Cân bằng giữa phổ cập và chất lượng giáo dục trong tuyển sinh vào lớp 10

C

Thực trạng và áp lực trong kỳ thi vào lớp 10

Nhiều năm qua, kỳ thi vào lớp 10 vẫn được coi là một trong những kỳ thi quan trọng của bậc phổ thông. Dù đã có nhiều thay đổi để giảm tải, nhưng áp lực cạnh tranh vẫn còn rất lớn, đặc biệt ở các khu đô thị lớn - nơi số lượng học sinh vượt xa chỉ tiêu tuyển sinh của các trường công lập. Ở nhiều địa phương, sự chênh lệch giữa quy mô trường trung học cơ sở và số lượng trường trung học phổ thông công lập khiến tỉ lệ cạnh tranh cao. Một số phường có 2-3 trường trung học cơ sở nhưng chỉ có 1 trường trung học phổ thông công lập, dẫn đến tâm lý “chạy đua suất học” trong mỗi kỳ tuyển sinh. Dù Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có chủ trương giảm áp lực thi cử, cho phép địa phương linh hoạt tổ chức tuyển sinh, nhưng thực tế cho thấy, nếu không có kế hoạch rõ ràng, kỳ thi này vẫn là điểm nghẽn trong hành trình phổ cập giáo dục trung học phổ thông.

Ảnh minh hoạ

Công tác tổ chức kỳ thi cũng đang được cải thiện. Thành phố Hồ Chí Minh là địa phương đi đầu trong việc lựa chọn môn thi thứ 3. Ngoài 2 môn thi bắt buộc là Toán và Ngữ văn, Thành phố Hồ Chí Minh chọn Ngoại ngữ là môn thi thứ 3 vào lớp 10, trong đó, thí sinh có thể lựa chọn dự thi tiếng Anh, tiếng Pháp hoặc tiếng Nhật. Đây là năm thứ hai địa phương này chọn Ngoại ngữ là môn thi thứ 3. Theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, một môn thi thứ 3 không được chọn quá ba năm liên tiếp, điều này nhằm thúc đẩy việc học toàn diện. Thành phố Hồ Chí Minh cũng công bố đề tham khảo cả 3 môn thi để giáo viên, học sinh nắm cấu trúc, độ khó, có định hướng kiến thức, kỹ năng cần thiết khi bước vào cấp trung học phổ thông, thuận lợi trong ôn tập tiến tới kỳ thi. Đặc biệt đây là kỳ thi vào lớp 10 đầu tiên sau khi Thành phố Hồ Chí Minh sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu nên việc công bố sớm giúp học sinh ở các địa phương mới sáp nhập có thêm thời gian làm quen, không bị bỡ ngỡ với hình thức thi. Đây cũng là kỳ thi thứ hai theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 nên tính ổn định về môn thi, cấu trúc đều thi, mức độ đánh giá được nhà trường, phụ huynh và học sinh quan tâm.

Trong khi đó, 32 tỉnh thành khác trong đó có Hà Nội chưa công bố môn thi thứ 3. Theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, thời hạn để công bố môn thi thứ 3 là trước ngày 31/3 hàng năm. Năm 2025, Hà Nội công bố môn thi thứ 3 vào cuối tháng 2 và kỳ thi diễn ra đầu tháng 6/2025. Tuy nhiên, năm nay Sở GDĐT Hà Nội dự kiến đề xuất UBND Thành phố tổ chức kỳ thi tuyển lớp 10 muộn hơn năm ngoái. Nguyên nhân là do, Bộ GDĐT dự kiến thời gian tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2026 diễn ra từ ngày 11- 12/6/2026, sớm hơn 2 tuần so với năm 2025.

Cân bằng giữa phổ cập và chọn lọc

Mục tiêu phổ cập giáo dục trung học phổ thông đặt ra yêu cầu mọi học sinh tốt nghiệp trung học phổ thông đều có cơ hội học tiếp lên lớp 10, nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc nới lỏng chất lượng đầu vào. Nếu việc tuyển sinh không được kiểm soát chặt, các trường trung học phổ thông có thể đối mặt với lớp học quá tải, trình độ học sinh chênh lệch, ảnh hưởng đến chất lượng dạy và học. Ngược lại, nếu kỳ thi giữ tính chọn lọc quá cao, học sinh yếu thế, học sinh ở vùng sâu vùng xa sẽ bị bỏ lại phía sau, khiến mục tiêu phổ cập khó hoàn thành.

Thực tế cho thấy, áp lực thi tuyển chủ yếu bắt nguồn từ sự chênh lệch giữa nhu cầu học và khả năng đáp ứng của hệ thống trường công lập. Việc tăng chỉ tiêu, mở rộng quy mô, đầu tư cơ sở vật chất, nâng cấp đội ngũ giáo viên là điều kiện tiên quyết để giảm bớt sức cạnh tranh của kỳ thi. Mặt khác, sự khác biệt về môn thi giữa các địa phương cho thấy tính linh hoạt trong chính sách, nhưng cũng đặt ra yêu cầu thống nhất về định hướng chung. Nếu công bố môn thi sớm, học sinh sẽ có lộ trình ôn tập rõ ràng, giảm bớt gánh nặng tâm lý. Mục tiêu không chỉ là tổ chức một kỳ thi an toàn, hiệu quả mà còn là xây dựng lộ trình học tập hợp lý, hướng tới sự phát triển toàn diện.

Một số kinh nghiệm quốc tế

Nhiều quốc gia đã triển khai các mô hình tuyển sinh vào trung học phổ thông theo hướng giảm thiểu áp lực cho học sinh và đảm bảo cơ hội tiếp cận giáo dục công bằng, toàn diện.

Tại Nhật Bản, việc tuyển sinh vào cấp trung học phổ thông do chính quyền các tỉnh, thành quản lý. Thông thường, học sinh sẽ tham dự kỳ thi tuyển sinh do từng địa phương tổ chức, nhưng mức độ cạnh tranh và cấu trúc kỳ thi khác nhau. Một số nơi áp dụng mô hình kết hợp giữa kết quả học tập ở cấp trung học cơ sở, điểm thi và phỏng vấn hoặc hồ sơ năng lực. Tại Hàn Quốc, kết quả học tập trung học phổ thông chỉ được dùng làm yếu tố tham khảo, không phải tiêu chí chính. Trong khi đó, Singapore lại chú trọng vào việc dùng kết quả thi trung học phổ thông vào việc phân luồng học sinh theo các lộ trình học khác nhau, giúp làm giảm áp lực mà vẫn bảo đảm phù hợp với năng lực cá nhân.

Những kinh nghiệm trên cho thấy, xu hướng chung của nhiều quốc gia là chuyển từ thi tuyển nặng tính cạnh tranh sang đánh giá tổng hợp và phân luồng linh hoạt. Mục tiêu không chỉ lựa chọn học sinh, mà còn bảo đảm mọi học sinh đều có cơ hội tiếp tục học tập, phù hợp với định hướng phát triển năng lực cá nhân và yêu cầu phổ cập giáo dục bậc học này. Từ những kinh nghiệm này, Việt Nam có thể cân nhắc điều chỉnh mô hình tuyển sinh vào lớp 10 theo định hướng đa dạng hơn, không chỉ dựa trên một kỳ thi. Có thể kết hợp giữa thi tuyển và xét học bạ, đánh giá năng lực học sinh qua nhiều yếu tố khác nhau. Đồng thời, việc công bố môn thi sớm, nội dung đề tham khảo và hướng dẫn ôn tập thống nhất sẽ giúp học sinh giảm bớt lo lắng và có kế hoạch học tập phù hợp.

Làm thế nào để mọi học sinh đều có cơ hội tiếp tục con đường học tập, đồng thời duy trì chất lượng đào tạo là một bài toán lớn của ngành Giáo dục. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, việc giảm áp lực thi cử, tạo nhiều lộ trình học tập, đầu tư đồng đều cho các trường trung học phổ thông là hướng đi đúng đắn. Nếu Việt Nam thực hiện tốt mục tiêu này, phổ cập giáo dục trung học phổ thông sẽ trở thành con đường xây dựng nền giáo dục nhân văn, toàn diện và bền vững.

Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

Bộ Chính trị (2025). Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. https://xaydungchinhsach.chinhphu.vn/toan-van-nghi-quyet-so-71-nq-tw-cua-bo-chinh-tri-ve-dot-pha-phat-trien-giao-duc-va-dao-tao-119250828110759964.htm

Bộ GDĐT (2024). Thông tư số 30/2024/TT-BGDĐT của Bộ GDĐT ban hành Quy chế tuyển sinh trung học cơ sở và tuyển sinh trung học phổ thông. https://chinhphu.vn/?pageid=27160&docid=212363&classid=1

Sở GDĐT Thành phố Hồ Chí Minh (2025). Thông báo số 3584/TB-SGDĐT ngày 21/101/205 về cấu trúc, yêu cầu đánh giá và bảng năng lực, cấp độ tư duy đề tuyển sinh vào lớp 10 trung học phổ thông. https://84860e6b26.vws.vegacdn.vn//data/doc/2025/gdphothong/2025_10/22/3584tb-ve-viec-tuyen-sinh-vao-lop-10-thpt-2026-2027_221020258.pdf