Chuẩn bị cho bước chuyển lớn của giáo dục đại học Việt Nam

Ảnh minh hoạ

Chuẩn bị cho một đề án tổng thể

Theo Công văn số 6365/BGDĐT-TCCB Bộ GDĐT gửi Bộ Nội vụ về việc sắp xếp các đơn vị sự nghiệp công lập, Bộ GDĐT được giao xây dựng hai đề án lớn: Đề án sắp xếp, tổ chức lại hệ thống cơ sở giáo dục đại học và Đề án chuyển một số cơ sở giáo dục đại học về địa phương quản lý. Đồng thời, thực hiện nhiệm vụ theo Nghị quyết 03/NQ-CP ngày 09/01/2025 của Chính phủ, Bộ cũng chủ trì xây dựng Đề án chyển các cơ sở giáo dục đại học đào tạo đa ngành, đa lĩnh vực về Bộ GDĐT quản lý. Để đảm bảo tính tổng thể, Bộ dự kiến hợp nhất hai đề án này thành một đề án thống nhất, có phạm vi toàn quốc, trình Thủ tướng xem xét trong năm 2026. Vì vậy, việc sắp xếp, sáp nhập các trường hiện nay tạm thời chưa triển khai, chờ khi đề án mới hoàn thiện và được phê duyệt.

Chủ trương sắp xếp mạng lưới các cơ sở giáo dục đại học được xác định rõ trong Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị: Sắp xếp, tái cấu trúc các cơ sở giáo dục đại học; phát triển 3-5 cơ sở tinh hoa theo mô hình đại học nghiên cứu đẳng cấp quốc tế, đào tạo nhân tài quốc gia; xây dựng mạng lưới các trường đại học đóng vai trò nòng cốt trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của các vùng và địa phương. Đây là định hướng nhằm hiện đại hoá, nâng tầm nền giáo dục đại học Việt Nam, hướng tới hệ thống tinh gọn, hiệu quả, có khả năng dẫn dắt nghiên cứu và đổi mới sáng tạo quốc gia.

Theo Bộ GDĐT, việc tạm hoãn này để có thời gian rà soát, đánh giá toàn diện hệ thống hiện hành, đảm bảo sắp xếp khoa học, tránh tình trạng cắt ghép manh mún hay chồng chéo. Trong bối cảnh hệ thống giáo dục đại học và nghề nghiệp hiện có quy mô lớn nhưng phân tán, đầu mối nhiều, hiệu quả chưa đồng đều, sự thận trọng này là cần thiết để tạo dựng cơ sở pháp lý chiến lược và khả thi. Việc sắp xếp, tổ chức lại các cơ sở giáo dục đại học và nghề nghiệp sẽ giúp tập trung nguồn lực, nâng cao chất lượng đào tạo, tăng hiệu quả đầu tư công, đồng thời tạo điều kiện phát triển mô hình “đại học nghiên cứu” theo chuẩn quốc tế. Khi hệ thống được quy hoạch lại đồng bộ, Việt Nam có thể hình thành các trung tâm tri thức và đổi mới sáng tạo có sức cạnh tranh khu vực, từng bước đạt mục tiêu đến năm 2030 có ít nhất 8 trường đại học lọt nhóm 200 đại học hàng đầu châu Á và ít nhất 1 trường thuộc nhóm 100 thế giới trong một số lĩnh vực.

Theo Bộ GDĐT, hiện nay có nhiều nội dung liên quan đến tổ chức hệ thống cơ sở giáo dục đại học và nghề nghiệp đang trong quá trình xây dựng, lấy ý kiến và hoàn thiện. Một số mô hình như “trường trung học nghề” mới chỉ được đề xuất trong Dự thảo luật, chưa có cơ sở pháp lý để triển khai. Bên cạnh đó, việc sắp xếp các trường đại học, cao đẳng và trung cấp hiện trực thuộc nhiều bộ, ngành khác nhau, khiến tiến trình cần sự phối hợp liên ngành, tránh chồng chéo về quản lý và phân bổ nguồn lực. Vì vậy, Bộ GDĐT tạm dừng để chuẩn bị kỹ lưỡng, xây dựng đề án có căn cứ pháp lý đầy đủ, đảm bảo tính khả thi và sự đồng thuận của các bên. Việc hợp nhất hai đề án sắp xếp và chuyển giao thành một đề án tổng thể cũng nhằm tránh tình trạng chính sách phân tán, thực hiện manh mún. Kế hoạch tổng thể sẽ giúp định hình rõ hơn mô hình quản trị, cơ chế tự chủ và mối quan hệ giữa các cơ sở đào tạo trung ương và địa phương. Từ đó, việc sáp nhập, hợp nhất hay chuyển giao trường đại học, trường nghề sẽ không chỉ thay đổi tổ chức, mà còn gắn với chiến lược phát triển nhân lực, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo.

Xu hướng quốc tế, cơ hội và thách thức đối với Việt Nam

Nhiều quốc gia đã tiến hành sắp xếp, hợp nhất các trường đại học để tinh gọn bộ máy và nâng cao năng lực cạnh tranh toàn cầu. Tại Hàn Quốc, đến cuối năm 2011, đã có 23 trường được đưa vào danh sách cần có sự can thiệp của nhà nước và khoảng 27 cơ sở khác cũng đang được xem xét đưa vào danh sách này. Theo kế hoạch của Bộ Giáo dục Hàn Quốc, đến năm 2030, sẽ có khoảng 90 trường sẽ phải đóng cửa hoặc sáp nhập. Đối với các trường công cấp tỉnh và trung ương, dự kiến trong số 31 trường sẽ có khoảng 5 trường được đưa vào danh sách giám sát đặc biệt và sẽ phải cắt giảm chỉ tiêu tuyển sinh từ 5-20%. Kết quả của quá trình quy hoạch là có đến 36 cơ sở bị đóng cửa trong giai đoạn từ 2011-2013.

Phần Lan là hình mẫu tiêu biểu khi sáp nhập ba trường lớn: Đại học Công nghệ Helsinki, Trường Kinh tế Helsinki và Đại học Nghệ thuật và Thiết kế Helsinki thành Đại học Aalto vào năm 2010. Đây là một hình mẫu điển hình về việc tạo ra một trung tâm đổi mới sáng tạo hàng đầu châu Âu. Mô hình này nhấn mạnh vào việc hợp nhất các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kinh doanh và nghệ thuật để thúc đẩy sự đổi mới, tinh thần khởi nghiệp và tư duy sáng tạo. Nhật Bản đang đẩy mạnh mô hình "National University Corporation" bằng cách hợp nhất các trường đại học công lập để tăng cường tính tự chủ, trở thành các đại học đa lĩnh vực và gắn kết chặt chẽ hơn với doanh nghiệp. Điều này giúp giảm gánh nặng ngân sách cho Nhà nước, thúc đẩy cạnh tranh và thu hút thêm nguồn kinh phí từ các hoạt động nghiên cứu, đồng thời tạo ra một hệ thống giáo dục đại học uy tín hơn. 

Những kinh nghiệm này cho thấy việc sắp xếp hệ thống đại học là xu hướng tất yếu trong quá trình hiện đại hoá giáo dục, nhằm tập trung nguồn lực, nâng cao chất lượng và thúc đẩy hội nhập quốc tế.

Như vậy, tái cấu trúc mạng lưới giáo dục đại học - giáo dục nghề nghiệp là bước thay đổi mô hình phát triển. Một hệ thống tinh gọn, quản trị hiện đại, gắn kết với doanh nghiệp và đổi mới sáng tạo sẽ là nền tảng cho phát triển nhân lực chất lượng cao. Khi sắp xếp lại hợp lý, mỗi trường có thể phát huy thế mạnh riêng, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị tri thức, nghiên cứu và ứng dụng, góp phần thực hiện mục tiêu của Nghị quyết số 71-NQ/TW. Khi đề án tổng thể được hoàn thiện và phê duyệt, quá trình sắp xếp sẽ diễn ra đồng bộ, có định hướng và minh bạch, tránh những điều chỉnh ngắn hạn. Hệ thống giáo dục đại học và nghề nghiệp Việt Nam sẽ bước vào giai đoạn phát triển mới, tinh gọn, chất lượng và bền vững hơn.

Trong bối cảnh cả nước đang thực hiện các Nghị quyết lớn về đột phá nguồn nhân lực, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, việc chuẩn bị kỹ lưỡng cho đề án sắp xếp tổng thể là cần thiết để đảm bảo bước chuyển vững chắc. Khi nền tảng pháp lý và nguồn lực được chuẩn bị đầy đủ, việc sắp xếp, tái cấu trúc hệ thống giáo dục đại học và nghề nghiệp sẽ thực sự trở thành đòn bẩy để thực hiện khát vọng nâng tầm giáo dục Việt Nam, phát triển nhân lực trình độ cao, xây dựng nền kinh tế tri thức, hiện đại và hội nhập toàn cầu.

Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

Bộ Chính trị (2025). Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. https://tulieuvankien.dangcongsan.vn/he-thong-van-ban/van-ban-cua-dang/nghi-quyet-so-71-nqtw-ngay-2282025-cua-bo-chinh-tri-ve-dot-pha-phat-trien-giao-duc-va-dao-tao-11771

Chính phủ (2025). Nghị quyết số 03/NQ-CP ngày 9/01/2025 ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. https://tulieuvankien.dangcongsan.vn/he-thong-van-ban/nghi-quyet-cua-chinh-phu/nghi-quyet-so-03nq-cp-ngay-0912025-cua-chinh-phu-ban-hanh-chuong-trinh-hanh-dong-cua-chinh-phu-thuc-hien-nghi-quyet-so-57-nqtw-ngay-11243

Bộ GDĐT (2025). Công văn số 6365/BGDĐT-TCCB ngày 9/10/2025 về việc sắp xếp đơn vị sự nghiệp công lập. https://thuvienphapluat.vn/chinh-sach-phap-luat-moi/vn/ho-tro-phap-luat/chinh-sach-moi/96654/da-co-cong-van-6365-bgddt-tccb-ve-sap-xep-truong-dai-hoc-giao-duc-pho-thong-va-truong-mam-non