Giáo dục an toàn trường học và phục hồi học tập sau thiên tai

Thực trạng thiệt hại và thách thức trong phục hồi học tập

Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, giai đoạn 2019 - 2024, trung bình mỗi năm có trên 600 điểm trường bị ảnh hưởng bởi thiên tai; nhiều địa bàn miền núi phía Bắc, miền Trung bị cô lập, gây gián đoạn học tập kéo dài. Thiệt hại không chỉ ở cơ sở vật chất mà còn ở năng lực học tập và tâm lý học sinh. Báo cáo của UNESCO (2023) chỉ ra rằng, mỗi tháng nghỉ học ngoài kế hoạch do thiên tai có thể khiến học sinh mất đến 0,3 năm học tương đương về năng lực đọc - tính toán nếu không có biện pháp bù đắp.

Thực tế ở Thái Nguyên, tháng 10/2025, Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh đã hỗ trợ hơn 2,4 tỉ đồng, trang thiết bị học tập, sữa và thuốc y tế cho học sinh, đoàn viên vùng ngập lụt. Ví dụ này cho thấy mô hình “phục hồi học tập khẩn cấp” được cộng đồng và tổ chức thanh niên triển khai hiệu quả. Ở nhiều địa phương miền Trung, mô hình “lớp học tạm an toàn” cũng được huy động, giúp học sinh trở lại trường chỉ sau 7 - 10 ngày.

Ảnh: Sinh viên Trường Đại học Điện lực hỗ trợ địa phương khắc phục hậu quả lũ lụt

Tuy nhiên, công tác bảo đảm an toàn trường học vẫn còn phân tán. Một số địa phương chưa có kế hoạch phòng ngừa, diễn tập, hoặc bộ tiêu chí đánh giá rủi ro cụ thể. Việc tích hợp giáo dục ứng phó thiên tai vào chương trình học còn rời rạc, chủ yếu dừng ở các hoạt động ngoại khóa. Hạ tầng trường học nhiều nơi chưa đáp ứng tiêu chí an toàn, đặc biệt về vị trí xây dựng, hệ thống thoát nước, tường rào, điện, thiết bị cứu hộ.

Giải pháp nâng cao an toàn và phục hồi bền vững

Đảm bảo an toàn trường học và phục hồi học tập sau thiên tai không chỉ là câu chuyện của hạ tầng, mà là quá trình tái thiết toàn diện - từ thể chế, con người đến văn hóa ứng phó. Ở góc độ chính sách, việc Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Thông tư số 18/2023/TT-BGDĐT về xây dựng trường học an toàn, phòng chống tai nạn thương tích đã tạo khung pháp lý để các cơ sở giáo dục có căn cứ triển khai đánh giá, tự giám sát và xây dựng kế hoạch phòng ngừa rủi ro. Thông tư này cũng đánh dấu bước chuyển trong nhận thức: an toàn trường học không chỉ là trách nhiệm của nhà trường, mà là cam kết chung giữa nhà nước, cộng đồng và phụ huynh.

Thực tiễn cho thấy, những địa phương có sự chuẩn bị sớm thường phục hồi nhanh hơn sau thiên tai. Song song với hỗ trợ vật chất, yếu tố tâm lý và năng lực của giáo viên đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Sau mỗi đợt thiên tai, giáo viên chính là “người phục hồi” đầu tiên của lớp học: họ không chỉ khôi phục tiến trình dạy học, mà còn giúp học sinh ổn định tinh thần, vượt qua mất mát. Vì vậy, cần có chương trình bồi dưỡng thường xuyên về giáo dục giảm nhẹ rủi ro thiên tai, sơ cứu tâm lý, tổ chức học tập linh hoạt, giúp giáo viên đủ năng lực ứng phó và duy trì dạy học liên tục.

Cùng với đó, kiên cố hóa và quy hoạch lại mạng lưới trường học phải được xem là nhiệm vụ chiến lược dài hạn. Mỗi công trình giáo dục mới cần được thiết kế theo tiêu chí “trường học an toàn” - từ vị trí xây dựng, kết cấu chịu lực đến lối thoát hiểm và hệ thống cảnh báo sớm. Các mô hình “trường học đa chức năng” tại miền Trung, vừa làm nơi học tập vừa là điểm trú tránh bão, cho thấy hướng đi khả thi trong điều kiện Việt Nam thường xuyên chịu ảnh hưởng thiên tai.

Ở tầm rộng hơn, việc xây dựng văn hóa an toàn trong trường học là nền tảng bền vững nhất. Khi học sinh được rèn luyện kỹ năng nhận biết rủi ro, thực hành ứng phó, khi phụ huynh và cộng đồng được tham gia cùng nhà trường trong diễn tập, tuyên truyền, thì “an toàn” không chỉ là khẩu hiệu, mà trở thành một giá trị được chia sẻ và duy trì. Chính từ nền tảng này, những cú sốc thiên tai sẽ không còn là gián đoạn, mà trở thành cơ hội để hệ thống giáo dục rèn luyện khả năng thích ứng, hướng đến phát triển bền vững.

Thuý An, Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

Bộ Giáo dục và Đào tạo. (2023). Thông tư số 18/2023/TT-BGDĐT ngày 26/10/2023 Hướng dẫn xây dựng trường học an toàn, phòng, chống tai nạn thương tích. https://chinhphu.vn/?pageid=27160&docid=208912

UNESCO & UNICEF. (2022). Comprehensive School Safety Framework 2022–2030. INEE

Paci-Green, R. et al. (2020). Comprehensive school safety policy: A global baseline. ScienceDirect. ScienceDirect

Viet Nam Red Cross & các dự án an toàn trường học. (2019–2023). Viet Nam School Safety Interventions. Thư Viện Khả Năng Chịu Đựng Đông Nam Á