Giáo dục thể chất - nền tảng phát triển tầm vóc của học sinh Việt Nam thế hệ mới

Tiết học thể dục tại trường trường Tiểu học Nhật Tân (Hà Nội) (Ảnh: Trường Tiểu học Nhật Tân)

Tầm nhìn mới về phát triển thể chất thế hệ trẻ Việt Nam

Trong nhiều năm, công tác GDTC và thể dục thể thao (TDTT) trong trường phổ thông chưa được chú trọng đúng mức. Ở một số nơi còn xảy ra tình trạng thiếu sân bãi, dụng cụ tập luyện; đội ngũ giáo viên ít; thời lượng giảng dạy hạn chế… khiến môn học này dần trở thành “gánh nặng” hơn là cơ hội phát triển thể chất. Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) năm 2021 cấp Tiểu học có 17% số trường có nhà tập thể dục thể thao, 15% số trường có sân tập thể dục thể thao; cấp trung học cơ sở có 12% số trường có nhà tập thể dục thể thao, 15% số nhà trường có sân tập TDTT; cấp trung học phổ thông có 30% số nhà trường có nhà tập TDTT, 15% số nhà trường có sân tập TDTT. Điều này khiến mục tiêu nâng cao thể lực, hình thành thói quen vận động cho học sinh phổ thông gặp nhiều trở ngại.

Nhận thức rõ vai trò của GDTC và TDTT đối với sự phát triển con người, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách trọng tâm nhằm nâng cao thể lực, tầm vóc người Việt. Nghị quyết 71-NQ/TW xác định nhiệm vụ tăng cường giáo dục toàn diện đức - trí - thể - mỹ, hình thành hệ giá trị con người Việt Nam thời đại mới. Cùng với đó, Nghị quyết 72-NQ/TW nhấn mạnh việc đẩy mạnh GDTC trong nhà trường, đưa nội dung giáo dục sức khỏe và dinh dưỡng vào chương trình học ở các cấp phù hợp.

Đề án tổng thể phát triển thể lực, tầm vóc người Việt Nam giai đoạn 2011-2030 (Đề án 641) cũng hướng tới mục tiêu cải thiện tầm vóc, giảm tỷ lệ suy dinh dưỡng, tăng chiều cao trung bình và hình thành thói quen vận động hằng ngày cho học sinh từ 3 đến 18 tuổi. Bên cạnh đó, Quyết định 1189/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển thể dục, thể thao Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045 tiếp tục khẳng định yêu cầu đổi mới mạnh mẽ, đồng bộ GDTC và thể thao trong nhà trường. Những chủ trương, chính sách này cho thấy GDTC được nhìn nhận là nền tảng quan trọng trong phát triển con người toàn diện, nơi sức khỏe, thể lực, trí tuệ và tinh thần được đặt trên cùng một bàn cân.

Các chính sách mới đã giúp môn thể dục thoát khỏi vị thế bị xem nhẹ, trở thành một nội dung đánh giá năng lực, phẩm chất người học. Bộ GDĐT đã yêu cầu các trường đa dạng hóa hình thức dạy học, từ các môn truyền thống như điền kinh, bóng đá, cầu lông đến yoga, võ cổ truyền, bơi lội, thể dục nhịp điệu… phù hợp với điều kiện từng vùng. Đồng thời, ứng dụng công nghệ được đẩy mạnh, như phần mềm đánh giá thể lực học sinh, mô phỏng kỹ thuật vận động, theo dõi sức khỏe định kỳ qua hồ sơ điện tử.

Tiết Hội giảng Thể dục tại trường THPT Bảo Lộc (Lâm Đồng) (Ảnh: Trường THPT Bảo Lộc)

Hướng đi bền vững cho giáo dục thể chất Việt Nam

Sau khi các nghị quyết và đề án được triển khai sâu rộng, hệ thống GDTC trong trường phổ thông bắt đầu có chuyển biến tích cực. Nhiều địa phương đã tăng số tiết thể dục trong chương trình chính khóa, mở rộng hoạt động ngoại khóa thể thao, và tổ chức các cuộc thi rèn luyện thân thể theo lứa tuổi. Các phong trào như “Toàn dân rèn luyện thân thể theo gương Bác Hồ vĩ đại”, Hội thao, Hội khoẻ Phù Đổng đã tạo hiệu ứng tích cực. Học sinh dần hình thành thói quen vận động thường xuyên, giảm tỷ lệ béo phì học đường - một vấn đề sức khoẻ nổi cộm tại các đô thị. Vùng nông thôn, miền núi cũng chứng kiến sự cải thiện về thể lực nhờ các chương trình hỗ trợ cơ sở vật chất, tài trợ dụng cụ thể thao học đường từ ngân sách địa phương và doanh nghiệp.

Học sinh trường THCS Xuân Phương (Hà Nội) đạt nhiều thành tích ấn tượng tại giải đấu các môn thể thao học sinh quận Nam Từ Liêm (Hà Nội) (Ảnh: Trường THCS Xuân Phương)

Một số mô hình mới nhằm thúc đẩy GDTC trong nhà trường đang chứng minh hiệu quả thực tiễn. Tại Hà Nội, các trường trung học phổ thông tổ chức “tiết thể dục mở rộng”, kết hợp giữa dạy kỹ năng vận động và kiến thức về dinh dưỡng, chăm sóc sức khỏe. Tại Đà Nẵng, học sinh được học bơi bắt buộc trong khung GDTC. Ở Thành phố Hồ Chí Minh, nhiều trường áp dụng công nghệ cảm biến trong đo sức bền và tốc độ, giúp cá thể hóa chương trình tập luyện. Những thay đổi ấy cũng kéo theo chuyển biến tích cực về nhận thức. Giáo viên được tập huấn chuyên sâu, không chỉ dạy động tác mà hướng tới huấn luyện kỹ năng sống, tinh thần thể thao. Phụ huynh dần hiểu rằng thể chất tốt là tiền đề cho học tập và phát triển nhân cách.

Thực hiện công tác GDTC, TDTT trường học thời gian qua mặc dù được các địa phương, nhà trường quan tâm thực hiện và đạt một số kết quả đáng khích lệ. Tuy nhiên, quá trình thực hiện vẫn còn không ít khó khăn, chất lượng các hoạt động chưa cao. Ở một số địa phương, cơ sở vật chất phục vụ giáo dục thể chất vẫn còn thiếu và lạc hậu: sân bãi chật hẹp, thiết bị tập luyện cũ kỹ, quỹ đất dành cho hoạt động thể thao chưa đáp ứng yêu cầu. Một số nơi thiếu cơ chế tài chính duy trì phong trào thể thao học đường, khiến hoạt động này mang tính hình thức, thiếu tính bền vững. Việc triển khai chương trình môn Giáo dục thể chất cũng chậm đổi mới về nội dung, phương pháp giảng dạy và đánh giá. Đội ngũ giáo viên thể dục ở các cấp học còn thiếu trong khi công tác tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn chưa được chú trọng. Ở bậc trung học, chỉ khoảng 20% trường có giáo viên chuyên trách GDTC, thường chỉ từ 1-2 người mỗi trường. Thực trạng này cho thấy cơ cấu và số lượng giáo viên thể dục vẫn chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và phát triển toàn diện học sinh. Nguyên nhân chính xuất phát từ việc chưa có sự quan tâm, đầu tư đúng mức cho cơ sở vật chất và thiếu cơ chế phối hợp giữa nhà trường với các đơn vị thể thao địa phương.

Ngoài ra, việc đánh giá kết quả GDTC vẫn còn hình thức, chủ yếu dựa vào điểm số kỹ năng, chưa phản ánh đầy đủ quá trình rèn luyện và thay đổi thể chất của học sinh. Chính vì vậy, cần sớm xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực thể chất thống nhất, có thể theo dõi tiến bộ của từng em theo thời gian. 

Nói về vai trò của giáo dục thể chất trong trường phổ thông hiện nay, PGS. TS Trần Kim Tuyến - Trưởng Khoa Giáo dục Thể chất (trường Đại học Thể dục Thể thao Bắc Ninh) khẳng định: “GDTC hiện nay không chỉ giúp các em rèn luyện thân thể mà còn là “trường học thu nhỏ” giúp các em rèn luyện những năng lực cốt lõi, nuôi dưỡng cả thể lực và nhân cách của công dân Việt Nam thế hệ mới”.

Như vậy, GDTC đã và đang trở thành trụ cột quan trọng của nền giáo dục hiện đại, nơi mỗi học sinh được phát triển toàn diện về thể chất, tinh thần và nhân cách. Một nền giáo dục thành công không chỉ đào tạo người giỏi tri thức, mà còn nuôi dưỡng thế hệ khỏe mạnh, tự tin, giàu năng lượng sống. 

Bảo Ngọc, Hà Giang

Tài liệu tham khảo

Cục Thể dục Thể thao Việt Nam – Bộ VHTTDL (2021). Thực trạng công tác giáo dục thể chất hiện nay và những giải pháp để phát triển thể thao trường học

https://tdtt.gov.vn/hoi-nghi-quan-chuc-cap-cao/id/72613/thuc-trang-cong-tac-giao-duc-the-chat-hien-nay-va-nhung-giai-phap-de-phat-trien-the-thao-truong-hoc 

Thủ tướng Chính phủ (2011). Quyết định 641/QĐ-TTG ngày 28/4/2011 Về việc phê duyệt Đề án tổng thể phát triển thể lực, tầm vóc người Việt Nam giai đoạn 2011-2030

https://vanban.chinhphu.vn/default.aspx?pageid=27160&docid=100184 

Thủ tướng Chính phủ (2024). Quyết định 1189/QĐ-TTg ngày 15/10/2024 Phê duyệt Chiến lược phát triển thể dục, thể thao Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. 

https://vanban.chinhphu.vn/?pageid=27160&docid=211436