Chuẩn nghề nghiệp giáo viên - yêu cầu tất yếu trong phát triển giáo dục

Ảnh minh hoạ

Từ yêu cầu đổi mới đến chuẩn nghề nghiệp thế hệ mới

Chương trình giáo dục phổ thông 2018 và những thay đổi về phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá đang đặt ra yêu cầu mới đối với đội ngũ giáo viên: không chỉ truyền thụ kiến thức, mà phải phát triển năng lực, phẩm chất, tư duy độc lập và khả năng tự học của học sinh. Trong bối cảnh đó, việc cập nhật, nâng chuẩn nghề nghiệp là bước đi cần thiết để thầy, cô giáo có thể làm chủ công nghệ, ngoại ngữ, tri thức quốc tế và thích ứng với môi trường giáo dục mới.

Dự thảo Thông tư quy định chuẩn nghề nghiệp giáo viên phổ thông do Bộ GDĐT ban hành đã mở rộng phạm vi áp dụng đối với toàn bộ giáo viên các cấp, từ tiểu học, trung học cơ sở đến trung học phổ thông. Việc thống nhất một chuẩn chung giúp bảo đảm tính liên thông, đồng bộ, tạo cơ sở để đánh giá và quy hoạch đội ngũ giáo viên toàn quốc. Đặc biệt, Dự thảo cũng chú trọng tới năng lực số, năng lực ngoại ngữ, nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng, coi đây là những yếu tố quan trọng trong năng lực của người giáo viên hiện đại.

Một điểm đáng chú ý là việc đưa năng lực sử dụng ngoại ngữ vào nhóm tiêu chí bắt buộc. Tất cả giáo viên có khả năng sử dụng được ít nhất một ngoại ngữ (ưu tiên tiếng Anh) hoặc tiếng dân tộc thiểu số nếu vị trí công tác yêu cầu, để phục vụ công việc chuyên môn, nghiên cứu, giao tiếp và phát triển nghề nghiệp.

Phân định rõ nhiệm vụ và tiêu chuẩn theo chức danh nghề nghiệp

Một trong những điểm đổi mới quan trọng của Dự thảo là quy định rõ nhiệm vụ và tiêu chuẩn tương ứng với từng chức danh nghề nghiệp. Theo đó, giáo viên phổ thông được chia thành ba hạng: giáo viên, giáo viên chính và giáo viên cao cấp, với các nhiệm vụ, vai trò và yêu cầu chuyên môn khác nhau.

Ở hạng giáo viên, nhiệm vụ trọng tâm là tổ chức dạy học, thực hiện chương trình, kế hoạch giáo dục của nhà trường ; xây dựng kế hoạch bài dạy phù hợp với đặc điểm của học sinh và điều kiện thực tế; áp dụng phương pháp dạy học phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. Giáo viên phải thường xuyên tự bồi dưỡng, tham gia sinh hoạt chuyên môn, phổ cập giáo dục, giáo dục hoà nhập và phối hợp với phụ huynh trong công tác giáo dục học sinh.

Giáo viên chính đóng vai trò quan trọng trong tổ, nhóm, được giao nhiệm vụ hướng dẫn đồng nghiệp, giảng dạy các tiết mẫu, tham gia nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng, biên soạn tài liệu hoặc tổ chức các hoạt động đổi mới phương pháp giảng dạy. Giáo viên chính cũng được giao nhiệm vụ đánh giá, nhận xét sản phẩm nghiên cứu khoa học của học sinh, tham gia các đoàn kiểm tra chuyên môn, nghiệp vụ ở cấp cơ sở.

Đối với giáo viên cao cấp, yêu cầu đặt ra là dẫn dắt chuyên môn. Ngoài việc hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của giáo viên chính, giáo viên cao cấp phải chủ trì các hoạt động chuyên môn ở cấp trường, cấp huyện hoặc cao hơn; tham gia thẩm định chương trình, sáng kiến kinh nghiệm, hướng dẫn nghiên cứu khoa học, tập huấn và bồi dưỡng giáo viên các cấp. Giáo viên cao cấp được xem như “chuyên gia thực hành” trong hệ thống giáo dục phổ thông, là người truyền cảm hứng nghề nghiệp, định hướng đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá.

Dự thảo cũng quy định cụ thể điều kiện thăng hạng. Chẳng hạn, giáo viên trung học cơ sở hạng chính muốn xét lên cao cấp phải có thời gian giữ hạng chính tối thiểu 6 năm, trong đó ít nhất 1 năm tính đến thời điểm nộp hồ sơ. Việc quy định rõ ràng về tiêu chuẩn, thời gian và điều kiện thăng tiến giúp tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, khuyến khích giáo viên không ngừng phấn đấu, phát triển năng lực nghề nghiệp một cách thực chất.

Hướng tới đội ngũ nhà giáo có năng lực toàn diện, thích ứng thời đại số

Chuẩn nghề nghiệp mới không chỉ hướng tới việc đánh giá trình độ chuyên môn, mà còn coi trọng phẩm chất đạo đức và năng lực thích ứng - hai yếu tố cấu thành cốt lõi của nghề dạy học. Dự thảo Thông tư tiếp tục khẳng định yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp: giáo viên phải chấp hành chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước; giữ gìn danh dự, uy tín, lối sống lành mạnh; tôn trọng đồng nghiệp, đối xử công bằng với học sinh; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người học, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.

Điểm mới là chuẩn năng lực ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số được đặt ngang hàng với chuyên môn giảng dạy. Giáo viên phải có khả năng sử dụng công cụ số trong thiết kế bài giảng, tổ chức lớp học trực tuyến, quản lý hồ sơ điện tử và đánh giá học sinh bằng nền tảng số. Trong thời đại trí tuệ nhân tạo, năng lực số không chỉ giúp giáo viên bắt kịp xu hướng, mà còn mở rộng không gian sáng tạo, tạo ra môi trường học tập linh hoạt, cá thể hóa cho học sinh.

Bên cạnh đó, năng lực nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng được coi là yêu cầu bắt buộc cho giáo viên ở hạng chính và cao cấp. Đây là năng lực giúp giáo viên giải quyết vấn đề thực tiễn trong dạy học, cải tiến phương pháp và đánh giá hiệu quả giáo dục trên cơ sở bằng chứng. Việc coi nghiên cứu sư phạm như một tiêu chí trong chuẩn nghề nghiệp thể hiện bước tiến từ “người thực hiện” sang “người kiến tạo tri thức” trong nghề dạy học.

Chuẩn mới - công cụ chiến lược trong phát triển nguồn nhân lực giáo dục

Có thể thấy, Dự thảo chuẩn nghề nghiệp giáo viên phổ thông là bước điều chỉnh chiến lược về chất lượng nguồn nhân lực giáo dục quốc gia. Chuẩn mới hướng đến mô hình người thầy hội tụ đủ ba phẩm chất: đạo đức - chuyên môn - năng lực số, bảo đảm sự hài hòa giữa truyền thống sư phạm và năng lực thích ứng trong bối cảnh mới.

Với hệ thống tiêu chuẩn được thiết kế theo hướng mở, có khả năng cập nhật theo sự thay đổi của công nghệ và yêu cầu thực tiễn, chuẩn nghề nghiệp mới sẽ giúp các địa phương chủ động quy hoạch, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên; giúp các trường sư phạm định hướng đào tạo sát với nhu cầu thực tế; đồng thời là cơ sở để các cơ quan quản lý đánh giá, khen thưởng và sử dụng giáo viên hiệu quả hơn.

Khi đội ngũ giáo viên được phát triển đúng hướng, đáp ứng chuẩn nghề nghiệp toàn diện, sẽ là tiền đề để nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông - nền tảng của mọi cấp học. Dự thảo Thông tư đang được Bộ Giáo dục và Đào tạo lấy ý kiến đến ngày 19/10/2025, trước khi ban hành chính thức. Khi được hoàn thiện và triển khai đồng bộ, bộ chuẩn mới sẽ góp phần hình thành đội ngũ nhà giáo Việt Nam hiện đại, chuyên nghiệp, sáng tạo của kỷ nguyên chuyển đổi số và hội nhập toàn cầu.

Hà Giang