Tầm nhìn mới cho giáo dục đại học trong kỷ nguyên đổi mới sáng tạo

Ảnh minh hoạ

Bối cảnh chung và yêu cầu đặt ra cho Việt Nam

Giáo dục đại học Việt Nam đã trải qua hơn một thập kỷ đổi mới theo tinh thần tự chủ, hội nhập và chuyển đổi số. Những chuyển biến rõ rệt có thể dễ dàng nhận thấy ở nhiều trường đại học: mô hình quản trị hiện đại hơn, nghiên cứu khoa học phát triển, hợp tác quốc tế mở rộng, chương trình đào tạo đa dạng và tiệm cận chuẩn khu vực, quốc tế. Tuy nhiên, sự phát triển này vẫn chưa đồng đều, thiếu tính kết nối và còn manh mún ở cấp hệ thống.

Trong bối cảnh thế giới thay đổi nhanh chóng, các quốc gia có hệ thống giáo dục đại học mạnh đều xây dựng khung chiến lược dài hạn. Một số chiến lược tiêu biểu có thể kể đến như chiến lược “Brain Korea 21” của Hàn Quốc được triển khai từ năm 1999, tập trung vào việc nâng cao chất lượng giáo dục đại học nhằm xây dựng các trường đại học đẳng cấp thế giới. Mục tiêu chính là cải cách giáo dục đại học, thu hút và phát triển nhân tài trong và ngoài nước, đồng thời đẩy mạnh nghiên cứu khoa học và công nghệ. Singapore được thế giới biết đến với chương trình SkillsFuture triển khai từ năm 2015. Chương trình bao gồm một số sáng kiến dành cho nhiều đối tượng trong đó tập trung vào sinh viên, người trưởng thành, doanh nghiệp, người sử dụng lao động và các cơ sở đào tạo.

Với Việt Nam, yêu cầu cấp bách hiện nay là phải xây dựng một khung chiến lược tổng thể, có tính dẫn dắt, tạo cơ sở pháp lý để toàn hệ thống vận hành đồng bộ, thay vì mỗi cơ sở tự phát triển theo cách riêng. Một chiến lược đúng không chỉ giúp định hình mô hình đại học Việt Nam thế kỷ XXI mà còn quyết định năng lực cạnh tranh quốc gia dài hạn.

Xây dựng khung nền tảng để dẫn dắt hệ thống vận hành

Một trong những nội dung nằm trong Nghị quyết số 281/NQ-CP của Chính phủ ban hành Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo là: Giao Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) xây dựng Đề án triển khai cơ chế, chính sách đầu tư mạnh và có cơ chế đặc thù, vượt trội để phát triển 3-5 đại học tinh hoa theo mô hình đại học nghiên cứu đẳng cấp thế giới, đào tạo nhân tài quốc gia. Hiện, Bộ GDĐT đang lấy ý kiến góp ý Dự thảo Khung chiến lược phát triển giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2026-2035, tầm nhìn đến năm 2045. Dự thảo này tập trung vào 5 trụ cột phát triển, hướng tới xây dựng hệ thống giáo dục đại học hiện đại, hội nhập, có năng lực cạnh tranh quốc tế, đóng vai trò động lực cung cấp nhân lực chất lượng cao cho phát triển đất nước. Đến năm 2045, Việt Nam đặt mục tiêu vào nhóm quốc gia có hệ thống giáo dục đại học tiên tiến trên thế giới, góp phần đưa đất nước trở thành nước trở thành nước phát triển, có thu nhập cao.

Mục tiêu đầu tiên được đề cập đến là đặt mục tiêu đưa Việt Nam vào nhóm quốc gia có hệ thống giáo dục đại học tiên tiến trên thế giới. Giáo dục đại học Việt Nam đang đạt nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn đối mặt với không ít khó khăn như nguồn lực tài chính hạn chế, chênh lệch vùng miền, cạnh tranh thu hút nhân tài, trong khi công nghệ 4.0, trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn đang làm thay đổi căn bản mô hình quản trị, phương pháp dạy và học, đặt ra yêu cầu mới về học tập liên tục, kỹ năng số và năng lực thích ứng. Như vậy, để đạt các mục tiêu này, giáo dục đại học phải thích ứng với các chuẩn mực quốc tế về kiểm định, đào tạo, nghiên cứu và quản trị. Tầm nhìn chiến lược yêu cầu Việt Nam xây dựng được một số trường đại học đẳng cấp quốc tế, hình thành các trung tâm nghiên cứu mạnh, thu hút chuyên gia và nhà khoa học trình độ cao.

Vấn đề tự chủ, quản trị giáo dục đại học cũng được đề cập đến. Góp ý cho Dự thảo, các chuyên gia đề xuất tập trung vào các nội dung then chốt như thể chế quản trị đại học, cơ chế vận hành, cơ chế pháp lý và cơ chế đầu tư, bảo đảm sự đồng bộ về chỉ tiêu và mục tiêu phát triển giữa các cơ sở giáo dục đại học. Đồng thời, cần tổ chức những đề án quy mô lớn nhằm giải quyết hiệu quả các vấn đề thực tiễn đang đặt ra cho hệ thống giáo dục đại học. Như vậy, đổi mới quản trị đồng nghĩa với việc minh bạch các chuẩn chất lượng, nâng cao kỷ luật học thuật, thúc đẩy công khai tài chính và nâng cao năng lực lãnh đạo của đội ngũ cán bộ quản lý đại học. Hệ thống tự chủ hiệu quả sẽ tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, giúp các trường tự nâng cao chất lượng.

Điểm mới nổi bật trong Dự thảo chiến lược là nhấn mạnh vai trò của doanh nghiệp như trung tâm của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Đây là định hướng phù hợp với mô hình Triple Helix (Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp) mà nhiều quốc gia phát triển đã áp dụng thành công. Doanh nghiệp không chỉ tham gia tuyển dụng mà cần trực tiếp đặt hàng đào tạo, hỗ trợ xây dựng chương trình, cùng triển khai nghiên cứu và đầu tư vào các phòng thí nghiệm, trung tâm đổi mới sáng tạo tại trường đại học. Sự gắn kết này sẽ giúp chương trình đào tạo phù hợp hơn với thực tiễn, rút ngắn khoảng cách giữa tri thức hàn lâm và yêu cầu của thị trường lao động. Khi doanh nghiệp trở thành chủ thể trung tâm, các hoạt động nghiên cứu của đại học sẽ có tính ứng dụng cao hơn, tạo ra sản phẩm, công nghệ mới và thúc đẩy thương mại hóa. Qua đó, giáo dục đại học trở thành động lực trực tiếp cho phát triển kinh tế.

Ngoài ra, hệ thống đại học không chỉ mạnh trong nước mà còn cần có vị trí trên trường quốc tế. Góp ý cho Dự thảo, các chuyên gia cho rằng hệ thống giáo dục đại học Việt Nam nên được phân tầng theo ba định hướng phát triển: các trường đại học nghiên cứu, các trường đổi mới sáng tạo, và các trường đại học giảng dạy, phụng sự cộng đồng. Việc phân tầng nhiệm vụ rõ ràng sẽ giúp từng cơ sở giáo dục xác định đúng vai trò, nguồn lực và mục tiêu chiến lược, từ đó tạo nên sự phát triển hài hòa, hiệu quả trong toàn hệ thống.

Đặc biệt, cần có giải pháp tạo “điểm nhấn” để xây dựng thương hiệu giáo dục Việt Nam trên bản đồ quốc tế. Trong chiến lược văn hóa chất lượng, nên bổ sung các chỉ tiêu và tiêu chí được quốc tế công nhận, qua đó nâng cao uy tín học thuật, chất lượng đào tạo và khả năng hội nhập của các trường đại học Việt Nam trong kỷ nguyên toàn cầu hóa.

Cuối cùng, nguồn lực tài chính cũng là yếu tố quan trọng để bảo đảm khả năng thực thi và duy trì các mục tiêu của hệ thống giáo dục đại học. Nguồn lực tài chính mạnh sẽ giúp các trường triển khai mô hình tự chủ bền vững, mở rộng hợp tác quốc tế, nâng cao chất lượng đào tạo, đãi ngộ giảng viên và đầu tư vào nghiên cứu.

Giáo dục đại học Việt Nam đang từng bước nâng cao chất lượng, đổi mới sáng tạo và xây dựng hệ thống đồng bộ. Tuy nhiên, để chiến lược thực sự đi vào cuộc sống, cần sự vào cuộc của cả hệ thống: cơ quan quản lý, cơ sở giáo dục đại học, doanh nghiệp, cộng đồng khoa học và toàn xã hội. Chiến lược cần được xây dựng bằng cách tham vấn rộng rãi, tiếp thu ý kiến độc lập và dựa trên phân tích khoa học về nhu cầu phát triển quốc gia. Quan trọng hơn, cần sự quyết tâm trong thực thi.

Khung chiến lược phát triển giáo dục đại học giai đoạn 2026-2035, tầm nhìn đến 2045 là bước đi quan trọng để Việt Nam tái định vị vai trò của giáo dục đại học trong phát triển đất nước. Những trụ cột chiến lược không chỉ là định hướng mà còn là cam kết xây dựng một hệ thống đại học tiên tiến, tự chủ, đổi mới sáng tạo và có sức cạnh tranh quốc tế. Nếu được triển khai đồng bộ, quyết liệt và có nguồn lực tương xứng, giáo dục đại học Việt Nam hoàn toàn có thể bước vào giai đoạn phát triển mới - vững vàng, hiện đại và hội nhập sâu rộng với thế giới.

Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

Chính phủ (2025). Nghị quyết số 281/NQ-CP của Chính phủ ngày 15/9/2025 ban hành Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. https://datafiles.chinhphu.vn/cpp/files/vbpq/2025/9/281-cp.signed.pdf

Bộ GDĐT (2025). Góp ý Dự thảo Khung chiến lược phát triển Giáo dục Đại học Việt Nam. https://moet.gov.vn/chuyen-de-giao-duc-va-dao-tao/giao-duc-dai-hoc/gop-y-du-thao-khung-chien-luoc-phat-trien-giao-duc-dai-hoc-viet-nam.html?categoryId=15165245