Phát triển cộng đồng học tập để bảo đảm cơ hội học tập suốt đời cho mọi công dân

Nhân dân, các em học sinh khai thác thông tin tại Trung tâm học tập cộng đồng xã Chiêm Hóa (Tuyên Quang) (Ảnh: Cổng thông tin điện tử xã Chiêm Hóa - Tuyên Quang)

Khung chính sách xây dựng cộng đồng học tập

Ở Việt Nam, “cộng đồng học tập” đang được nhìn nhận như một cấu phần quan trọng của chiến lược phát triển con người toàn diện, gắn với quan điểm chỉ đạo của Nghị quyết 71-NQ/TW (2025) là phát huy truyền thống hiếu học của dân tộc xây dựng xã hội học tập, khơi dậy mạnh mẽ các phong trào về học tập, tự học tập, học tập không ngừng, học tập suốt đời vì sự nghiệp phát triển nhanh và bền vững của đất nước, vì tương lai của dân tộc.

Tại Đề án Xây dựng xã hội học tập giai đoạn 2021-2030 (phê duyệt tại Quyết định 1373/QĐ-TTg) và Chương trình nâng cao năng lực và hiệu quả hoạt động của trung tâm học tập cộng đồng các xã vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2030 (phê duyệt tại Quyết định 1716/QĐ-TTg) đã đặt trọng tâm vào phát triển cộng đồng học tập cấp xã, xây dựng công dân học tập và hình thành hệ sinh thái học tập số mở, chính là nền tảng để xây dựng xã hội học tập, nơi mọi người đều có cơ hội học ở mọi nơi, mọi lúc.

Thông tư 25/2023/TT-BGDĐT Quy định về đánh giá, công nhận “Cộng đồng học tập” cấp xã, huyện, tỉnh đã tạo cơ chế để chính quyền cơ sở, trung tâm học tập cộng đồng (TTHTCĐ) và các tổ chức xã hội tự đánh giá, cải thiện và được công nhận đạt chuẩn CĐHT. Những chính sách này đang từng bước hình thành hệ sinh thái học tập suốt đời, mở và linh hoạt, bảo đảm công bằng, nơi mọi người dân đều có cơ hội học tập và phát triển. 

Cộng đồng học tập - Không gian tri thức mở cho mọi công dân

Cộng đồng học tập (CĐHT) là mạng lưới cá nhân và tổ chức cùng học hỏi, chia sẻ tri thức, hướng tới phát triển con người và cộng đồng bền vững. Ở Việt Nam, mô hình này được cụ thể hóa qua hệ thống trung tâm học tập cộng đồng, câu lạc bộ khuyến học, thư viện số, trường học mở và doanh nghiệp học tập, tạo nên mạng lưới học tập liên thông giữa nhà trường, chính quyền và người dân.

Thực tế triển khai cả nước hiện có hơn 10.000 TTHTCĐ, có 5 thành phố được UNESCO công nhận là “Thành phố học tập toàn cầu” gồm Thành phố, Sơn La, Sa Đéc, Vinh và Cao Lãnh; 4 địa phương khác (Hà Nội, Quảng Ninh, Quảng Trị, Thanh Hóa) đang hoàn thiện hồ sơ tham gia mạng lưới này, thể hiện cam kết quốc tế trong xây dựng xã hội học tập. Song chất lượng và hoạt động chưa đồng đều giữa các vùng. Ở vùng trung tâm, TTHTCĐ được gắn với thư viện, nhà văn hóa, trung tâm kỹ năng, có điều kiện ứng dụng công nghệ. Trong khi đó, tại vùng sâu, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, nhiều trung tâm vẫn hoạt động mang tính chiến dịch, thiếu nhân lực chuyên trách và cơ sở vật chất. 

Tuy vậy, vẫn có nhiều điểm sáng đáng ghi nhận trong công tác xây dựng CĐHT tại các địa phương. Tại Đồng Tháp, đến năm 2019 có 78/118 xã thành lập Trung tâm Văn hóa - Học tập cộng đồng, với các mô hình như “Chuyến xe tri thức” và “Trao tủ sách khuyến học” đã mang tri thức đến gần hơn với người dân ở vùng sâu, vùng xa, thúc đẩy văn hóa đọc và xây dựng cộng đồng học tập bền vững. Hay ở các tỉnh vùng biên giới như Tuyên Quang, Điện Biên cũng tích cực xây dựng CĐHT và các TTHTCĐ với các mô hình kết hợp thư viện trường, xã, câu lạc bộ giúp người dân học tập qua mạng xã hội, lớp ngắn hạn về nông nghiệp, kỹ năng số, khởi nghiệp. Nhiều địa phương còn đưa tiêu chí “công dân học tập” vào phong trào thi đua, gắn học tập với “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa.”

Cộng đồng học tập giúp mở rộng cơ hội học tập cho mọi lứa tuổi, nhất là nhóm yếu thế, góp phần giảm bất bình đẳng và nâng cao năng suất lao động. Đây cũng chính là nền tảng cho đầu tư cho học tập suốt đời chính là đầu tư cho vốn con người, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và tạo nền tảng cho công bằng xã hội trong giáo dục.

Học tập suốt đời không chỉ là một khẩu hiệu giáo dục, mà là chiến lược phát triển vốn con người. Trong bài viết của Tổng Bí thư Tô Lâm về học tập suốt đời đã nhấn mạnh truyền thống Học tập suốt đời qua lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời: “Xã hội càng đi tới, công việc càng nhiều, máy móc càng tinh xảo. Mình mà không chịu học thì lạc hậu, mà lạc hậu là bị đào thải, tự mình đào thải mình.” Tổng Bí thư cho rằng học tập suốt đời là điều kiện để dám nghĩ, dám làm và dám chịu trách nhiệm, dám hy sinh vì lợi ích chung, để trở thành người có ích cho xã hội.

Tổng Bí thư cũng chỉ rõ rằng, dù chủ trương xây dựng xã hội học tập đã đạt nhiều kết quả, song vẫn còn những hạn chế như học tập theo phong trào, coi trọng bằng cấp hơn năng lực thực hành. Do đó, muốn bước vào “kỷ nguyên phát triển mới”, cần thực hiện học tập suốt đời một cách thực chất, hiệu quả và phổ biến tới toàn dân. Tư tưởng này có ý nghĩa định hướng rõ ràng cho việc phát triển cộng đồng học tập tại Việt Nam.

Để hiện thực hóa mục tiêu “mỗi người dân là một công dân học tập suốt đời”, cần hoàn thiện cơ chế tài chính cho trung tâm học tập cộng đồng, khuyến khích đầu tư xã hội và phát triển hạ tầng học tập số. Đồng thời, đào tạo đội ngũ có năng lực số, nâng cấp thư viện, phòng học thông minh và triển khai đồng bộ các chỉ số đánh giá. Đặc biệt trong đoạn 2025-2035, việc xây dựng cộng đồng học tập phải gắn với chính sách bảo đảm công bằng kỹ thuật số, hướng tới “công dân học tập số”, qua đó hình thành mạng lưới học tập toàn quốc, nơi mọi người đều có cơ hội tiếp cận tri thức và phát triển suốt đời.

Phát triển cộng đồng học tập là chiến lược quốc gia về phát triển con người. Khi mỗi công dân được học và phát triển năng lực, Việt Nam sẽ có một xã hội học tập năng động, sáng tạo, bền vững. Như Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định, học tập suốt đời chính là “chìa khoá quan trọng để nâng cao dân trí và đào tạo nhân lực, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, là con đường duy nhất, hướng đi tất yếu của mọi quốc gia để đảm bảo sự phát triển thịnh vượng.”

Bảo Ngọc, Hà Giang

Bạn đọc có thể tham khảo thêm bài viết “Học tập suốt đời” của Tổng Bí thư Tô Lâm TẠI ĐÂY