Hướng tới xây dựng mô hình đại học đổi mới, tự chủ

Hoàn thiện cơ chế trong giáo dục đại học Việt Nam

Luật Giáo dục đại học (có hiệu lực năm 2012, sửa đổi, bổ sung năm 2018) đã giúp cho hệ thống GDĐH có những chuyển biến tích cực khi lần đầu tiên quy định cơ chế tự chủ toàn diện về học thuật, tổ chức, nhân sự và tài chính cho các cơ sở GDĐH. Thực tế, chính sách này đã tạo động lực để nhiều trường đại học phát triển mạnh mẽ hơn như Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc gia Hồ Chí Minh, Đại học Kinh tế Quốc dân,...Cơ chế tự chủ đã giúp các cơ sở giáo dục này tăng cường năng lực nghiên cứu, đổi mới chương trình, thu hút giảng viên và hợp tác quốc tế.

Tuy nhiên, trong quá trình thực tế triển khai, bộ luật cũng bộc lộ nhiều bất cập. Nhiều hội đồng trường chưa phát huy được hết năng lực quản trị, cơ chế quản trị giữa Đảng ủy, Hội đồng trường, Ban giám hiệu còn chồng chéo, trong khi các quy định về tự chủ tài chính và kiểm toán chưa đầy đủ. Nhiều cơ sở vẫn phụ thuộc vào ngân sách do nguồn thu học phí. Minh bạch tài chính yếu, liên kết doanh nghiệp và nghiên cứu hạn chế, chưa có cơ chế đánh giá đầu ra gắn với nhu cầu thị trường, khiến hiệu quả tự chủ chưa đạt kỳ vọng.

Những bất cập trong mô hình tự chủ thời gian qua đặt ra yêu cầu cấp thiết phải cải cách quản trị đại học. Thời gian qua Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) đã tổ chức lấy ý kiến sửa đổi Luật Giáo dục đại học, đồng thời thể chế hóa tinh Nghị quyết 71-NQ/TW vào 3 dự án luật liên quan (luật sửa đổi, bổ sung một số điều Luật Giáo dục; Luật Giáo dục đại học sửa đổi và Luật Giáo dục nghề nghiệp sửa đổi). Điểm mới đáng chú ý là đề xuất bỏ mô hình hội đồng trường với các trường đại học công lập, chuyển sang cơ chế quản trị tập trung và điều hành trực tiếp, nhằm tái cấu trúc hệ thống quản trị đại học, tăng quyền tự chủ gắn với trách nhiệm giải trình.

Dự thảo còn mở rộng quyền tự chủ cho các trường đại học trong tuyển sinh, mở ngành, liên kết đào tạo, hợp tác quốc tế và quản lý tài chính, nhân sự, đầu tư. Các trường cần tăng tính minh bạch qua báo cáo công khai, kiểm toán độc lập, đồng thời gắn kết chặt chẽ giữa đào tạo, nghiên cứu và doanh nghiệp để thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Theo Bộ GDĐT, những thay đổi này nhằm xây dựng hệ thống đại học linh hoạt, minh bạch và có trách nhiệm xã hội, với vai trò của Nhà nước chuyển từ quản lý chi tiết sang giám sát theo kết quả.

Hội nghị Hội đồng Trường lần thứ XXI, nhiệm kỳ 2020 – 2025, Hội đồng trường Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Hội đồng Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) (Ảnh: Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - ĐHQGHCM)

Giáo dục đại học Việt Nam trước yêu cầu đổi mới quản trị và phát triển bền vững

Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) năm 2025 được kỳ vọng sẽ khắc phục các khoảng trống hiện nay bằng cách làm rõ quyền và nghĩa vụ giữa trường công lập và ngoài công lập; tăng quyền tự chủ học thuật, tài chính và nhân sự; đồng thời bắt buộc công khai, kiểm toán tài chính định kỳ và áp dụng cơ chế đánh giá hiệu quả đầu ra dựa trên tỉ lệ việc làm, năng lực sinh viên, công bố khoa học.

Luật mới hướng tới xây dựng hệ thống đại học minh bạch, cạnh tranh lành mạnh, gắn đào tạo với nhu cầu thị trường và mở rộng đầu tư xã hội thông qua cơ chế công khai, kiểm toán. Đặc biệt, yêu cầu về trách nhiệm giải trình, minh bạch dữ liệu sẽ giúp xã hội và người học tham gia giám sát chất lượng giáo dục. Một số chuyên gia nhận định, việc bỏ mô hình hội đồng trường ở khối công lập có thể giúp tinh gọn bộ máy, song cần đi kèm cơ chế giám sát độc lập để tránh tập trung quyền lực và bảo đảm quản trị đại học hiệu quả, công bằng. 

Để hiện thực mục tiêu đổi mới giáo dục đại học, cần sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, nhà trường và xã hội. Các trường đại học phải nâng cao năng lực quản trị, đầu tư chuyển đổi số, công khai dữ liệu về chất lượng và việc làm sinh viên, đồng thời đẩy mạnh hợp tác với doanh nghiệp và tổ chức quốc tế. Bộ GDĐT cần hoàn thiện khung minh bạch tài chính, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia, đào tạo cán bộ quản lý và tăng cường kiểm toán, kiểm định độc lập. Doanh nghiệp và xã hội cần coi đầu tư cho giáo dục đại học là đầu tư cho phát triển nguồn nhân lực cạnh tranh quốc gia.

Một hệ thống đại học mạnh không chỉ cần quyền tự chủ mà còn cần niềm tin và trách nhiệm xã hội. Chỉ khi các trường minh bạch và có trách nhiệm với người học, tự chủ mới trở thành động lực thực sự. Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) năm 2025 được kỳ vọng sẽ là bước tái cấu trúc toàn diện hệ thống giáo dục đại học Việt Nam theo hướng “tự chủ - minh bạch - trách nhiệm”, tạo nền tảng hình thành các hệ thống đại học đổi mới sáng tạo, hội nhập quốc tế và góp phần phát triển bền vững nguồn nhân lực chất lượng cao.

Bảo Ngọc, Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

Bộ GDĐT (2025). Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) năm 2025

https://chinhphu.vn/du-thao-vbqppl/du-an-luat-giao-duc-dai-hoc-sua-doi-7555 

Nguyễn Thị Việt Nga (2022). Mô hình Hội đồng trường đại học trên thế giới và những khó khăn khi áp dụng tại Việt Nam, Tạp chí Lý luận chính trị và truyền thông số 12/2022

https://lyluanchinhtrivatruyenthong.vn/mo-hinh-hoi-dong-truong-dai-hoc-tren-the-gioi-va-nhung-kho-khan-khi-ap-dung-tai-viet-nam-p28475.html