Học sinh Trường THPT chuyên Nguyễn Huệ, Hà Nội (Ảnh: website nhà trường)
Bối cảnh chính sách và định hướng mới
Việc ban hành Thông tư số 22/2025/TT-BGDĐT đặt ra một bước ngoặt quan trọng trong hệ thống giáo dục mũi nhọn ở nước ta. Thông tư này quy định chương trình giáo dục nâng cao dành cho các môn chuyên tại trường THPT chuyên, chính thức có hiệu lực từ ngày 15/10/2025. Chương trình này đáp ứng yêu cầu phát hiện, bồi dưỡng học sinh có năng lực vượt trội và đam mê các lĩnh vực chuyên sâu, đồng thời nhằm cụ thể hóa định hướng phát triển giáo dục mũi nhọn theo tinh thần Nghị quyết số 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, Luật Giáo dục 2019, cũng như Chương trình Giáo dục phổ thông năm 2018.
Trước đây, các trường chuyên chủ yếu tự xây dựng chương trình chuyên, dẫn tới sự bất đồng giữa các địa phương, phương thức triển khai khác nhau, và đôi khi thiếu chuẩn hóa. Thông tư 22 ra đời để chuẩn hóa khung nâng cao cho 15 môn chuyên, giúp tạo thống nhất trong tổ chức giảng dạy trên toàn quốc.
Trước đó, Thông tư số 05/2023/TT-BGDĐT Ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động của trường THPT chuyên đã xác định những nguyên tắc chung về tổ chức, tuyển sinh, nhiệm vụ chuyên môn, quan hệ giữa trường chuyên và hệ thống giáo dục phổ thông. Thông tư mới về chương trình nâng cao là bước tiếp theo, nhằm cụ thể hóa ở khía cạnh chuyên môn và nội dung dạy học.
Trong bối cảnh kinh tế tri thức, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo và hội nhập quốc tế, việc có chương trình chuyên sâu đồng bộ và định hướng tương lai là rất quan trọng để tạo lợi thế cho học sinh năng khiếu và đất nước trong cuộc đua nhân lực chất lượng cao.
Những đổi mới nổi bật trong chương trình giáo dục nâng cao
Điểm nổi bật đầu tiên là chương trình nâng cao được xây dựng từ chương trình môn học hiện hành (theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT ban hành Chương trình giáo dục phổ thông mới), không mở rộng ra ngoài khung kiến thức môn học, tập trung vào chuyên đề tiếp cận nội dung quốc gia và quốc tế được quan tâm, với mục tiêu phục vụ giáo dục mũi nhọn, lựa chọn nhân tài, cũng như các kỳ thi học sinh giỏi trong nước và quốc tế. Thời lượng dành cho dạy học nội dung nâng cao được quy định rõ theo từng môn. Cụ thể, môn Ngữ văn và Toán là 70 tiết/năm học; các môn khoa học tự nhiên như Vật lý, Hóa học, Sinh học, Tin học, Lịch sử, Địa lý là 52 tiết/năm học; các môn ngoại ngữ (Anh, Đức, Nga, Pháp, Trung, Hàn, Nhật) cũng là 70 tiết/năm học.
Về cấu trúc nội dung, chương trình bao gồm phần bắt buộc và phần lựa chọn bắt buộc, trong đó phần lựa chọn chiếm khoảng 20% thời lượng chương trình nâng cao. Điều này nhằm vừa bảo đảm người học phải đạt các chuẩn cơ bản nhưng cũng tạo không gian linh hoạt để giáo viên và học sinh phát huy sáng tạo.
Một điểm rất đáng chú ý là chương trình mới đặt trọng tâm gia tăng thực hành, thí nghiệm, khai thác công nghệ thông tin và định hướng học sinh chuyên trong việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI). Những yêu cầu như hướng dẫn tự học, năng lực sáng tạo, giải quyết vấn đề và phát triển kỹ năng tư duy đặc thù từng môn được nhấn mạnh.
Về giáo viên, chương trình mới đặt ra yêu cầu đội ngũ thầy cô phải có năng lực chuyên môn sâu, kiến thức rộng, thành thạo phương pháp dạy học tích cực, dạy học tích hợp, hướng dẫn nghiên cứu khoa học, hướng dẫn học sinh dự án, tham gia thi học sinh giỏi và các kỳ thi quốc tế.
Với học sinh, chương trình mở ra cơ hội phát triển tư duy logic, phản biện, sáng tạo, kỹ năng tự học và năng lực nghiên cứu học thuật. Đồng thời học sinh sẽ được định hướng nghề nghiệp sớm thông qua các chuyên đề mở rộng về ngành, lĩnh vực liên quan đến môn học. Chương trình mới cũng nhằm mục đích tạo nền tảng đào tạo sớm cho nhân lực tiềm năng trong các lĩnh vực then chốt như khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, nghiên cứu xã hội, kinh tế - tài chính, ngoại giao, giáo dục tinh hoa… nhằm nâng cao tính cạnh tranh của nguồn nhân lực Việt Nam trong tương lai.
Cấu trúc chương trình được thiết kế rõ ràng để hỗ trợ giáo viên lập kế hoạch giảng dạy, đảm bảo tính kết nối giữa chương trình cốt lõi, chương trình chuyên đề học tập (của Chương trình giáo dục phổ thông 2018) và chuyên đề nâng cao. Sự kết nối, kế thừa và đổi mới được đặt làm yêu cầu để chương trình không bị rời rạc hoặc “nặng thêm” khi triển khai.
Thực trạng, thách thức trong đào tạo học sinh trường chuyên
Trong thực tế những năm qua, hệ thống trường chuyên ở Việt Nam đã góp phần không nhỏ trong việc phát hiện, đào tạo nhiều học sinh xuất sắc, giành giải quốc gia, quốc tế. Nhiều trường chuyên đã xây dựng thương hiệu, có đội ngũ giáo viên chất lượng, cơ sở vật chất tốt hơn so với mặt bằng chung. Học sinh trường chuyên thường có cơ hội lớn hơn trong việc tham gia các dự án nghiên cứu, các sân chơi học thuật.
Tuy nhiên, không thể phủ nhận còn nhiều khó khăn, hạn chế tồn tại. Thứ nhất, áp lực thi tuyển đầu vào rất cao dẫn đến tâm lý cạnh tranh, căng thẳng. Thứ hai, chênh lệch về điều kiện giữa các vùng miền là một rào cản lớn: các tỉnh, vùng núi, vùng khó khăn thiếu giáo viên chất lượng cao và tài nguyên học tập, thiếu môi trường thực nghiệm và nghiên cứu. Học sinh ở khu vực thành thị dễ tiếp cận thêm các hoạt động bồi dưỡng, khóa học nâng cao, trong khi học sinh vùng xa ít có cơ hội.
Thứ ba, không ít trường chuyên vẫn vận hành theo cách “mô hình tập hợp ưu tú” mà chưa thực sự đổi mới phương pháp, kiểm định và giám sát chất lượng. Thứ tư, khi đầu tư lớn cho trường chuyên mà thiếu chuyển giao, lan tỏa giá trị đến các trường phổ thông khác có thể khiến hệ thống giáo dục càng phân tầng, gây khoảng cách chất lượng giữa các vùng và giữa trường chuyên - trường thường.
Mặt khác, từ góc quản lý, việc kiểm định, đánh giá chất lượng trường chuyên - lớp chọn đôi khi còn lỏng lẻo, ít có cơ chế chịu trách nhiệm rõ ràng nếu chất lượng không đảm bảo. Điều này tạo nguy cơ các trường tạo “vỏ bọc thành tích” mà không thực chất.
Việc triển khai chương trình nâng cao mới cũng đi kèm rủi ro nếu các trường, giáo viên chưa sẵn sàng hoặc thiếu nguồn lực. Chẳng hạn, thời gian dạy tăng thêm cho các môn chuyên có thể gây áp lực lên lịch học, làm giảm thời gian cho hoạt động khác; hoặc nếu giáo viên chưa có chuyên môn sâu hoặc thiếu kỹ năng đổi mới dạy học, chương trình khó thực thi đúng mục tiêu.
Cơ hội và rủi ro
Việc có một khung chương trình nâng cao thống nhất cho các trường chuyên là bước tiến cần thiết để tạo sự công bằng, chuẩn hóa và hướng tới chất lượng thực chất. Chương trình mới đặt ra thách thức không nhỏ cho cả hệ thống: nhà quản lý, nhà trường, giáo viên và học sinh đều phải thích ứng.
Việc ban hành Thông tư chương trình giáo dục nâng cao cho các môn chuyên đánh dấu bước phát triển mới trong chiến lược giáo dục mũi nhọn của Việt Nam. Thông tư đặt ra khung chuẩn để tiến tới một nền giáo dục ưu tú có định hướng, không tràn lan và không manh mún. Để thành công, cần sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ khâu tổ chức, năng lực giáo viên, điều kiện vật chất, giám sát và cơ chế lan tỏa.
Nếu được thực thi nghiêm túc và đi vào thực chất, chương trình mới có thể giúp học sinh chuyên phát triển toàn diện: vừa giỏi kiến thức, vừa có năng lực tư duy, sáng tạo và nghiên cứu, đủ khả năng hội nhập quốc tế và đóng góp cho phát triển đất nước. Nhưng nếu chỉ là đổi mới trên giấy, thiếu nguồn lực, thiếu giám sát, chương trình có thể trở thành gánh nặng và làm tăng khoảng cách giáo dục.
Hà Giang
Tài liệu tham khảo:
Bộ GDĐT (2025). Thông tư 22/2025/TT-BGDĐT ngày 30/9/2025 quy định Chương trình giáo dục nâng cao dành cho các môn chuyên trong trường trung học phổ thông chuyên.