Ứng dụng AI trong đổi mới kiểm tra, đánh giá học sinh

AI - công cụ hỗ trợ cá nhân hóa đánh giá học tập

Trong giáo dục truyền thống, việc kiểm tra và đánh giá chủ yếu dựa trên bài thi định kỳ, khó phản ánh toàn diện năng lực của học sinh. Sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI) mở ra một hướng tiếp cận mới: đánh giá liên tục, linh hoạt và cá nhân hóa. Thay vì chỉ chấm điểm bài làm, AI có thể theo dõi toàn bộ quá trình học tập, ghi nhận tiến bộ, nhận diện điểm mạnh, điểm yếu và đưa ra phản hồi ngay tức thì.

Các mô hình đánh giá bằng AI được thiết kế để phân tích lượng lớn dữ liệu học tập từ kết quả làm bài, thời gian phản hồi đến mức độ tương tác. Qua đó xác định chính xác hơn năng lực và tiến trình phát triển của từng học sinh. Nhờ vậy, việc đánh giá không còn chỉ là “chấm điểm cuối kỳ”, mà trở thành một quá trình đồng hành, hỗ trợ học tập liên tục.

Tại Việt Nam, một số nền tảng học tập số đã bắt đầu thử nghiệm chức năng chấm bài và phản hồi bằng AI. Ở các môn học như Toán, Ngoại ngữ, Ngữ văn, hệ thống có thể tự động phát hiện lỗi, gợi ý cách sửa hoặc cung cấp ví dụ minh họa để học sinh hiểu sâu hơn nội dung sai sót. Giáo viên nhờ đó tiết kiệm thời gian, tập trung hơn vào hoạt động giảng dạy, hướng dẫn tư duy và rèn kỹ năng.

Ảnh: Internet

Ưu điểm lớn nhất của hình thức đánh giá này là phản hồi nhanh, liên tục và khách quan. Học sinh được “học từ phản hồi”, hiểu rõ điểm cần cải thiện thay vì chỉ nhận điểm số. AI cũng giúp đảm bảo tính nhất quán trong chấm điểm, tránh cảm tính giữa các giáo viên. Tuy nhiên, để tránh tình trạng “đánh giá máy móc”, hệ thống cần được kiểm soát chặt chẽ. Thuật toán của AI phải được thiết kế minh bạch, có khả năng cập nhật và điều chỉnh theo bối cảnh giáo dục Việt Nam. Nếu thiếu giám sát, việc đánh giá có thể trở nên méo mó, phản ánh kỹ năng thao tác hơn là năng lực tư duy, sáng tạo thật của học sinh.

Thách thức về đạo đức, bảo mật và vai trò giáo viên trong đánh giá bằng AI

Khi dữ liệu học tập được số hóa, bảo mật thông tin trở thành vấn đề then chốt. Dữ liệu học sinh bao gồm thông tin cá nhân, điểm số, hành vi học tập. Đây là những dữ liệu nhạy cảm cần được bảo vệ nghiêm ngặt. Nếu không có quy định rõ ràng về quyền truy cập và sử dụng, nguy cơ rò rỉ hoặc khai thác sai mục đích là rất lớn. Một hệ thống đánh giá thông minh chỉ thực sự đáng tin cậy khi đảm bảo tính an toàn và quyền riêng tư của người học.

Cùng với đó, các chuyên gia cảnh báo về nguy cơ lệch chuẩn hoặc thiên vị thuật toán. Nếu dữ liệu huấn luyện chưa đa dạng hoặc thuật toán không được điều chỉnh theo ngữ cảnh giáo dục Việt Nam, kết quả đánh giá có thể sai lệch, gây bất công cho học sinh. Vì vậy, cần có khung pháp lý và chuẩn kỹ thuật quốc gia cho việc ứng dụng AI trong giáo dục, bao gồm tiêu chuẩn dữ liệu, quy trình kiểm thử và giám sát thuật toán.

Quan trọng hơn cả, giáo viên vẫn phải là chủ thể quyết định cuối cùng trong đánh giá. AI có thể hỗ trợ, nhưng không thể thay thế sự tinh tế, thấu hiểu và cảm xúc sư phạm của người thầy. Giáo viên là người đọc được hoàn cảnh, nỗ lực và tiềm năng của học sinh - những điều mà thuật toán không thể “đo lường”. Do đó, cần xây dựng mô hình “đánh giá kết hợp” (AI + con người), trong đó công nghệ làm công cụ, con người giữ vai trò giám sát và điều chỉnh.

Để làm chủ được công cụ mới, giáo viên cần được đào tạo năng lực đánh giá số, hiểu cách thức AI vận hành, đọc được dữ liệu phản hồi và sử dụng kết quả một cách hợp lý. Chỉ khi đó, việc ứng dụng AI mới đạt mục tiêu: vừa hiện đại, vừa công bằng, vừa nhân văn.AI chỉ thực sự hữu ích khi được tích hợp trong một hệ thống giáo dục lấy con người làm trung tâm, nơi công nghệ hỗ trợ chứ không thay thế. Khi giáo viên, học sinh và nhà trường cùng hiểu, cùng kiểm soát và cùng khai thác công nghệ đúng hướng, AI sẽ trở thành công cụ mạnh mẽ giúp nâng cao chất lượng dạy và học, hướng tới nền giáo dục chính xác, linh hoạt hơn.

Ứng dụng AI trong kiểm tra, đánh giá học sinh là xu thế tất yếu, giúp giáo dục Việt Nam bắt nhịp với thế giới trong kỷ nguyên số. Tuy nhiên, đổi mới công nghệ phải đi kèm đổi mới tư duy - từ cách xây dựng chuẩn dữ liệu, đạo đức nghề nghiệp đến vai trò của người thầy. Chỉ khi công nghệ được đặt dưới sự dẫn dắt của con người, AI mới trở thành công cụ mang lại công bằng, hiệu quả và cảm hứng trong quá trình học tập.

Thuý An, Hà Giang

Nguồn tham khảo:

Bộ Giáo dục và Đào tạo. Báo cáo chuyển đổi số ngành giáo dục 2024.

UNESCO. AI and the Future of Teaching and Learning, 2023.