Giáo dục kỹ năng số cho học sinh, sinh viên để xây dựng môi trường số an toàn, văn minh

Buổi tuyên truyền về sử dụng mạng xã hội an toàn, văn minh tại trường THPT Tân Uyên (Lai Châu) (Ảnh: THPT Tân Uyên)

Khung chính sách và định hướng quốc gia cho phát triển kỹ năng số học đường

Trong những năm gần đây, chủ trương về phát triển kỹ năng số và bảo đảm an toàn,an ninh mạng cho học sinh, sinh viên được xác định là nhiệm vụ trọng tâm trong thời kỳ ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số và trí tuệ nhân tạo. Nghị quyết số 71-NQ/TW khẳng định chuyển đổi số toàn diện, phổ cập và ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong giáo dục và đào tạo, hướng tới hình thành nguồn nhân lực số chất lượng cao.

Cùng với đó, Luật An ninh mạng (2018) quy định trách nhiệm của cá nhân, tổ chức trong việc bảo vệ an toàn thông tin, dữ liệu cá nhân và phòng, chống các hành vi vi phạm trên không gian mạng. Từ năm 2020, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Thông tư 46/2020/TT-BGDĐT (có hiệu lực từ năm 2021) về Chương trình môn Giáo dục quốc phòng và an ninh cấp trung học phổ thông nhằm đưa nội dung Luật An ninh mạng vào chương trình Giáo dục quốc phòng - An ninh ở bậc trung học phổ thông, giúp học sinh nắm được những khái niệm cơ bản về bảo mật, quyền riêng tư và ứng xử có trách nhiệm trên mạng. Những văn bản này đã tạo nên khung chính sách từ cấp cao đến hướng dẫn chuyên môn. 

Môi trường số trong học đường 

Tại nhiều địa phương, hoạt động tuyên truyền, tập huấn kỹ năng an toàn số được triển khai mạnh mẽ. Chẳng hạn, tại Cần Thơ, Phòng An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao Công an tỉnh Cần Thơ vừa phối hợp với trường Trung học phổ thông Chuyên Nguyễn Thị Minh Khai, tổ chức tuyên truyền Luật An ninh mạng và văn hóa ứng xử trên mạng xã hội cho hơn 900 em học sinh của trường. Tại Lai Châu, Chi đoàn Văn phòng Cơ quan Cảnh sát điều tra, Phòng An ninh mạng và Phòng chống tội phạm Công nghệ cao - Đoàn thanh niên Công an tỉnh Lai Châu phối hợp với trường Trung học phổ thông Tân Uyên tổ chức buổi tuyên truyền về sử dụng mạng xã hội an toàn, văn minh và phòng chống bạo lực học đường cho trên 900 em học sinh cùng toàn thể cán bộ, giáo viên, nhân viên của nhà trường. 

Cô và trò trường THCS Nam Trung Yên (Hà Nội) trong buổi sinh hoạt chủ điểm “Sử dụng mạng xã hội an toàn” (Ảnh: THCS Nam Trung Yên)

Buổi tập huấn về sử dụng mạng xã hội an toàn, văn minh cho giáo viên Tiểu học tạo trường Tiểu học Nam Trung Yên (Hà Nội) (Ảnh: Trường Tiểu học Nam Trung Yên)

Ở cấp trung học cơ sở cũng bước đầu có những sinh hoạt chuyên đề về an ninh mạng như trường Trung học cơ sở Nam Trung Yên (Hà Nội), thầy cô thuộc phòng tâm lý học đường kết hợp bộ phận Đoàn - Đội của nhà trường đã xây dựng sinh hoạt chuyên đề với nội dung “Sử dụng mạng xã hội an toàn” nhằm mong muốn học sinh nâng cao nhận thức và kỹ năng về việc sử dụng mạng xã hội. Hay như trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội đã biên soạn cuốn sách “Năng lực số 2021 - Khung năng lực số dành cho sinh viên” và cuốn “Cẩm nang phát triển năng lực số cho sinh viên” nhằm giúp người học chủ động trang bị kỹ năng số, thích ứng với môi trường học tập và làm việc trong thời đại chuyển đổi số.

Những nỗ lực đó cho thấy nhận thức chính sách đã được hình thành khá rõ, song vấn đề nằm ở chất lượng và tính hệ thống của việc triển khai: mỗi địa phương, mỗi trường có cách làm khác nhau, chưa có khung năng lực và chuẩn đánh giá thống nhất cho kỹ năng số học sinh. Không ít trường học hiện nay chỉ dừng lại ở mức tuyên truyền và phổ biến lý thuyết, thiếu hoạt động thực hành gắn với tình huống thực tế như bảo vệ tài khoản, xử lý thông tin giả, nhận diện lừa đảo trực tuyến. Nhiều giáo viên, đặc biệt là giáo viên các môn ngoài Tin học, chưa được đào tạo để lồng ghép kỹ năng số và an toàn mạng vào bài giảng. Điều này dẫn tới hệ quả trực tiếp: học sinh dễ gặp rủi ro trên mạng. Một số vụ việc gần đây cho thấy rõ những nguy cơ tiềm ẩn từ môi trường mạng. Từ đây có thể thấy khoảng cách giữa các chính sách và kỹ năng thực tế vẫn còn khá xa. Một môi trường số an toàn, văn minh không thể chỉ dựa trên khẩu hiệu, mà phải có chuẩn đầu ra, đánh giá, và giám sát cụ thể.

Lộ trình để xây dựng môi trường số an toàn, văn minh trong học đường

Kinh nghiệm từ Singapore cho thấy, giáo dục kỹ năng số và đạo đức công dân số chỉ thực sự hiệu quả khi được tích hợp xuyên suốt trong chương trình học chính khóa. Tại Singapore, Công ty An ninh mạng Fortinet phối hợp với Hiệp hội các chuyên gia an ninh thông tin (AiSP) đã biên soạn và xuất bản sách giáo dục trẻ em về an ninh mạng, giúp học sinh sớm hình thành nhận thức và kỹ năng tự bảo vệ mình trên không gian số. Mỗi năm, các trường đều tổ chức hoạt động mô phỏng, đánh giá kỹ năng, giúp học sinh thực hành thay vì chỉ nghe giảng. Tại Canada giáo dục kỹ năng số được coi là một phần của “năng lực công dân toàn cầu”. Các trường thiết lập “Digital Literacy Framework” với tiêu chí cụ thể: từ hiểu biết công nghệ, đạo đức số, đến khả năng hợp tác và sáng tạo trực tuyến. Nhờ đó, học sinh được đánh giá thường xuyên, giáo viên có tài liệu hướng dẫn thống nhất. 

Bài học rút ra cho Việt Nam là cần một khung năng lực kỹ năng số quốc gia cho học sinh tương tự chuẩn năng lực ngoại ngữ hay tin học, kèm theo cơ chế kiểm tra, đánh giá định kỳ. Để thu hẹp khoảng cách và thực sự xây dựng một môi trường học đường số an toàn, văn minh cho học sinh, sinh viên, Việt Nam cần sớm ban hành khung năng lực kỹ năng số theo từng cấp học, bao gồm hiểu biết về dữ liệu cá nhân, nhận diện thông tin sai lệch, phòng tránh lừa đảo và ứng xử văn minh trên mạng, đồng thời tích hợp trong đánh giá hạnh kiểm và năng lực công dân. Giáo viên các môn học cần được tập huấn kỹ năng số để lồng ghép nội dung này vào bài giảng; mỗi trường nên có bộ phận phụ trách an toàn thông tin, đảm bảo hạ tầng mạng và bảo mật dữ liệu học sinh. Nhà nước cần tiếp tục đầu tư hạ tầng và thiết bị số cho vùng khó khăn, triển khai phần mềm giám sát, tường lửa và hệ thống lọc nội dung độc hại.

Song song đó, cần xây dựng văn hóa số học đường thông qua diễn đàn, cuộc thi, câu lạc bộ kỹ năng số, giúp học sinh rèn luyện hành vi “sống an toàn – ứng xử văn minh” trên mạng; phụ huynh cũng cần được bồi dưỡng kiến thức để đồng hành cùng con. Khi nhà trường, gia đình và xã hội cùng phối hợp, sẽ hình thành môi trường học đường số an toàn, văn minh và sáng tạo, tạo nền tảng cho thế hệ trẻ Việt Nam tự tin hội nhập và làm chủ công nghệ.

Bảo Ngọc, Hà Giang

Tài liệu tham khảo

Bộ GDĐT (2020). Thông tư số 46/2020/TT-BGDĐT ngày 24/11/2020 Ban hành Chương trình môn Giáo dục quốc phòng và an ninh cấp trung học phổ thông.

 https://chinhphu.vn/default.aspx?pageid=27160&docid=201927