những kết quả đáng khích lệ, công tác giáo dục văn hóa trong các trường học vùng dân tộc thiểu số và miền núi vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Sức ép từ toàn cầu hóa và văn hóa đại chúng có nguy cơ làm mai một bản sắc trong giới trẻ. Nguồn lực đầu tư còn hạn chế, đặc biệt là tình trạng thiếu giáo viên được đào tạo bài bản về văn hóa, ngôn ngữ dân tộc thiểu số cũng như thiếu tài liệu dạy học chuyên biệt.

Để vượt qua những rào cản này, cần có những giải pháp chiến lược và đồng bộ. Trước hết, cần hoàn thiện khung chính sách, tăng cường phân cấp để các trường chủ động xây dựng mô hình giáo dục văn hóa phù hợp với đặc thù địa phương. Các chuyên gia cho rằng gắn với việc thực hiện Chương trình 1719, Dự án 5: Phát triển giáo dục đào tạo nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và Dự án 6: Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch, phải đầu tư mạnh mẽ vào nguồn nhân lực, xây dựng chương trình đào tạo chuyên biệt cho giáo viên và có cơ chế mời nghệ nhân dân gian tham gia giảng dạy trong nhà trường. Cùng với đó, cần đẩy mạnh biên soạn sách giáo khoa song ngữ (tiếng phổ thông và tiếng dân tộc) và ứng dụng công nghệ số để xây dựng các bảo tàng ảo, thư viện số, giúp học sinh tiếp cận di sản một cách hấp dẫn và hiện đại.

Không gì tạo ra sự kết nối sâu sắc bằng việc “mắt thấy, tai nghe, tay làm”. Những trải nghiệm văn hóa sống động gắn với chương trình học đang củng cố tình yêu di sản một cách tự nhiên, bền chặt. Từ đây, trang bị cho con em vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi “vốn văn hóa”, “nguồn lực mềm” quý giá, giúp các em trở thành những “sứ giả văn hóa” trong tương lai, có khả năng quảng bá và phát triển kinh tế dựa trên chính di sản quê hương. Qua đó, hướng tới thế hệ trẻ dân tộc thiểu số vừa hội nhập sâu rộng với thế giới, vừa mang trong mình niềm tự hào và bản sắc văn hóa dân tộc, tiếp nối, phát triển, biến di sản thành nguồn lực để xây dựng quê hương giàu mạnh, bền vững.

Anh Thư