Ảnh hưởng của việc sáp nhập tỉnh, thành phố đến tổ chức dạy học môn Địa lí ở trường phổ thông

Sách giáo khoa Địa lí 12 theo 3 bộ Cánh diều, Kết nối tri thức, Chân trời sáng tạo và Atlat Địa lí Việt Nam

Thay đổi địa giới hành chính đặt ra vấn đề cho môn học địa lí trong trường phổ thông

Thực hiện của Nghị quyết 202/2025/QH15 của Quốc hội về sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, huyện, xã giai đoạn 2023-2030, là bước đi quan trọng nhằm tinh gọn bộ máy, phát huy hiệu quả quản lý nhà nước. Theo nghị quyết này, Việt Nam sẽ giảm số lượng các đơn vị hành chính, thực hiện mô hình chính quyền hai cấp, điều chỉnh địa giới tại một số địa phương có quy mô dân số hoặc diện tích chưa đạt chuẩn. Tuy nhiên, khi địa giới thay đổi, một trong những lĩnh vực chịu tác động trực tiếp và sâu rộng là giáo dục phổ thông, đặc biệt là các môn học gắn liền với đặc điểm địa phương, lãnh thổ, dân cư như Địa lí.

Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) đã có công văn Công văn số 4480/BGDĐT-GDPT (2025) gửi các Sở GDĐT về việc góp ý chương trình chỉnh sửa một số môn học, được đánh giá là chịu tác động tương đối lớn, bởi các nội dung liên quan đến bản đồ, số liệu dân cư - kinh tế, vùng lãnh thổ và các đơn vị hành chính luôn gắn với thực tiễn. Nếu không kịp cập nhật, học sinh có thể tiếp tục học theo dữ liệu cũ, dẫn đến sai lệch trong nhận thức về thực tế đất nước.

Trước tình hình đó, Bộ GDĐT đã chỉ đạo rà soát, chỉnh sửa chương trình, sách giáo khoa (SGK) và Atlat để bảo đảm tính thống nhất, chính xác sau sáp nhập hành chính. Việc điều chỉnh này thể hiện yêu cầu giáo dục phải gắn với thực tiễn, giúp học sinh tiếp cận tri thức đúng và cập nhật.

Chương trình học cần cập nhật theo bản đồ hành chính

Tại nhiều địa phương, giáo viên đã chủ động linh hoạt thích ứng với những thay đổi sau sáp nhập. Cô Đoàn Thị Hòa, giáo viên Địa lí tại Trường THPT Ngô Quyền (phường Nam Định, Ninh Bình), cho biết nội dung giảng dạy môn Địa lí có nhiều điều chỉnh đáng kể, đặc biệt ở các phần về vùng kinh tế, bản đồ hành chính và số liệu dân cư. Chẳng hạn, vùng Tây Nguyên được ghép với Duyên hải Nam Trung Bộ thành vùng mới là Duyên hải miền Trung và Tây Nguyên, hay cực Bắc của Việt Nam trước đây thuộc Hà Giang nhưng nay thuộc Tuyên Quang sau khi điều chỉnh ranh giới. Cô Hòa chia sẻ: “Bản thân tôi cùng các đồng nghiệp trong tổ chuyên môn luôn nỗ lực chủ động cập nhật bản đồ, điều chỉnh địa danh để bài giảng sát với thực tế. Ngoài giờ lên lớp, các thầy cô thường xuyên trao đổi, tìm kiếm tài liệu mới và đối chiếu thông tin từ nhiều nguồn để bảo đảm học sinh được tiếp cận kiến thức chính xác, kịp thời và phù hợp với những thay đổi hiện nay.”

Cũng theo cô Hòa, khi có những thay đổi về địa giới hành chính, Bộ GDĐT và Sở GDĐT địa phương đã nhanh chóng gửi tài liệu bổ sung hướng dẫn điều chỉnh nội dung bài học, giúp giáo viên kịp thời xác định rõ yêu cầu cần đạt trong từng bài liên quan đến các địa danh thay đổi. “Tuy nhiên, do học sinh và giáo viên đã quen với các địa danh cũ nên đôi khi vẫn xảy ra nhầm lẫn,” cô chia sẻ. Cô cho rằng, việc sớm ban hành sách Atlat Địa lí Việt Nam thống nhất với bản đồ và ranh giới hành chính mới sẽ giúp công tác giảng dạy được đồng bộ và chính xác hơn.

Ở nhiều địa phương, giáo viên phải chủ động cập nhật thông tin sáp nhập, tự điều chỉnh giáo án và tư liệu học tập. Các bản đồ treo tường, Atlat, bản đồ điện tử, thậm chí cả dữ liệu dân cư, kinh tế trong SGK đều trở nên không còn phù hợp. Để khắc phục, nhiều trường đã in bản đồ mới, biên soạn thêm tài liệu tóm tắt kết hợp với sử dụng các nền tảng số để trực quan hóa các thay đổi hành chính. 

Tuy nhiên, rào cản lớn hiện nay là thiếu hướng dẫn và dữ liệu cập nhật kịp thời. Giáo viên phải tự tra cứu, chỉnh sửa nội dung, tốn nhiều thời gian. Việc thiếu thống nhất trong kiểm tra, đánh giá khiến cả thầy và trò lúng túng, học sinh dễ học theo thông tin cũ, ảnh hưởng đến năng lực hiểu biết địa lí và vận dụng thực tế. Trong khi chương trình giáo dục mới đề cao tư duy không gian, sự chậm trễ trong cập nhật có thể làm giảm chất lượng dạy và học.

Như vậy, để đảm bảo tính cập nhật và đồng bộ trong dạy học môn Địa lí sau sáp nhập tỉnh, thành phố, cần triển khai nhóm giải pháp ngắn hạn và dài hạn ở cả cấp trung ương lẫn địa phương. Bộ GDĐT cần sớm điều chỉnh chương trình, SGK và Atlat Địa lí Việt Nam để cập nhật ranh giới hành chính, vùng kinh tế - xã hội sau sáp nhập. Đồng thời, xây dựng cơ sở dữ liệu địa lí số thống nhất, làm nguồn thông tin chính thức cho giáo viên và học sinh. Tăng cường tập huấn trực tuyến giúp giáo viên nhanh chóng thích ứng với nội dung mới, sử dụng bản đồ số hiệu quả. Cùng với đó, cần ban hành hướng dẫn tạm thời cho kiểm tra, thi cử nhằm bảo đảm thống nhất thông tin trong giai đoạn chuyển tiếp.

Việc cập nhật bản đồ, số liệu và nội dung bài giảng giúp giáo viên, học sinh hiểu rõ hơn sự vận động của đất nước, phát triển tư duy không gian và năng lực khai thác thông tin. Thông tin được điều chỉnh chính xác theo thực tế sẽ giúp học sinh hiểu đúng, hiểu sâu về không gian, con người và sự phát triển của Tổ quốc.

Bảo Ngọc, Hà Giang