Tăng cường giải pháp đồng bộ để xây dựng môi trường học đường an toàn, lành mạnh

Thực trạng bạo lực học đường đáng báo động những năm gần đây

Theo báo cáo của UNESCO và WHO năm 2019, trên toàn cầu, cứ 3 em học sinh trong độ tuổi 13-15 thì có hơn 1 em từng bị bắt nạt. Tỷ lệ học sinh tham gia đánh nhau cũng gần với con số này. Số liệu thống kê tại Hội nghị đánh giá về công tác phòng, chống bạo lực học đường được Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) tổ chức năm 2022 (số liệu tổng hợp từ báo cáo của 49/63 tỉnh, thành phố) cho thấy, trong 5 năm (từ năm học 2017-2018 đến năm học 2021 - 2022), tổng số vụ việc bạo lực học đường xảy ra là 2.624 vụ, với 7.209 đối tượng có liên quan.

Trong đó, năm học 2017-2018 và 2018-2019 có số vụ bạo lực học đường cao nhất và ngày càng có xu hướng giảm dần cả về số vụ việc và số đối tượng tham gia. Năm học 2021-2022 có tổng số 386 vụ/1.161 đối tượng liên quan, số học sinh có nguy cơ liên quan đến bạo lực học đường là 935 học sinh. Dù số vụ có xu hướng giảm, song thực tế cho thấy tính chất các vụ việc ngày càng phức tạp: nhiều vụ việc do học sinh nữ thực hiện, có sự tham gia của nhóm bạn, sử dụng hung khí và thậm chí quay video phát tán lên mạng xã hội.

Tính chất các vụ việc bạo lực học đường ngày càng phức tạp

Bạo lực học đường ngày nay biểu hiện dưới nhiều hình thức khác nhau như lăng mạ, xúc phạm, cô lập bạn bè, đe doạ qua tin nhắn, hay phát tán hình ảnh trên mạng. Đáng lo ngại hơn, nhiều học sinh không biết tới các kênh hỗ trợ như đường dây nóng bảo vệ trẻ em 111 khiến tình trạng này ngày càng âm thầm diễn biến phức tạp.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến bạo lực học đường. Từ phía gia đình, môi trường bạo lực, sự thiếu quan tâm hoặc cách dạy con khắt khe, nặng lời khiến trẻ dễ hình thành hành vi tiêu cực. Nhiều em từng chứng kiến hoặc là nạn nhân của bạo lực gia đình, sau đó lặp lại hành vi ấy ở trường. Trong nhà trường, đội ngũ tư vấn tâm lý còn mỏng, giáo viên kiêm nhiệm nhiều công việc nên khó phát hiện, xử lý sớm. Từ xã hội, các nội dung bạo lực trên phim ảnh, mạng xã hội hay những xu hướng tiêu cực cũng tác động mạnh đến tâm lý học sinh. Bên cạnh đó, chính bản thân các em còn thiếu kỹ năng sống, kỹ năng kiểm soát cảm xúc, trong khi sự giám sát của cha mẹ và nhà trường chưa đủ sát sao.

Hậu quả của bạo lực học đường vô cùng nghiêm trọng. Bạo lực học đường không chỉ gây tổn thương về thể chất mà còn để lại vết hằn tâm lý lâu dài, khiến học sinh sợ hãi, thu mình, mất niềm tin vào môi trường giáo dục. Một số em bỏ học, trầm cảm, thậm chí có hành vi tự gây hại. Nếu nhà trường không xử lý nghiêm, người bị hại dễ cảm thấy bị bỏ rơi, còn người gây ra bạo lực lại không nhận thức được hậu quả hành vi. Về lâu dài, bạo lực học đường ảnh hưởng đến uy tín của nhà trường, tới chất lượng giáo dục, và làm chậm quá trình xây dựng “trường học hạnh phúc” mà toàn ngành đang hướng tới.

Chính sách hiện hành và yêu cầu nâng cấp

Thời gian qua, Bộ GDĐT và các địa phương đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo phòng chống bạo lực học đường. Tại Hà Nội, Sở GDĐT yêu cầu tất cả các trường công khai đường dây nóng để tiếp nhận và xử lý kịp thời thông tin về an ninh - an toàn và các vụ việc bạo lực học đường. Ở cấp trung ương, Bộ GDĐT thường xuyên yêu cầu các địa phương tăng cường công tác phòng chống, đồng thời thống kê, công khai các vụ việc để có giải pháp phù hợp. Báo cáo của Bộ cho biết, chỉ trong hơn hai năm (từ 9/2021 đến 11/2023), cả nước xảy ra 699 vụ việc với hơn 2.000 học sinh liên quan. Các cơ quan báo chí và thanh tra cũng nhận định bạo lực học đường đang chuyển biến phức tạp trong bối cảnh mới, đòi hỏi giải pháp mạnh mẽ và đồng bộ hơn.

Bên cạnh hệ thống văn bản, các địa phương đã triển khai nhiều giải pháp cụ thể. Việc công khai đường dây nóng được coi là biện pháp quan trọng giúp học sinh, phụ huynh và giáo viên có kênh phản hồi nhanh. Nhiều trường tổ chức buổi sinh hoạt tập thể, mời chuyên gia nói chuyện về kỹ năng sống, kỹ năng ứng xử, cũng như tuyên truyền về hậu quả pháp lý của hành vi bạo lực. Một số nơi xây dựng nhóm tư vấn học đường, cử giáo viên phụ trách hỗ trợ tâm lý cho học sinh bị tổn thương.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều biện pháp mới chỉ dừng ở mức hành chính, chưa tạo được thay đổi tận gốc. Đường dây nóng chỉ phát huy hiệu quả nếu học sinh dám gọi, được bảo vệ danh tính và được xử lý phản hồi kịp thời. Nếu thiếu niềm tin, nhiều em vẫn chọn im lặng. Hệ thống tư vấn tâm lý học đường chưa đồng bộ, nhân lực thiếu và chưa được đào tạo bài bản. Vì vậy, việc phòng chống bạo lực học đường đòi hỏi phải có chiến lược tổng thể, từ nhận thức, dự báo, can thiệp sớm tới xử lý hậu quả, có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

Kinh nghiệm quốc tế và bài học rút ra

Nhiều quốc gia đã triển khai các mô hình chống bạo lực học đường hiệu quả, trong đó điểm chung là áp dụng cách tiếp cận “toàn trường”. Tại Mỹ, bang New Jersey có Đạo luật Chống bắt nạt (Anti-Bullying Bill of Rights Act) quy định mỗi trường công lập phải có kế hoạch phòng ngừa, một chuyên gia chống bắt nạt và đội an toàn trường học. Ở châu Âu, Hội đồng châu Âu (Council of Europe) phát động chương trình “Preventing bullying and violence”, nhấn mạnh việc đào tạo giáo viên, huy động phụ huynh và học sinh cùng tham gia. Liên minh châu Âu coi bạo lực học đường không chỉ là vấn đề giáo dục mà còn là vấn đề sức khỏe tinh thần, cần chính sách phối hợp từ trung ương tới địa phương.

Các mô hình này cho thấy thành công đến từ việc coi phòng chống bạo lực là trách nhiệm của toàn bộ cộng đồng trường học. Giáo viên được đào tạo bài bản về kỹ năng ứng xử và hỗ trợ tâm lý; học sinh được hướng dẫn cách can thiệp an toàn khi chứng kiến bạo lực; phụ huynh được cập nhật thông tin thường xuyên và tham gia xử lý tình huống. Hệ thống báo cáo, phản hồi được thiết kế minh bạch, đảm bảo mọi vụ việc đều được ghi nhận và xử lý nhanh chóng. Thay vì chỉ tập trung xử lý khi có vụ việc, các nước này chú trọng phòng ngừa, nuôi dưỡng năng lực cảm xúc và tinh thần tôn trọng trong học sinh.

Từ kinh nghiệm quốc tế, Việt Nam có thể rút ra nhiều bài học. Trước hết, cần áp dụng mô hình “toàn trường”, nghĩa là mọi học sinh, giáo viên và phụ huynh đều tham gia vào quá trình phòng ngừa và can thiệp. Nhà trường phải thường xuyên tổ chức hoạt động rèn luyện kỹ năng sống, đồng thời tăng cường đào tạo cho giáo viên về tâm lý học đường. Phụ huynh cần được hỗ trợ để hiểu, lắng nghe con và phối hợp với nhà trường. Trong bối cảnh mạng xã hội lan rộng, cần chú trọng giáo dục kỹ năng số, giúp học sinh biết ứng xử văn minh, tránh sa vào bạo lực mạng. Cuối cùng, hệ thống phản ánh – xử lý cần minh bạch, có cơ chế bảo vệ người báo tin và khuyến khích học sinh lên tiếng.

Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn đã nhận định, bạo lực học đường không chỉ là một hiện tượng trong phạm vi ngành giáo dục mà phản ánh tình trạng chung của xã hội. Trường học không nằm ngoài xã hội, đặc biệt trong thời đại hiện nay khi mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến khiến ranh giới giữa môi trường học đường và xã hội bên ngoài ngày càng mong manh. Do đó, việc kỳ vọng trường học là một “ốc đảo” không bạo lực là điều không thực tế nếu không giải quyết được gốc rễ từ môi trường gia đình, xã hội và chính cách hành xử của người lớn.

Trong giai đoạn hiện nay, khi xã hội chuyển động nhanh, trẻ em chịu nhiều tác động tâm lý và áp lực vô hình, việc tăng cường các giải pháp đồng bộ - từ chính sách, cơ chế hỗ trợ, đến đào tạo đội ngũ giáo viên, tư vấn tâm lý là yêu cầu cấp thiết. Mỗi trường học cần trở thành “vùng an toàn” đúng nghĩa - nơi mọi hành vi bạo lực đều được ngăn chặn kịp thời và mọi học sinh đều cảm thấy được bảo vệ.

Cuộc chiến chống bạo lực học đường sẽ chỉ thật sự có kết quả khi cả nhà trường, gia đình và xã hội cùng hành động, khi người lớn nêu gương về cách ứng xử, khi học sinh hiểu rằng nói “không” với bạo lực không chỉ là bảo vệ bạn bè mà còn là bảo vệ chính tương lai của mình. Xây dựng môi trường học đường an toàn, lành mạnh cũng chính là đầu tư cho nền tảng nhân cách của thế hệ tương lai, để mỗi ngôi trường trở thành nơi gieo mầm tri thức và lòng nhân ái - những giá trị cốt lõi mà giáo dục luôn hướng đến.

Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

UNICEF (2018). Hơn 150 triệu thanh thiếu niên trên thế giới bị bạo lực học đường. https://www.unicef.org/vietnam/vi/thông-cáo-báo-chí/hơn-150-triệu-thanh-thiếu-niên-trên-thế-giới-bị-bạo-lực-h%E1%BB%8Dc-đường

Bộ GDĐT (2022). Hội nghị về phòng, chống bạo lực học đường và lao động trẻ em thông qua trường học. https://pbgdpl.moj.gov.vn/qt/tintuc/pages/hoat-dong-pgbdpldp.aspx?ItemID=2970