Giáo viên sáng tạo số - cầu nối giữa công nghệ và nhân văn trong giáo dục hòa nhập

Cô và trò Trường TH Bình Minh (Hà Nội) một trong những cơ sở dạy học sinh tiểu học và học sinh khuyết tật trí tuệ học hòa nhập tại Hà Nội (Ảnh: Trường TH Bình Minh)

Phát huy năng lực số của giáo viên trong dạy học học sinh khuyết tật

Giáo dục hòa nhập được xác định là phương thức giáo dục đề cao sự đa dạng và khác biệt của người học, bảo đảm mọi trẻ em đều được tiếp cận học tập mà không bị phân biệt đối xử. Tuy nhiên, theo Viện Dân số (2023), tỷ lệ đi học đúng tuổi của trẻ khuyết tật ở cả ba cấp học phổ thông đều giảm so với năm 2016. Mức giảm mạnh nhất ghi nhận ở tiểu học và THCS, lần lượt 13,6 và 14,4 điểm phần trăm; bậc THPT giảm nhẹ 2,8 điểm phần trăm. Những số liệu này cho thấy trẻ khuyết tật khó có thể theo học đúng độ tuổi do nhu cầu hỗ trợ đa dạng, đòi hỏi tiếp cận giáo dục mang tính cá thể hóa cao.

Trong bối cảnh đó, vai trò giáo viên trở thành then chốt giúp đánh giá nhu cầu từng học sinh, xây dựng Kế hoạch giáo dục cá nhân (IEP), phối hợp với phụ huynh và chuyên gia, đồng thời ứng dụng công nghệ trợ giúp để bảo đảm quyền học tập của mỗi em. Năng lực số từ phần mềm giao tiếp cho trẻ tự kỷ, AI chuyển văn bản thành giọng nói đến thiết kế bài học đa phương tiện đang ngày càng trở thành yêu cầu thiết yếu của giáo viên hòa nhập.

Nghị quyết số 71-NQ/TW (2025) về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo xác định nhà giáo là động lực, quyết định chất lượng giáo dục, đào tạo, chuyển đổi số toàn diện, phổ cập và ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong giáo dục và đào tạo. Đề án “Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo giai đoạn 2022-2025, định hướng đến năm 2030” (phê duyệt tại Quyết định số 131/QĐ-TTg, 2022) nhấn mạnh mở rộng cơ hội tiếp cận giáo dục chất lượng cao cho mọi đối tượng. Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030, tầm nhìn 2045 (phê duyệt tại Quyết định số 1705/QĐ-TTg, 2024) cũng đặc biệt quan tâm đến việc triển khai có hiệu quả phương thức giáo dục hòa nhập. Đó cũng là tinh thần cốt lõi của giáo dục hòa nhập khi tạo cơ hội để mỗi em phát triển theo cách phù hợp nhất trong bối cảnh số.

Cô giáo Nguyễn Thị Thu Nga, Trường TH Bình Minh (Hà Nội) trong tiết học Toán đặc sắc với bài “Phép cộng có nhớ trong phạm vi 20” (Ảnh: Trường TH Bình Minh)

Những mô hình sáng tạo số trong giáo dục hòa nhập: kinh nghiệm từ các trường điển hình

Thực tế tại nhiều trường cho thấy, khi giáo viên được tăng cường năng lực số và kỹ năng hỗ trợ, tỷ lệ học sinh khuyết tật tham gia hoạt động chung tăng lên, nguy cơ bỏ học giảm, đồng thời kỹ năng xã hội và chất lượng sống được cải thiện. Nhiều trường phổ thông cũng khẳng định việc kết hợp công nghệ sáng tạo với phương pháp sư phạm nhân văn là chìa khóa nâng cao hiệu quả giáo dục hòa nhập. Tại Trường Tiểu học Bình Minh (Hà Nội), chuyển đổi số được triển khai bài bản, giúp học sinh có nhu cầu đặc biệt vẫn tham gia trọn vẹn các hoạt động học tập.

Cô giáo Thanh Ngân, Trường TH Bình Minh (Hà Nội) trong tiết học Khoa học “Năng lượng mặt trời, năng lượng gió và năng lượng nước chảy” (Ảnh: Trường TH Bình Minh)

Trong các tiết Khoa học được tổ chức theo hướng trải nghiệm khi học sinh làm việc nhóm, thảo luận mở, được hỗ trợ phù hợp với đặc điểm từng em. Không khí lớp học hòa đồng, tôn trọng khác biệt, thể hiện tinh thần “chạm tới từng học sinh” - giá trị cốt lõi của giáo dục hòa nhập. Với môn Toán, giáo viên sử dụng bảng tương tác, trò chơi trực tuyến và iPad vào bài “Phép cộng có nhớ”, giúp học sinh khuyết tật trí tuệ tham gia dễ dàng hơn. Bài học được điều chỉnh theo kế hoạch giáo dục cá nhân (IEP), cho phép các em thao tác trực tiếp, tăng hứng thú và sự tự tin.

Các em học sinh khuyết tật Trường TH Bình Minh được sử dụng thiết bị công nghệ vào việc học tập (Ảnh: Trường TH Bình Minh)

Những trải nghiệm này cho thấy mô hình “chạm tới từng học sinh” bằng công nghệ tại Trường TH Bình Minh (Hà Nội) đang tạo chuyển biến rõ nét giúp tiết học sinh động hơn, học sinh tự tin hơn và giáo viên chủ động hơn trong xây dựng kế hoạch giáo dục cá nhân. Đây là minh chứng rằng kết hợp công nghệ với sư phạm nhân văn có thể giúp giáo dục hòa nhập hiệu quả và bình đẳng hơn cho mọi trẻ.

Hoàn thiện năng lực số cho giáo viên hòa nhập tại Việt Nam

Để giáo dục hòa nhập phát triển bền vững, năng lực số của giáo viên cần được bồi dưỡng liên tục, từ kỹ năng công nghệ thông tin, phương pháp giáo dục hòa nhập đến khả năng thiết kế bài giảng số phù hợp với nhiều nhóm học sinh. Một số địa phương đã triển khai chương trình bồi dưỡng giáo viên trong chuyển đổi số tạo điều kiện để giáo viên tích lũy năng lực từng phần.

Tuy nhiên, khoảng cách hạ tầng giữa các vùng, sự chênh lệch kỹ năng số của giáo viên, thiếu tài nguyên số phù hợp và thiết bị trợ giúp đắt đỏ vẫn là rào cản lớn. Áp lực hành chính cũng khiến nhiều giáo viên thiếu thời gian để sáng tạo. Vì vậy, cần triển khai giải pháp đồng bộ, từ đào tạo giáo viên, cải thiện cơ sở vật chất đến chính sách đặc thù dành cho giáo dục hòa nhập.

Kinh nghiệm từ nhiều quốc gia cho thấy giáo dục hòa nhập chỉ bền vững khi được tiếp cận theo hướng đa ngành đồng thời coi công nghệ là công cụ mở rộng cơ hội học tập cho mọi trẻ khuyết tật. Tại Ý, học sinh khuyết tật học chung lớp phổ thông với sự hỗ trợ của trợ giảng chuyên biệt, giúp giáo viên cá thể hóa dạy học. Ở Canada, kế hoạch giáo dục được xây dựng dựa trên nhu cầu từng học sinh, cùng hệ thống học liệu được phát triển qua hợp tác giữa trường học và đại học. Nhiều quốc gia áp dụng mô hình Universal Design for Learning (UDL), thiết kế bài học ngay từ đầu theo hướng dễ tiếp cận để giảm rào cản và tăng tính linh hoạt. Các sáng kiến toàn cầu như Accessible Books Consortium (ABC) hay mạng lưới đổi mới Zero Project tiếp tục khẳng định vai trò của học liệu số tiếp cận và công nghệ trợ giúp trong thu hẹp khoảng cách học tập. Đây là những kinh nghiệm thiết thực Việt Nam có thể tham khảo để hoàn thiện chính sách và nâng cao chất lượng giáo dục hòa nhập.

Trong kỷ nguyên số, giáo viên không chỉ là người truyền đạt tri thức mà còn là người kiến tạo những môi trường học tập nhân văn, linh hoạt và dễ tiếp cận cho mọi trẻ em. Khi năng lực số gắn liền với sự thấu hiểu và tôn trọng khác biệt, giáo viên có thể mở ra những cánh cửa mới cho học sinh khuyết tật tạo dựng cơ hội, sự tự tin và phát triển toàn diện. Mô hình “giáo viên sáng tạo số” vì thế không chỉ là xu hướng mà là yêu cầu tất yếu để bảo đảm một nền giáo dục công bằng và bền vững. Tiếp tục đầu tư cho năng lực số của giáo viên, hạ tầng công nghệ và chính sách hỗ trợ sẽ là hướng đi giúp Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu mọi trẻ em đều được học tập trong một môi trường hòa nhập, hiện đại và giàu tính nhân văn.

Bảo Ngọc, Hà Giang

Tài liệu tham khảo

Cục Thống kê - Bộ Tài chính (2023). Thông cáo báo chí về kết quả điều tra về người khuyết tật năm 2023.

https://www.nso.gov.vn/tin-tuc-thong-ke/2024/11/thong-cao-bao-chi-ve-ket-qua-dieu-tra-nguoi-khuyet-tat-nam-2023/