Giáo dục phòng, chống thuốc lá dể xây dựng môi trường học đường an toàn

Em Bùi Quang Anh lớp 12A5 chia sẻ về nguyên nhân giới trẻ và học sinh tìm đến thuốc lá và thuốc lá điện tử (Ảnh: Đoàn Trường THPT Ngô Quyền)

Thách thức từ thuốc lá điện tử và định hướng chính sách bảo vệ sức khỏe học đường

Trước khi bị cấm từ ngày 1/1/2025, TLĐT từng được quảng bá như giải pháp thay thế an toàn, nhưng nay lại trở thành mối đe dọa trong trường học. Theo Bộ Y tế, tỷ lệ học sinh 13-17 tuổi sử dụng thuốc lá điện tử tăng từ 2,6% năm 2019 lên 8,1% năm 2023, riêng nhóm 13-15 tuổi, con số này đã hơn gấp đôi, từ 3,5% năm 2022 lên 8% năm 2023.

Dù đã bị cấm nhưng hiện nay nhiều học sinh vẫn dễ dàng mua TLĐT qua các trang mạng xã hội. TLĐT đang len lỏi vào học đường, biến hành vi nguy cơ thành trào lưu, ảnh hưởng đến sức khỏe, đạo đức và lối sống học sinh. Vì vậy, giáo dục phòng chống TLĐT cần trở thành nhiệm vụ trọng tâm của nhà trường trong kỷ nguyên số.

Theo Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá và Chương trình “Tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống và khơi dậy khát vọng cống hiến cho thanh niên, thiếu niên, nhi đồng giai đoạn 2021 - 2030” (phê duyệt tại Quyết định 1895/QĐ-TTg), ngành Giáo dục đã xác định yêu cầu đẩy mạnh giáo dục sức khỏe học đường và phòng ngừa hành vi tiêu cực ở học sinh. Nhiều địa phương đã phối hợp với ngành y tế để triển khai chương trình “Trường học không khói thuốc”, gắn với công tác y tế học đường và an toàn sức khỏe. Gần đây, Quyết định số 1751/QĐ-BGDĐT phê duyệt tài liệu hướng dẫn truyền thông về phòng ngừa thuốc lá mới cho học sinh phổ thông cũng khẳng định giáo dục phòng ngừa là nhiệm vụ thường xuyên của các trường phổ thông.

Các chính sách hiện nay tạo hành lang pháp lý để nhà trường trở thành tuyến đầu phòng chống thuốc lá, TLĐT được giáo dục trong sức khỏe học đường với ba trụ cột: nâng cao nhận thức, rèn kỹ năng và xây dựng môi trường không khói thuốc. Tuy nhiên, nhiều trường vẫn chỉ dừng ở tuyên truyền, chưa có chương trình giáo dục thực chất, khiến học sinh chưa hình thành được khả năng tự bảo vệ trước TLĐT.

Đổi mới phương pháp giáo dục phòng, chống thuốc lá hướng tới xây dựng môi trường học đường an toàn và lành mạnh

Cô Phạm Thị Thanh Thủy - Phó Hiệu trưởng nhà trường phát động phong trào “Thanh niên Ngô Quyền - Sống khỏe, sống xanh, không khói thuốc” (Ảnh: Đoàn Trường THPT Ngô Quyền)

Trong xu hướng đột phá, phát triển giáo dục, việc tích hợp nội dung phòng, chống thuốc lá và TLĐT vào học tập, trải nghiệm và kỹ năng sống được xem là hướng đi hiệu quả, bền vững. Nhiều trường đã chuyển từ tuyên truyền “một chiều” sang các hoạt động trải nghiệm, giúp học sinh hiểu và chủ động phòng tránh thay vì chỉ nghe về tác hại.

Trường THPT Ngô Quyền (Ninh Bình) là một trong những đơn vị đi đầu trong việc xây dựng môi trường học đường “không khói thuốc”. Cô Phạm Thị Thanh Thủy, Phó Hiệu trưởng nhà trường, cho biết: “Từ năm học 2024-2025, trường đã tổ chức nhiều hoạt động tuyên truyền phòng, chống thuốc lá điện tử lồng ghép trong tiết chào cờ, sinh hoạt lớp và hoạt động ngoại khóa, giúp học sinh tiếp cận vấn đề một cách nhẹ nhàng, thực tế hơn.”

Tiêu biểu là buổi truyền thông “Thuốc lá điện tử - Hiểm họa của tương lai”, nơi học sinh được hỏi, đáp, chơi trò tương tác, xem phóng sự và chia sẻ thông điệp “Nói không với thuốc lá điện tử”. Sau đó, trường phát động phong trào “Thanh niên Ngô Quyền - Sống khỏe, sống xanh, không khói thuốc”, duy trì hoạt động thường xuyên thay vì theo đợt.

Ban Giám hiệu Trường THPT Ngô Quyền tại chương trình truyền thông “Thuốc lá điện tử - Hiểm họa của tương lai” cùng thầy Phạm Hùng Mạnh (ngoài cùng bên phải) Chủ tịch Công đoàn - Ban Cố vấn chương trình (Ảnh: Đoàn Trường THPT Ngô Quyền)

Theo thầy Phạm Hùng Mạnh, Chủ tịch Công đoàn trường, mục tiêu của phong trào không chỉ dừng ở việc truyền thông, mà còn hướng tới thay đổi hành vi và hình thành kỹ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh. “Sau các hoạt động, nhiều em đã chủ động viết bài cảm nhận, làm video, hoặc thiết kế áp phích tuyên truyền, thể hiện sự thay đổi rõ rệt về nhận thức và hành vi”, thầy Mạnh chia sẻ.

Tuy nhiên, thầy cô cho biết, việc giáo dục phòng chống TLĐT vẫn gặp nhiều khó khăn do thiếu tài liệu cập nhật, công cụ trực quan và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình. Một số phụ huynh chưa nhận thức rõ nguy cơ, khiến việc quản lý học sinh ngoài giờ còn hạn chế. Để nâng cao hiệu quả, cần đưa nội dung phòng chống TLĐT vào chương trình học chính thức, tích hợp trong môn Giáo dục Kinh tế Pháp luật, Hoạt động trải nghiệm và kỹ năng sống, kết hợp phát triển học liệu số và tiêu chí “trường học không khói thuốc” trong đánh giá thi đua.

Hiện nay, nhiều trường đã tận dụng mạng xã hội để lan tỏa thông điệp tích cực, khuyến khích học sinh sáng tạo clip, tranh ảnh tuyên truyền; song việc sử dụng hình ảnh cần được kiểm duyệt tránh phản tác dụng. Bộ Giáo dục và Đào tạo cần ban hành hướng dẫn thống nhất, tăng cường phối hợp liên ngành và đảm bảo kinh phí cho tập huấn, học liệu cũng như giám sát môi trường học đường, phù hợp với các cam kết của Việt Nam khi thực hiện Công ước khung của WHO về kiểm soát thuốc lá.

Một số kinh nghiệm quốc tế và khuyến nghị cho Việt Nam

Nhiều quốc gia đã có chính sách mạnh mẽ để bảo vệ học sinh khỏi tác động của thuốc lá điện tử. Vương quốc Anh chính thức cấm thuốc lá điện tử dùng 1 lần từ ngày 1/6/2025. Đây là động thái được ủng hộ rất lớn từ người dân, nhất là phụ huynh có con đi học. Như vậy, buôn bán và sử dụng thuốc lá điện tử dùng 1 lần hiện đang là bất hợp pháp tại Vương quốc Anh. Trong khi đó, Mỹ tập trung chuyển sang mục tiêu giảm tác hại, triển khai theo hướng tiếp cận dựa trên các bằng chứng khoa học. Chính phủ Ấn Độ cũng quyết định cấm hoạt động xuất nhập khẩu, tiêu thụ, sản xuất, lưu trữ, phân phối, quảng cáo thuốc lá điện tử từ ngày 18/9/2019. Quyết định này dựa trên những tác động thuốc lá điện tử đối với thanh thiếu niên.

Những ví dụ này cho thấy, Việt Nam đang đi đúng hướng khi chính thức cấm TLĐT từ năm 2025, song cần đồng thời phát triển năng lực giáo dục, truyền thông và kiểm soát hành vi để tạo sức đề kháng xã hội bền vững.

Phòng, chống TLĐT trong trường học là một phần của giáo dục toàn diện, hướng tới môi trường học đường an toàn, nhân văn. Khi học sinh biết nói “không” với thuốc lá, sẽ hình thành thế hệ khỏe mạnh, tự chủ, trách nhiệm. “Trường học không khói thuốc” sẽ trở thành chuẩn mực văn hóa, đặt sức khỏe người học ở vị trí trung tâm.

Bảo Ngọc, Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

Bộ Y tế (2024). Bộ Y tế cảnh báo tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong học sinh ở nhóm tuổi 13-17 tăng

https://soyte.ninhbinh.gov.vn/tin-tuc-hoat-dong-nganh/bo-y-te-canh-bao-ty-le-su-dung-thuoc-la-dien-tu-trong-hoc-sinh-o-nhom-tuoi-13-17-tang-338202 

Bộ GDĐT (2022). Quyết định số 1751/QĐ-BGDĐT ngày 22/6/2022 về việc phê duyệt tài liệu hướng dẫn truyền thông về phòng ngừa thuốc lá mới cho học sinh phổ thông. https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Giao-duc/Quyet-dinh-1751-QD-BGDDT-2022-Tai-lieu-truyen-thong-phong-ngua-thuoc-la-cho-hoc-sinh-519292.aspx