Phát triển phong trào thể dục thể thao nâng cao tầm vóc học sinh miền núi và dân tộc thiểu số

Môn thể thao dân tộc đẩy gậy (Ảnh: Sở văn hóa và thể thao Thành phố Hà Nội)

Phong trào thể dục thể thao tại trường học ở vùng miền núi và dân tộc thiểu số

Giáo dục thể chất và phong trào TDTT học đường không chỉ rèn luyện thân thể mà còn là chiến lược phát triển con người Việt Nam toàn diện, khỏe mạnh, bền bỉ, có năng lực hội nhập. Ở vùng miền núi và DTTS, nơi còn hạn chế về y tế và dinh dưỡng, việc đẩy mạnh TDTT học đường càng có ý nghĩa trong nâng cao thể lực, tầm vóc và tinh thần cho thế hệ trẻ.

Nghị quyết số 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đã đề cập đến vấn đề phát triển con người Việt Nam toàn diện cả đức - trí - thể - mỹ, cùng với đó Nghị quyết số 72-NQ/TW về một số giải pháp đột phá, tăng cường bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân cũng xác định đẩy mạnh giáo dục thể chất trong nhà trường là nền tảng phát triển thể lực, góp phần hình thành nhân cách, lối sống và tầm vóc con người Việt Nam. Hai Nghị quyết này đã mở hành lang pháp lý quan trọng, cho phép huy động và ưu tiên nguồn lực liên ngành giáo dục, y tế, thể thao, dinh dưỡng  đặc biệt hướng tới các khu vực miền núi, vùng sâu, vùng đồng bào DTTS.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy khoảng cách về thể lực và tầm vóc giữa học sinh miền núi và vùng đồng bằng vẫn còn đáng kể. Theo số liệu giám sát năm 2024 của Viện Dinh dưỡng, tình trạng suy dinh dưỡng thấp còi còn rất cao ở vùng Trung du và Miền núi phía Bắc với tỉ lệ là 23,8%, Tây Nguyên 27,3%. Bên cạnh đó tại các tỉnh miền núi số trường có sân chơi hoặc nhà đa năng vẫn có ít và thiếu dụng tập luyện cơ bản như bóng, dây nhảy, cọc tiêu, thảm thể dục. Trong nhiều trường hợp, giờ thể dục bị cắt giảm để nhường thời gian cho các môn văn hóa hoặc do thiếu giáo viên chuyên trách. 

Tình trạng này khiến phong trào thể thao trường học ở miền núi chưa thực sự trở thành nếp sống, dù tinh thần vận động của học sinh vẫn rất cao. Các hoạt động ngoại khóa như hội khỏe Phù Đổng, ngày hội thể thao dân tộc thiếu tính liên tục và chưa gắn chặt với chương trình giáo dục thể chất chính khóa.

Phát huy lợi thế các môn thể thao dân tộc

Một thực tế dễ nhận thấy là các môn thể thao dân tộc vốn gần gũi, chi phí thấp và gắn liền với văn hóa bản địa, nhưng chưa được khai thác hiệu quả trong chương trình giáo dục thể chất. Ở nhiều vùng cao, học sinh có thể chơi tốt các trò như ném còn, bắn nỏ, leo núi, đẩy gậy, đi cà kheo, nhưng những kỹ năng này hiếm khi được ghi nhận hay lồng ghép vào chương trình chính khóa. Đây chính là “khoảng trống” trong chính sách và tổ chức hoạt động TDTT học đường hiện nay.

Các rào cản đặc thù khiến phong trào TDTT ở miền núi gặp khó gồm: địa hình hiểm trở, khí hậu khắc nghiệt, cơ sở vật chất hạn chế, thiếu huấn luyện viên và giáo viên thể chất; bữa ăn học đường chưa đầy đủ dinh dưỡng; ngôn ngữ và văn hóa đa dạng gây trở ngại trong truyền thông, hướng dẫn. Thực tế tại các trường phổ thông vùng miền núi tỉ lệ giáo viên thể dục đạt chuẩn đào tạo chiếm tỉ lệ chưa cao, nhiều nơi giáo viên văn hóa kiêm nhiệm dạy thể chất.

Để phát triển phong trào TDTT cho học sinh miền núi và DTTS hiệu quả, cần xây dựng mô hình thích ứng dựa trên nguyên tắc tận dụng nguồn lực địa phương, kết hợp thể thao dân tộc, gắn kết văn hóa và đảm bảo bền vững. Các môn như ném còn, kéo co, đẩy gậy, bắn nỏ, đi cà kheo hay đá cầu tre có thể được lồng ghép vào giờ học và hoạt động ngoại khóa. Phát triển phong trào TDTT miền núi cần đồng bộ về cơ sở vật chất tối thiểu, đội ngũ nhân lực địa phương, cùng hệ thống giám sát và đánh giá thường xuyên. 

Bên cạnh ngân sách nhà nước, việc huy động nguồn lực xã hội hóa, hỗ trợ từ doanh nghiệp, tổ chức phi chính phủ và cộng đồng địa phương là yếu tố then chốt để duy trì phong trào bền vững. Đồng thời, Bộ GDĐT cũng cần lồng ghép mục tiêu phát triển phong trào TDTT với việc xây dựng khung hướng dẫn đưa thể thao dân tộc vào trường học vùng DTTS. Các địa phương có thể thí điểm mô hình “Mỗi trường một môn thể thao dân tộc đặc trưng” theo cụm hoặc cấp huyện, đồng thời xây dựng quỹ bền vững và chính sách bảo trì trang thiết bị để bảo đảm tính bền vững, lâu dài.

Phát triển thể thao học đường vùng miền núi, dân tộc thiểu số không chỉ rèn luyện thể chất mà còn là đầu tư cho tương lai. Khi được vận động đúng cách, dinh dưỡng đủ và học trong môi trường tôn trọng văn hóa bản địa, học sinh sẽ khỏe mạnh, tự tin, gắn bó cộng đồng. Chính sách thể thao học đường nhất quán, có giám sát sẽ giúp thu hẹp khoảng cách thể lực và gìn giữ giá trị văn hóa dân tộc.

Bảo Ngọc, Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

Bộ Y tế - Viện Dinh dưỡng (2024). Tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ em dưới 5 tuổi https://viendinhduong.vn/storage/app/uploads/public/2025/07/14/y2024_ty_le_suy_dinh_duong_tre_em.pdf.