Giáo dục an toàn và sức khoẻ học đường trong kỷ nguyên mới

Thực trạng và yêu cầu đổi mới trong công tác giáo dục an toàn, sức khỏe học đường

Trong bối cảnh hậu đại dịch, khi hệ thống y tế quốc gia và mạng lưới giáo dục cũng phải thích ứng với thách thức mới, vấn đề sức khỏe học đường đang trở thành trụ cột an sinh học đường. Báo cáo của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) (2025) cho thấy, tại nhiều địa phương, đặc biệt ở vùng núi và nông thôn, trên 30% trường học chưa có nhân viên y tế chuyên trách, nhiều cơ sở phải bố trí giáo viên kiêm nhiệm hoặc hợp đồng ngắn hạn. Công tác tư vấn tâm lý học đường tuy được quan tâm hơn song vẫn thiếu đội ngũ được đào tạo bài bản, chưa hình thành cơ chế hoạt động chuyên nghiệp.

Ảnh: Báo Bắc Ninh

Theo Sở Y tế Thành phố Hồ Chí Minh (2024), trong hơn 490.000 học sinh được khám định kỳ, 58,02% mắc tật khúc xạ, 21,5% sâu răng, 20,6% thừa cân và béo phì - những con số phản ánh sức khỏe thể chất học sinh đang chịu áp lực từ lối sống tĩnh tại và học tập cường độ cao. Trong khi đó, vùng sâu, vùng xa lại đối mặt tình trạng suy dinh dưỡng, thiếu vi chất, thiếu nước sạch và vệ sinh trường học kém an toàn. Không chỉ thể chất, sức khỏe tinh thần học sinh đang trở thành “vấn đề nổi bật của giáo dục đương đại”. Báo cáo của Sở GDĐT Hà Nội (2025) cho thấy, gần 20% học sinh trung học phổ thông từng có biểu hiện căng thẳng kéo dài hoặc mất ngủ do áp lực học tập. Các hiện tượng bạo lực học đường, bắt nạt mạng, tự ti và trầm cảm học sinh xuất hiện ngày càng phổ biến. Trường học, vốn là nơi hình thành nhân cách, nay phải đối diện với thách thức mới: Làm sao để mỗi học sinh được an toàn, được lắng nghe và được phát triển trong môi trường nhân văn?

Song song đó, biến đổi khí hậu, thiên tai, ô nhiễm không khí và nước đang tác động mạnh mẽ đến không gian học đường. Trong thời gian vừa qua, đã có rất nhiều trường học phải tạm nghỉ do bão, lũ hoặc nắng nóng cực đoan (theo thống kê của Ban chỉ đạo Phòng chống thiên tai quốc gia). Điều này đặt ra yêu cầu giáo dục về an toàn môi trường, ứng phó thiên tai và biến động khí hậu trong chương trình học.

Trước bối cảnh đó, Bộ Y tế đã ban hành Quyết định số 2616/QĐ-BYT ngày 04/9/2024 về Kế hoạch thực hiện Chương trình sức khỏe học đường và y tế trường học giai đoạn đến năm 2026, phối hợp với Bộ GDĐT triển khai tại các địa phương. Kế hoạch này nêu rõ các mục tiêu trọng tâm, gồm: đào tạo và tập huấn nghiệp vụ cơ bản cho 100% nhân viên y tế trường học; cập nhật hồ sơ sức khỏe điện tử cho 90% học sinh; thực hiện chương trình giáo dục thể chất, dinh dưỡng, kỹ năng sống theo chuẩn quốc gia tại toàn bộ cơ sở giáo dục.

Ngoài ra, kế hoạch còn yêu cầu các địa phương xây dựng mạng lưới y tế trường học gắn với y tế cơ sở, đồng thời đẩy mạnh truyền thông về sức khỏe tinh thần, phòng chống bệnh học đường và bảo đảm vệ sinh học đường, hướng tới hình thành môi trường giáo dục an toàn – lành mạnh – hạnh phúc. Đây là bước đi chiến lược thể hiện sự phối hợp chặt chẽ giữa hai ngành Giáo dục và Y tế trong việc chăm lo sức khỏe toàn diện cho học sinh, góp phần xây dựng một hệ sinh thái học đường bền vững, nơi mỗi em được phát triển hài hòa về thể chất, trí tuệ và nhân cách.

Một số mô hình giải pháp tại các địa phương để xây dựng môi trường học đường an toàn, khỏe mạnh và thích ứng

Trước hết, các giải pháp tập trung vào việc thiết lập mạng lưới y tế học đường chuyên nghiệp, bảo đảm mỗi trường có nhân viên y tế được đào tạo bài bản, có chế độ chính sách rõ ràng. Song song với đó, các địa phương cũng chú trọng công tác đối với vị trí tư vấn viên tâm lý học đường trong biên chế giáo dục - điều nhiều năm qua vẫn dừng ở mức thí điểm. Khi tư vấn tâm lý trở thành một phần chính thức của hệ thống giáo dục, học sinh mới thực sự có nơi để được chia sẻ, đồng hành.

Nhiều địa phương đã có cách làm sáng tạo. Tại Đà Nẵng, Sở GDĐT phối hợp Sở Y tế triển khai mô hình “Phòng khám học đường thân thiện” - nơi học sinh được tư vấn cả sức khỏe thể chất lẫn tinh thần. Ở Quảng Ninh, Sở GDĐT thí điểm chuyên đề “Ngôi trường hạnh phúc”, gắn các hoạt động tâm lý, thể thao, nghệ thuật với rèn luyện kỹ năng sống. Những mô hình này bước đầu cho thấy hiệu quả rõ rệt: Tỷ lệ học sinh gặp khủng hoảng tâm lý giảm gần 30% sau một năm triển khai (Báo cáo Sở GDĐT Quảng Ninh, 2025).

Bên cạnh đó, công nghệ đang mở ra hướng đi mới cho công tác y tế học đường. Việc xây dựng hồ sơ sức khỏe điện tử học sinh giúp nhà trường theo dõi chỉ số tăng trưởng, bệnh lý, tiêm chủng, dinh dưỡng, và đặc biệt có thể cảnh báo sớm rủi ro sức khỏe. Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Bình Dương là những địa phương tiên phong số hóa dữ liệu sức khỏe học sinh và kết nối với hệ thống y tế cơ sở, tạo nền tảng dữ liệu cho quản lý sức khỏe học đường toàn quốc.

Các nội dung kỹ năng sống, sức khỏe tinh thần, an toàn mạng, ứng phó thiên tai, phòng chống xâm hại đang từng bước được đưa vào chương trình học chính khóa, gắn với phương pháp giáo dục trải nghiệm. Nhiều trường đã triển khai các câu lạc bộ “Đại sứ an toàn học đường”, “Bạn giúp bạn” - nơi học sinh cùng nhau học kỹ năng nhận diện, hỗ trợ, ứng phó tình huống nguy hiểm. Theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trẻ em và thanh thiếu niên cần ít nhất 60 phút vận động thể lực mỗi ngày. Việc bố trí tiết thể dục, hoạt động ngoại khóa, và không gian vận động phù hợp là yêu cầu bắt buộc đối với môi trường học đường an toàn.

An toàn học đường không thể đạt được chỉ bằng quy định hành chính. Cần hình thành văn hóa an toàn - tôn trọng - hợp tác, trong đó mọi thành viên (giáo viên, học sinh, phụ huynh) cùng chia sẻ trách nhiệm. Khi học sinh được khuyến khích lên tiếng, khi giáo viên biết lắng nghe và ứng xử nhân văn, khi phụ huynh hiểu vai trò đồng hành đó chính là nền tảng của “trường học hạnh phúc”.

Giáo dục an toàn và sức khỏe học đường không chỉ là yêu cầu trước mắt, mà là điều kiện nền tảng cho sự phát triển bền vững của nền giáo dục quốc gia. Một ngôi trường an toàn không chỉ bảo vệ học sinh khỏi rủi ro, mà còn nuôi dưỡng năng lực, nhân cách, niềm tin và hạnh phúc học tập.

Từ sau đại dịch, thế giới giáo dục đã chuyển mình mạnh mẽ: từ “chống dịch” sang “chăm sóc toàn diện”. Việt Nam đang đi đúng hướng khi coi sức khỏe học đường là một trong những trụ cột của đổi mới giáo dục. Nhưng để đạt được mục tiêu đó, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, nhà trường, gia đình và xã hội. Giữ cho học sinh khỏe mạnh về thể chất, tinh thần và kỹ năng chính là giữ cho tương lai của đất nước được bền vững.

Thuý An, Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

Bộ GDĐT (2025). Báo cáo tổng kết năm học 2024-2025 và phương hướng nhiệm vụ năm học 2025–2026.
 (Trích nội dung về nhân lực y tế trường học và công tác sức khỏe học đường).
Bộ Y tế (2024). Quyết định số 2616/QĐ-BYT ngày 4/9/2024 về Kế hoạch thực hiện Chương trình sức khỏe học đường và y tế trường học giai đoạn đến năm 2026. https://thuvienphapluat.vn/van-ban/The-thao-Y-te/Quyet-dinh-2616-QD-BYT-2024-Ke-hoach-thuc-hien-Chuong-trinh-suc-khoe-hoc-duong-623209.aspx

Đại biểu Nhân dân. (2024). TP. Hồ Chí Minh: Nhiều vấn đề về bệnh tật học đường được phát hiện nhờ chuyển đổi số.
https://daibieunhandan.vn/tp-ho-chi-minh-nhieu-van-de-ve-benh-tat-hoc-duong-duoc-phat-hien-nho-chuyen-doi-so-10362187.html

World Health Organization (WHO) & Bộ Y tế Việt Nam. (2022). Global School-based Student Health Survey (GSHS) – Báo cáo sức khỏe học sinh Việt Nam. https://www.who.int/vietnam/vi/news/detail/24-04-2022-who--ministry-of-health-and-ministry-of-education-and-training--launch-report-on-vietnamese-students--health

VTV News (2023). TP.HCM: Gia tăng học sinh gặp vấn đề về sức khỏe tinh thần.
https://vtv.vn/xa-hoi/tp-ho-chi-minh-gia-tang-hoc-sinh-gap-van-de-ve-suc-khoe-tinh-than-20231115120431237.htm

Thời báo Kinh tế Sài Gòn (2024). Báo động sức khỏe tinh thần học đường.
 URL: https://thesaigontimes.vn/bao-dong-suc-khoe-tinh-than-hoc-duong/

Sở Y tế Bạc Liêu (2025). Chăm sóc y tế trường học - đảm bảo sức khỏe học đường vì sự phát triển toàn diện cho các em.
https://syt.baclieu.gov.vn/-/ch%C4%83m-s%C3%B3c-y-t%E1%BA%BF-tr%C6%B0%E1%BB%9Dng-h%E1%BB%8Dc-%C4%91%E1%BA%A3m-b%E1%BA%A3o-s%E1%BB%A9c-kh%E1%BB%8Fe-h%E1%BB%8Dc-%C4%91%C6%B0%E1%BB%9Dng-v%C3%AC-s%E1%BB%B1-ph%C3%A1t-tri%E1%BB%83n-to%C3%A0n-di%E1%BB%87n-cho-c%C3%A1c-em.