Xây dựng đội ngũ cốt cán - Đòn bẩy chiến lược cho giáo dục miền núi

Đào tạo, bồi dưỡng đi vào thực tiễn và có chiều sâu

Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2025 được phê duyệt theo Quyết định số 1719/QĐ-TTg (Chương trình 1719) đã dành nguồn lực và sự quan tâm đặc biệt cho giáo dục thông qua các dự án thành phần. Nổi bật trong số đó là Tiểu dự án 1 của Dự án 5 (Dự án 5.1), với mục tiêu “Đổi mới hoạt động, củng cố phát triển các trường phổ thông dân tộc nội trú, trường phổ thông dân tộc bán trú, trường phổ thông có học sinh bán trú và xóa mù chữ cho người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số”, gắn với một nhiệm vụ trọng yếu là "nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên".

Trên một số diễn đàn hội thảo, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Thị Kim Chi từng nhấn mạnh đội ngũ nhà giáo là yếu tố quyết định thành công của đổi mới giáo dục. Ở vùng khó khăn, vai trò của người thầy lại càng quan trọng hơn bao giờ hết. Xây dựng được một đội ngũ cốt cán vững mạnh tại chỗ chính là giải pháp bền vững và hiệu quả nhất để nâng cao đồng bộ chất lượng giáo dục. Đối với khu vực miền núi, vùng sâu vùng xa, vấn đề đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, giáo viên càng cần được đặt ra.

Để hiện thực hóa mục tiêu, những năm qua, nhiều địa phương có đông đồng bào dân tộc thiểu số trên cả nước đã triển khai quyết liệt các chương trình bồi dưỡng, tập huấn dành riêng cho đội ngũ giáo viên cốt cán, được tài trợ bởi nguồn vốn của Chương trình mục tiêu quốc gia. Điểm khác biệt cốt lõi của các chương trình này so với trước đây là tính thực tiễn và chiều sâu. Thay vì các buổi học lý thuyết một chiều, mô hình đào tạo được thiết kế theo chu trình: Tiếp thu lý thuyết từ chuyên gia; thực hành, dự giờ, rút kinh nghiệm tại trường; Quay trở lại hỗ trợ, lan tỏa cho đồng nghiệp.

Đối với khu vực miền núi, vùng sâu vùng xa, vấn đề đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, giáo viên cần được đặt ra cấp thiết. Nguồn: TTTĐ

Tại các tỉnh miền núi phía Bắc như Lào Cai, Tuyên Quang, Sơn La… mô hình này đang cho thấy hiệu quả rõ rệt. Đội ngũ cốt cán được lựa chọn kỹ lưỡng từ các trường phổ thông dân tộc nội trú, bán trú và các trường có đông học sinh dân tộc thiểu số. Họ được tham gia các khóa bồi dưỡng tập trung do các chuyên gia hàng đầu từ các trường đại học sư phạm, viện nghiên cứu trực tiếp giảng dạy. Nội dung không chỉ xoay quanh phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực, mà còn đi sâu vào các kỹ năng mềm tối quan trọng: kỹ năng tư vấn tâm lý cho học sinh dân tộc thiểu số, kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin trong việc xây dựng học liệu điện tử phù hợp, và đặc biệt là phương pháp thiết kế các chủ đề giáo dục tích hợp mang đậm bản sắc văn hóa địa phương…

Đơn cử tại tỉnh Lào Cai, giai đoạn 2021-2025, ngành giáo dục tỉnh đã xác định việc nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo tại các trường phổ thông dân tộc nội trú, trường phổ thông dân tộc bán trú là nhiệm vụ then chốt. Tỉnh chủ động triển khai các chương trình đào tạo, bồi dưỡng, kết hợp linh hoạt nhiều hình thức để nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ cho giáo viên. Đặc biệt, tỉnh đã chú trọng xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ cốt cán. Kết quả tính đến tháng 9/2025, toàn ngành giáo dục tỉnh Lào Cai đã duy trì và phát huy vai trò của 1.768 nhà giáo cốt cán ở các cấp học phổ thông, trong đó có tới 1.150 người đang công tác trực tiếp tại các trường trường phổ thông dân tộc nội trú, trường phổ thông dân tộc bán trú và trường có học sinh bán trú.

Thực tế nhiều địa phương cho thấy, chính những nhà giáo cốt cán đã phát huy tốt vai trò nòng cốt tư vấn, hỗ trợ, giúp đỡ đồng nghiệp về chuyên môn, nghiệp vụ, xây dựng môi trường làm việc văn minh, thân thiện. Họ chính là những người đầu tiên tiếp cận với chương trình giáo dục phổ thông 2018, với các phương pháp dạy học tích cực, với ứng dụng công nghệ thông tin... rồi từ đó, trở thành người hướng dẫn, truyền cảm hứng cho đồng nghiệp ngay tại trường. Nhờ đó, chất lượng giáo dục tại các vùng khó khăn đã có những chuyển biến tích cực, thể hiện qua tỷ lệ học sinh chuyên cần tăng lên, chất lượng các giờ học được cải thiện…

Rà soát và hoàn thiện các chính sách

Báo cáo kết quả Hội thảo Quốc gia do Hội đồng Dân tộc của Quốc hội tổ chức ngày 26/8 vừa qua nhấn mạnh sự cần thiết phải quan tâm chăm lo, xây dựng phát triển và sử dụng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục, nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Điều này cho thấy việc đầu tư cho đội ngũ cốt cán không chỉ là nhiệm vụ của ngành giáo dục mà còn là một định hướng chiến lược quan trọng.

Nhiều ý kiến nhận định, đánh giá cao vai trò của việc chuẩn bị xây dựng, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, giáo viên cốt cán của ngành giáo dục, tuy nhiên hành trình này vẫn còn nhiều thử thách. Một “điểm nghẽn” được nhiều chuyên gia chỉ ra là cơ chế vận hành. Chương trình 1719 là một chương trình đồ sộ, đa ngành nhưng đội ngũ thực hiện ở cả cấp bộ và địa phương phần lớn đều là hoạt động kiêm nhiệm, không có biên chế riêng. Đây là một khó khăn rất lớn, ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng công việc, bởi việc phát triển giáo dục vùng cao đòi hỏi sự chuyên tâm, chuyên môn sâu và sự đầu tư toàn thời gian.

Việc đầu tư cho đội ngũ cốt cán không chỉ là nhiệm vụ của ngành giáo dục mà còn là một định hướng chiến lược quan trọng nhằm phát triển chất lượng nguồn nhân lực vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Nguồn: PL

Dù đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận, song tình trạng thiếu giáo viên vẫn còn phổ biến, đặc biệt là ở các môn học mới của chương trình 2018 như Tiếng Anh, Tin học, Âm nhạc, Mỹ thuật… Trong khi đó, việc phân cấp quản lý, tuyển dụng đôi khi chưa hợp lý dẫn đến tình trạng thừa - thiếu cục bộ ngay trong một địa phương, khiến nhiều trường học vùng cao đã khó lại càng thêm khó. Tất cả những điều này vẫn là bài toán cần lời giải đồng bộ.

Theo tinh thần của Chương trình 1719 đã xác định rõ mục tiêu không chỉ bồi dưỡng kiến thức chung chung mà phải đào tạo ra một lực lượng có khả năng dẫn dắt chuyên môn, là những người tiên phong, có khả năng tiếp thu cái mới và lan tỏa, dẫn dắt sự thay đổi tại chính cơ sở. Để làm được điều này, các hoạt động như tập huấn, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên... về chuyên môn nghiệp vụ, ứng dụng khoa học công nghệ cần tiếp tục được xác định là nhiệm vụ cốt lõi.

Song song với đó, cần rà soát và hoàn thiện các chính sách ưu đãi đặc thù, vượt trội cho đội ngũ cán bộ, nhà giáo công tác tại các trường chuyên biệt và vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn. Đồng thời, chú trọng và có chính sách đặc thù trong việc đào tạo, tuyển dụng giáo viên là người dân tộc thiểu số cũng như có chính sách thu hút nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là các cán bộ, giáo viên trẻ về công tác lâu dài tại các vùng khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Có thể khẳng định rằng đầu tư cho đội ngũ cốt cán chính là đầu tư cho phát triển giáo dục vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi một cách bền vững nhất. Khi những “hạt nhân” này được quan tâm, trang bị đầy đủ tri thức và kỹ năng, sẽ tạo ra một sức lan tỏa mạnh mẽ, góp phần hiện thực hóa mục phát triển toàn diện, không để ai bị bỏ lại phía sau.

   Anh Thư