Giáo dục bản lĩnh sống cho thế hệ trẻ trong thời đại biến động

Giáo dục bản lĩnh sống từ chương trình và hoạt động thực tiễn

Bản lĩnh sống theo cách hiểu trong giáo dục là khả năng làm chủ bản thân, giữ vững giá trị và biết hành động đúng trong hoàn cảnh khó khăn. Tinh thần này đã được thể chế hóa trong Chương trình giáo dục phổ thông 2018, khi Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) xác định mục tiêu “phát triển phẩm chất, năng lực người học”, trong đó năng lực tự chủ, thích ứng và giải quyết vấn đề là trụ cột.

Các môn học như Giáo dục công dân, Hoạt động trải nghiệm, Hoạt động hướng nghiệp, Giáo dục thể chất đều lồng ghép nội dung rèn luyện năng lực này. Nhiều trường học đã triển khai hiệu quả các mô hình như “Tuần sinh hoạt công dân đầu năm”, “Học qua trải nghiệm”, “Chương trình kỹ năng sống”, giúp học sinh hình thành kỹ năng ra quyết định, ứng xử tích cực, làm việc nhóm và kiểm soát cảm xúc.

Ảnh: Trường Trung học cơ sở Suối Hoa (Bắc Ninh)

Ở Nghệ An, chương trình “Giờ sinh hoạt bản lĩnh sống” do Tỉnh đoàn phối hợp Sở GDĐT thực hiện đã thu hút hơn 50.000 học sinh tham gia, qua đó các em được tập huấn kỹ năng phản biện, phòng chống bạo lực học đường và ứng phó với áp lực học tập. Tại Hà Nội, nhiều trường phổ thông đã đưa chủ đề “Ứng phó cảm xúc và khủng hoảng tinh thần” vào giờ sinh hoạt lớp, tạo không gian để học sinh chia sẻ và học cách vượt qua stress. Theo khảo sát của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (2024), hơn 68% học sinh trung học phổ thông cho rằng các hoạt động này giúp các em “bình tĩnh, tự tin và hiểu bản thân hơn”.

Bên cạnh đó, các phong trào Đoàn - Đội như “Học sinh 3 tốt”, “Thiếu nhi Việt Nam - Học tập tốt, rèn luyện chăm”, hay các cuộc thi “Sáng tạo vì cộng đồng”, “Trường học hạnh phúc” đã tạo môi trường để học sinh thử thách bản thân, dấn thân và trưởng thành qua việc làm thực tế. Chính những hoạt động này sẽ tạo môi trường để rèn luyện bản lĩnh sống của học sinh bằng trải nghiệm.

Nuôi dưỡng bản lĩnh sống trong môi trường giáo dục số và hội nhập

Thế hệ trẻ hôm nay trưởng thành giữa kỷ nguyên công nghệ, áp lực so sánh trên mạng xã hội trở thành thách thức tâm lý mới. “Bản lĩnh sống” trong bối cảnh đó không chỉ là kiên định với giá trị cá nhân, mà còn là bản lĩnh số - khả năng chọn lọc, phản biện và ứng xử có trách nhiệm trong không gian mạng.

Tại Hội thảo “Giáo dục kỹ năng số và an toàn số cho học sinh trong thời đại trí tuệ nhân tạo” do Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam tổ chức tháng 3/2025, GS.TS Lê Anh Vinh nhấn mạnh: “Giáo dục kỹ năng số không chỉ là dạy học sinh sử dụng công nghệ, mà quan trọng hơn là giúp các em nhận diện rủi ro, tư duy phản biện và ứng xử có trách nhiệm trong thế giới trực tuyến”. Trên thực tế, nhiều địa phương đã chủ động triển khai các chuyên đề thiết thực. Sở GDĐT Thành phố Hồ Chí Minh phát động chương trình “Học sinh thành phố an toàn, nhân ái trên không gian mạng” từ đầu năm 2025, hướng đến việc xây dựng công dân số có bản lĩnh, biết tự bảo vệ thông tin, kiểm soát hành vi, và lan tỏa năng lượng tích cực. Ở cấp trường, hoạt động giáo dục kỹ năng số được tổ chức dưới hình thức sinh hoạt chủ đề. Trường Trung học phổ thông Đoàn Thị Điểm (Hà Nội), trong chuyên đề “Giáo dục kỹ năng số - an toàn số”, đã hướng dẫn học sinh phân biệt tin giả, quản lý thời gian sử dụng thiết bị, và xây dựng “dấu chân số” tích cực. Cùng với đó, các chương trình tư vấn tâm lý học đường, câu lạc bộ “Bạn giúp bạn”, “Học sinh làm chủ cảm xúc” đang được nhân rộng. Từ vai trò của giáo viên chủ nhiệm, cán bộ Đoàn - Đội đến chuyên viên tư vấn tâm lý, nhà trường đang dần hình thành mạng lưới hỗ trợ tinh thần cho học sinh - yếu tố quan trọng để các em vững vàng trước biến động.

Bản lĩnh sống trong thời đại số không chỉ là chống chịu áp lực, mà là khả năng phục hồi sau khủng hoảng. Khả năng này được UNESCO gọi là “năng lực sống bền vững” (UNESCO Education for Sustainable Development Report, 2023). Việt Nam đang tiếp cận khái niệm này trong các chính sách giáo dục nhân văn và đổi mới phương pháp giảng dạy lấy người học làm trung tâm. Giáo dục bản lĩnh sống là tạo điều kiện để các em được trải nghiệm, được sai, được hỗ trợ và được tin tưởng. Bản lĩnh sẽ được hình thành qua những va chạm, thử thách được định hướng đúng. Nhà trường với vai trò trung tâm cần trở thành nơi mỗi học sinh được rèn luyện tinh thần tự chủ, thái độ sống tích cực và khả năng thích ứng. Gia đình cần đồng hành trong việc lắng nghe, chia sẻ và khích lệ. Còn xã hội bằng cách tôn vinh những giá trị chân thực và nhân ái sẽ góp phần củng cố niềm tin của thế hệ trẻ vào cuộc sống.

Khi giáo dục nuôi dưỡng bản lĩnh sống, học sinh không chỉ học để thi, mà học để sống, để làm người, để trở thành công dân có trách nhiệm, biết yêu thương và dám hành động. Đó chính là nền tảng giúp giáo dục Việt Nam không chỉ đào tạo tri thức, mà còn kiến tạo con người Việt Nam bản lĩnh, nhân văn và hội nhập.

Thuý An, Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

Bộ GDĐT (2018). Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể. Hà Nội.

Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (2025). Hội thảo “Giáo dục kỹ năng số và an toàn số cho học sinh trong thời đại trí tuệ nhân tạo”. https://moet.gov.vn/tintuc/Pages/chi-tiet.aspx?ItemID=10356

Trường THPT Đoàn Thị Điểm (2025). Chuyên đề “Giáo dục kỹ năng số – an toàn số dành cho học sinh”. https://c3doanthidiem.edu.vn/post/chuyen-de-giao-duc-ky-nang-so-an-toan

Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam. (2024). Khảo sát năng lực thích ứng và bản lĩnh sống của học sinh trung học phổ thông Việt Nam. Hà Nội.

UNESCO (2023). Education for Sustainable Development: Towards Lifelong Learning for All. Paris: UNESCO Publishing.