Xây dựng văn hoá số học đường trong kỷ nguyên AI

Thời đại công nghệ định hình hành vi học tập mới

Những lớp học ngày nay không chỉ có bảng đen, phấn trắng và sách giấy. Mỗi học sinh đều có thể học qua nền tảng trực tuyến, tương tác với trợ lý ảo, tra cứu thông tin chỉ trong vài giây. AI đang góp phần hình thành một thế hệ học sinh số. Những học sinh nhanh nhạy, thích khám phá, dễ tiếp cận tri thức, nhưng cũng dễ bị cuốn vào “vòng xoáy” công nghệ nếu thiếu định hướng.

Học sinh thế hệ số học nhanh, tiếp nhận thông tin nhanh, song cũng dễ lệ thuộc vào công cụ. Nhiều em quen dùng ứng dụng để tra cứu, giải bài tập, thậm chí viết lại đoạn văn mẫu mà không cần tư duy sáng tạo. Khi AI có thể gợi ý bài viết, bài thuyết trình hay phân tích dữ liệu, ranh giới giữa “tự học” và “sao chép” trở nên mờ nhạt. Đây là thách thức mới cho cả học sinh và giáo viên trong việc giữ gìn sự trung thực học thuật.

Nhiều giáo viên ghi nhận, học sinh ngày nay chủ động hơn trong học tập, biết tìm kiếm và khai thác nguồn học liệu số, nhưng lại giảm tương tác cảm xúc trong lớp. Thay vì trao đổi trực tiếp, nhiều em chọn “hỏi AI”, khiến mối quan hệ thầy - trò trở nên xa cách hơn. Điều này đặt ra yêu cầu phải song hành giữa dạy học bằng công nghệ và dạy học bằng cảm xúc.

Nhà trường cần chủ động xây dựng quy tắc ứng xử số, hướng dẫn học sinh sử dụng AI đúng mục đích: hỗ trợ học, không học thay. Các quy tắc này có thể quy định rõ phạm vi dùng công cụ AI trong làm bài, chia sẻ thông tin và tương tác trên môi trường mạng. Cùng với đó, việc giáo dục “đạo đức công nghệ” cần được tích hợp vào các môn học kỹ năng sống hoặc giáo dục công dân số, giúp học sinh hiểu rằng công nghệ chỉ là phương tiện, còn con người mới là chủ thể sáng tạo.

Từ quản lý đến giáo dục văn hóa số trong nhà trường

Văn hóa số không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà là một hệ giá trị và hành vi ứng xử trên không gian mạng. Để hình thành văn hóa số học đường, cần bắt đầu từ quản lý, xây dựng bộ khung và quy định chung, sau đó lan tỏa đến từng lớp học, từng hoạt động giáo dục. Cần sớm ban hành bộ quy tắc văn hóa số học đường thống nhất trên toàn quốc, làm cơ sở để các trường học triển khai phù hợp với điều kiện cụ thể. Bộ quy tắc này không chỉ điều chỉnh hành vi học sinh, mà còn hướng dẫn giáo viên, cán bộ quản lý và phụ huynh trong việc sử dụng, chia sẻ thông tin, đảm bảo an toàn dữ liệu học sinh.

Nhà trường có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc tạo dựng môi trường học tập an toàn, có kiểm soát nhưng không cứng nhắc. Mục tiêu không phải là “quản chặt”, mà là giúp học sinh tự nhận thức được trách nhiệm của mình trong thế giới số. Khi học sinh được khuyến khích tham gia các hoạt động trải nghiệm số, tìm hiểu về an toàn mạng, tôn trọng bản quyền và đạo đức trực tuyến, văn hóa số sẽ hình thành một cách tự nhiên, bền vững.

Phụ huynh cũng cần được tập huấn và đồng hành trong hành trình này. Gia đình là môi trường đầu tiên hình thành thói quen sử dụng công nghệ của trẻ. Nếu cha mẹ không hiểu rõ về AI, không định hướng hoặc buông lỏng kiểm soát, học sinh rất dễ lệch hướng. Do đó, việc phối hợp giữa nhà trường - gia đình - xã hội là yếu tố then chốt để xây dựng văn hóa số học đường hiệu quả.

Quan trọng hơn, hình thành văn hóa số trong nhà trường không thể là một chiến dịch ngắn hạn, mà phải là một quá trình giáo dục lâu dài. Giống như việc dạy đạo đức hay kỹ năng sống, văn hóa số cần được nuôi dưỡng hằng ngày qua các giờ học, hoạt động ngoại khóa, sinh hoạt tập thể và cách ứng xử của chính thầy cô. Khi công nghệ được vận hành trong một môi trường học đường nhân văn, an toàn và sáng tạo, AI sẽ thực sự trở thành công cụ phục vụ con người.

Trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo, văn hóa số học đường là “lá chắn mềm” giúp bảo vệ học sinh trước những tác động hai mặt của công nghệ. Xây dựng văn hóa số không chỉ là trách nhiệm của nhà trường, mà là nhiệm vụ chung của toàn xã hội. Khi văn hóa số trở thành nền tảng, giáo dục Việt Nam sẽ đủ bản lĩnh để bước vào thời đại AI một cách chủ động.

Thuý An, Hà Giang

Nguồn tham khảo:

Chính phủ (2024). Quyết định số 1705/QĐ-TTg ngày 31/12/2024 phê duyệt Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030, tầm nhìn 2045. https://moet.gov.vn/tintuc/Pages/tin-tong-hop.aspx?ItemID=10213

UNESCO. Guidelines for AI in Education, 2023.