Những giá trị không thể thay thế của nghề dạy học

Hoạt động chào mừng ngày Nhà giáo Việt Nam của cô và trò Trường TH Nguyễn Viết Xuân (Hà Nội) (Ảnh: Trường TH Nguyễn Viết Xuân)

Nghề dạy học - nghề của tri thức và tâm hồn

Truyền thống “Tôn sư trọng đạo” của dân tộc đã được khắc ghi sâu đậm trong lịch sử, Thủ tướng Phạm Văn Đồng từng khẳng định: “Nghề dạy học là nghề cao quý nhất trong những nghề cao quý, nghề sáng tạo nhất trong những nghề sáng tạo vì nó đã sáng tạo ra những con người sáng tạo.” 

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng nhấn mạnh: “Nhiệm vụ thầy giáo rất vẻ vang, vì nếu không có thầy giáo thì không có giáo dục,…Không có giáo dục thì nói gì đến kinh tế, văn hóa.” Nhà giáo dục vĩ đại Comenxki - “cha đẻ của giáo dục hiện đại” cũng từng nói: “Dưới ánh mặt trời không có nghề nào cao quý hơn nghề dạy học”

Vừa qua, ngày 13/11 Bộ Giáo dục và Đào đã tạo tổ chức buổi gặp mặt 80 nhà giáo tiêu biểu toàn quốc trong chương trình “Chia sẻ cùng thầy cô 2025” để tuyên dương các thầy giáo, cô giáo tiêu biểu trên khắp mọi miền đất nước, những người không quản gian khó để mang tri thức đến vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo. 

Mỗi dịp 20/11, các nhà trường trên cả nước tổ chức nhiều hoạt động tri ân nhằm tôn vinh đội ngũ giáo viên, khẳng định người thầy luôn là trung tâm của mọi đổi mới giáo dục. Dù tri thức ngày nay được lan tỏa nhanh chóng nhờ công nghệ và trí tuệ nhân tạo, nhưng những giá trị làm nên cốt lõi nghề giáo, sự tận tâm, nhân văn và khả năng truyền cảm hứng, nuôi dưỡng nhân cách vẫn không gì có thể thay thế.

Chia sẻ về ngày Hiến chương Nhà giáo Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Xuân Nhĩ - nguyên Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo - người gắn bó lâu năm với sự nghiệp giáo dục và cũng là một trong những người đề xuất lấy ngày 20/11 làm Ngày Nhà giáo Việt Nam cho biết: “Những năm sau ngày đất nước thống nhất, giáo dục Việt Nam gánh trên vai trọng trách lớn: thống nhất hệ thống giáo dục giữa hai miền Nam - Bắc, học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp lao động sản xuất, lý thuyết gắn liền thực tiễn. Một trong những sáng kiến quan trọng trong giai đoạn này là việc mở rộng hệ thống các trường sư phạm, nhằm đào tạo đội ngũ giáo viên đáp ứng nhu cầu phát triển giáo dục. Nhiều cơ sở cao đẳng sư phạm được thành lập, sau đó lần lượt được nâng cấp thành các trường đại học sư phạm. Những cơ sở này đã cung cấp cho đất nước một lực lượng nhà giáo chất lượng, đáp ứng yêu cầu của bối cảnh lịch sử.

Đời sống giáo viên thời điểm đó vô cùng khó khăn, thu nhập thấp, cơ sở vật chất trường lớp nghèo nàn, lạc hậu. Tuy nhiên, tất cả các giáo viên đều cố gắng hết sức để thực hiện lời dạy của Bác Hồ: “Dù khó khăn đến mấy cũng phải thi đua dạy tốt, học tốt”. Bản thân tôi trăn trở nhiều với câu hỏi làm sao để cải thiện đời sống cho giáo viên, trong khi nền kinh tế nước nhà đang khó khăn chung, việc đề xuất tăng lương lại tạo áp lực lên ngân sách nhà nước. Ngành Giáo dục đã phải tìm kiếm động lực tinh thần để động viên nhau hoàn thành tốt nhiệm vụ nhân dân giao phó. 

Trước đó, Tổ chức Quốc tế Công đoàn Giáo dục đã lấy ngày 20/11 làm ngày Quốc tế Hiến chương các nhà giáo, tuy nhiên ngày kỷ niệm này đã kết thúc do Công đoàn Giáo dục Việt Nam cho rằng nó đã hoàn thành nhiệm vụ của mình từ cuối những năm 1970. Sau khi bàn bạc, Bộ Giáo dục cùng với Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp làm tờ trình lên Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) đề nghị lấy ngày 20/11 là Ngày Nhà giáo Việt Nam.

Ngày này có ý nghĩa rất lớn. Đây không chỉ là dịp để học sinh, phụ huynh bày tỏ tình cảm tri ân, mà còn để toàn xã hội nhớ về vai trò, vị thế của người thầy. Hay nói cách khác, 20/11 là “món quà tinh thần” mà cả nước dành tặng cho đội ngũ nhà giáo. Chính tinh thần ấy đã giúp thầy cô có thêm niềm tin, trách nhiệm và động lực để vượt qua khó khăn, tiếp tục gắn bó với nghề.”

Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp chủ đề “Tôn sư trọng đạo” của học sinh Trường THCS và THPT Nguyễn Tất Thành (Hà Nội) (Ảnh: Trường THCS và THPT Nguyễn Tất Thành)

Để dạy học trở thành hành trình gieo mầm hạnh phúc và tri thức

Không chỉ truyền đạt kiến thức, người thầy còn là người dẫn dắt tư duy, hình thành nhân cách, mở ra cho học trò cánh cửa bước vào tương lai. Mỗi bài giảng, mỗi hoạt động học tập là một “hạt giống” được gieo xuống để hình thành sự tự tin, sự hiểu biết, trách nhiệm và ước mơ của mỗi học sinh.

Chương trình giáo dục phổ thông 2018 nhấn mạnh giáo viên không chỉ là người dạy mà còn là người hướng dẫn, người thiết kế hoạt động học tập và người đồng hành. Tri thức mà thầy cô trao đi không chỉ nằm trong sách giáo khoa, mà nằm trong cách họ truyền cảm hứng, khơi gợi câu hỏi, tạo động lực để học sinh tự học, sáng tạo và thích ứng với thời đại.

Dạy học là nghề của tình yêu thương, nơi người thầy không chỉ truyền đạt tri thức mà còn bồi dưỡng nhân cách cho học sinh giữa bối cảnh mạng xã hội nhiều thay đổi. Tấm gương của thầy cô, từ lời nói, cách ứng xử đến bản lĩnh vượt khó, trở thành bài học sống động, giúp học trò vượt qua áp lực và tin vào bản thân. Chính những giá trị nhân văn bền bỉ ấy làm nên hồn cốt không thể thay thế của nghề giáo.

Cô và trò Trường TH Nguyễn Viết Xuân (Hà Nội) (Ảnh: Trường TH Nguyễn Viết Xuân)

Tôn vinh người thầy chính là tôn vinh những giá trị đạo đức xã hội. Truyền thống “Tôn sư trọng đạo” đã trở thành di sản tinh thần của dân tộc Việt Nam. Nghị định 35/2024/NĐ-CP quy định xét tặng danh hiệu “Nhà giáo nhân dân”, “Nhà giáo ưu tú” đã thể hiện sự trân trọng của Nhà nước đối với đóng góp thầm lặng của giáo viên. Khi người thầy được tôn trọng, môi trường học đường trở nên lành mạnh hơn, học sinh được truyền cảm hứng học tập và rèn luyện tích cực hơn.

Người thầy trong thời đại mới 

Những năm qua, các chính sách, cơ chế tôn vinh và hỗ trợ vùng khó đã góp phần nâng vị thế nghề giáo, nhưng vẫn còn rào cản do cả những điều kiện khách quan và chủ quan. Để giữ lửa nghề, cần bổ sung phụ cấp phù hợp, hỗ trợ giáo viên học nâng cao, chăm sóc sức khỏe nghề nghiệp, ghi nhận sáng kiến bằng phần thưởng thực chất và đầu tư môi trường làm việc nhân văn để giáo viên có thể sáng tạo và cống hiến dài lâu.

Những năm gần đây, hệ thống chính sách dành cho đội ngũ nhà giáo ngày càng được hoàn thiện. Từ các đề án đào tạo, bồi dưỡng nhà giáo đến Luật Nhà giáo (2019), Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 (phê duyệt tại Quyết định số 1705/QĐ-TTg, 2024) đều thống nhất quan điểm nâng cao chất lượng đội ngũ thông qua đào tạo - bồi dưỡng thường xuyên và bảo đảm an sinh nghề nghiệp. 

Mới đây Luật Nhà giáo (ban hành ngày 16/6/2025, có hiệu lực từ ngày 1/1/2026) lần đầu tiên xác lập rõ quyền, nghĩa vụ và chuẩn nghề nghiệp của giáo viên, Nghị quyết số 71-NQ/TW (2025) cũng đặt nhà giáo là động lực, quyết định chất lượng giáo dục, đào tạo.

Nhiều địa phương đã áp dụng chính sách hỗ trợ giáo viên vùng khó như nhà công vụ, phụ cấp ưu đãi hay quỹ khuyến học cho đổi mới sáng tạo, góp phần cải thiện điều kiện giảng dạy và tạo động lực để thầy cô yên tâm cống hiến. Những chính sách trên đã thể hiện sự ghi nhận giá trị bền vững của đội ngũ nhà giáo, nhất là trong bối cảnh triển khai Chương trình giáo dục phổ thông 2018 khi tri thức trở thành nguồn lực quan trọng và người thầy giữ vai trò quyết định tương lai của nhiều thế hệ.

Cô và trò Trường TH Nguyễn Viết Xuân (Hà Nội) (Ảnh: Trường TH Nguyễn Viết Xuân)

Tuy nhiên, theo Giáo sư Trần Xuân Nhĩ, bối cảnh mới mang đến nhiều thuận lợi nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức đối với nghề dạy học. Về cốt lõi, người thầy dù ở bất cứ thời kỳ, hoàn cảnh nào cũng phải gương mẫu, có trí tuệ và đạo đức. Đó là những giá trị bất biến. Người thầy phải là tấm gương sáng để học sinh noi theo, đồng thời truyền thụ tri thức và hình thành nhân cách cho thế hệ trẻ.

Nếu so với trước đây, bối cảnh hiện nay đặt ra nhiều yêu cầu khác biệt. Thầy cô không chỉ cần tri thức, đạo đức mà còn phải thành thạo ngoại ngữ, công nghệ, kỹ năng số. Ví dụ, Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị gần đây đã nhấn mạnh đến việc từng bước đưa tiếng Anh và công nghệ số trở thành yêu cầu bắt buộc trong đào tạo. Thầy cô muốn dạy tốt thì chính mình phải học tập, cập nhật liên tục. Đây là thách thức nhưng cũng là cơ hội để nhà giáo nâng tầm vị thế.

Nói thêm về vấn đề đạo đức nhà giáo, Phó Giáo sư cho rằng trước đây, thầy dạy trò hoàn toàn vì trách nhiệm và tình thương. Em nào học giỏi thì thầy bồi dưỡng để phát triển thành nhân tài; em nào chưa vững kiến thức thì thầy kèm cặp để theo kịp bạn bè. Tất cả đều làm bằng tấm lòng, không nghĩ đến vật chất. Còn hiện nay, do cơ chế thị trường và nhiều yếu tố khác, đã xuất hiện tình trạng một số giáo viên coi trọng việc dạy thêm thu nhập hơn là trách nhiệm nghề nghiệp. Điều đó phần nào làm ảnh hưởng đến hình ảnh người thầy trong xã hội.

“Nói như vậy để thấy rằng, vai trò người thầy hiện nay được nâng lên rất nhiều: vừa được xã hội quan tâm, tôn vinh, vừa được pháp luật bảo đảm quyền lợi. Nhưng song hành với đó, trách nhiệm của thầy cô cũng lớn hơn bao giờ hết”, Nguyên Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo nhấn mạnh.

Tri thức là nguồn lực quý báu nhất cho sự phát triển đất nước và người thầy, bằng sự tận tâm và trách nhiệm, chính là người kiến tạo nguồn lực ấy. 

“Tôi muốn nhắc lại một điều giản dị nhưng vẫn mãi là chân lý: Đã là nhà giáo thì dù ở bất cứ hoàn cảnh nào cũng phải gương mẫu và tận tâm. Xã hội có thể đổi thay, công nghệ có thể phát triển, nhưng giá trị cốt lõi của nghề dạy học thì không thay đổi. Người thầy vẫn luôn là tấm gương để học trò noi theo, là người truyền cảm hứng và vun đắp nhân cách cho các thế hệ.

Được đứng trên bục giảng, được góp phần đào tạo thế hệ trẻ - đó vừa là vinh dự, vừa là trách nhiệm cao cả. Tôi mong rằng, mỗi người thầy, người cô hãy giữ vững tình yêu nghề, tiếp tục nỗ lực học tập và đổi mới, để xứng đáng với sự tin yêu của xã hội, để nghề giáo mãi mãi là nghề cao quý nhất trong những nghề cao quý”, Phó Giáo sư nhấn mạnh.

Dù công nghệ có thể hỗ trợ dạy học, nhưng không thể thay thế trái tim và trí tuệ của người thầy. Vì vậy, phát triển đội ngũ giáo viên phải là trọng tâm cải cách; khi thầy cô được tôn trọng, bảo đảm an sinh và tạo điều kiện sáng tạo, nền giáo dục và tương lai đất nước sẽ bền vững hơn.

Bảo Ngọc, Hà Giang