Đánh giá kỹ năng ra quyết định của học sinh: Hướng tiếp cận mới trong giáo dục trung học

Trong xã hội hiện đại, con người thường xuyên phải đối mặt với những tình huống phức tạp, nơi thông tin không đầy đủ và kết quả không thể dự đoán chính xác. Việc ra quyết định vì thế trở thành một năng lực thiết yếu, giúp cá nhân định hướng hành động, giải quyết vấn đề và thích ứng hiệu quả với môi trường sống. Giáo dục phổ thông, đặc biệt là bậc trung học, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển năng lực này. Tuy nhiên, việc đánh giá và bồi dưỡng khả năng ra quyết định của học sinh vẫn còn là thách thức đối với giáo viên, do thiếu công cụ đo lường phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi và bối cảnh học đường.

Nghiên cứu giới thiệu quá trình xây dựng và kiểm chứng một công cụ đánh giá năng lực ra quyết định trong các tình huống phức tạp dành cho học sinh trung học. Cơ sở lý thuyết của nghiên cứu dựa trên các mô hình tâm lý và giáo dục về hành vi ra quyết định, đặc biệt là quan điểm coi ra quyết định là sự kết hợp giữa nhận thức, cảm xúc và bối cảnh xã hội. Nhóm tác giả nhấn mạnh rằng năng lực ra quyết định không chỉ phụ thuộc vào kiến thức hay kinh nghiệm, mà còn chịu ảnh hưởng bởi cách con người nhận thức tình huống, đánh giá khả năng của bản thân và dự đoán hậu quả của hành động.

Quá trình phát triển công cụ được triển khai qua ba giai đoạn có tính kế tiếp và liên kết chặt chẽ. Trước hết, nhóm nghiên cứu xây dựng khung khái niệm và xác định các thành tố cốt lõi của năng lực ra quyết định, bao gồm khả năng nhận diện vấn đề, thu thập và xử lý thông tin, đánh giá các lựa chọn, dự đoán kết quả và lựa chọn phương án hành động phù hợp. Tiếp đó, công cụ đo lường được thiết kế dựa trên các tình huống giả định phản ánh đời sống học sinh, như lựa chọn hướng học tập, hợp tác trong nhóm hay xử lý mâu thuẫn cá nhân. Những tình huống này được xây dựng để học sinh bộc lộ quá trình tư duy và lựa chọn của bản thân, qua đó giúp giáo viên đánh giá năng lực ra quyết định một cách gián tiếp nhưng khách quan. Cuối cùng, công cụ được kiểm chứng thông qua khảo sát thực nghiệm với học sinh trung học, sử dụng các phương pháp thống kê hiện đại để đánh giá độ tin cậy, tính ổn định và giá trị phân biệt. Kết quả cho thấy công cụ có độ tin cậy cao và phản ánh chính xác sự khác biệt giữa các nhóm học sinh theo trình độ, kinh nghiệm và đặc điểm tâm lý.

Nguồn: Pixabay.com

Phân tích dữ liệu cho thấy học sinh có xu hướng lựa chọn chiến lược ra quyết định khác nhau tùy theo nhận thức cá nhân, mức độ tự tin và kinh nghiệm sống. Một số học sinh thiên về cách tiếp cận trực giác, phản ứng nhanh dựa trên cảm xúc, trong khi nhóm khác thể hiện xu hướng phân tích lý tính, cân nhắc nhiều khả năng trước khi đưa ra quyết định. Kết quả này cho thấy sự đa dạng trong phong cách ra quyết định của học sinh trung học và tầm quan trọng của việc hướng dẫn các em phát triển tư duy phản biện, lập luận logic cũng như khả năng đánh giá hậu quả hành động.

Từ những phát hiện trên, nhóm tác giả đề xuất rằng công cụ này có thể được sử dụng như một phương tiện sư phạm trong dạy học nhằm thúc đẩy năng lực ra quyết định. Giáo viên có thể lồng ghép các tình huống thực tiễn vào môn học, khuyến khích học sinh thảo luận, tranh luận và đưa ra lựa chọn có lý do rõ ràng. Qua đó, học sinh được rèn luyện khả năng phân tích, đánh giá và tự chịu trách nhiệm về quyết định của mình - những kỹ năng quan trọng không chỉ trong học tập mà còn trong đời sống sau này.

Tóm lại, nghiên cứu khẳng định rằng việc xây dựng và áp dụng công cụ đánh giá năng lực ra quyết định là bước đi quan trọng trong giáo dục năng lực thế kỷ XXI. Công cụ này không chỉ giúp giáo viên hiểu rõ hơn về phong cách tư duy của học sinh mà còn tạo điều kiện để đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học. Bên cạnh đó, nhóm tác giả cũng gợi mở hướng nghiên cứu tiếp theo nhằm mở rộng công cụ này cho các cấp học khác và trong nhiều bối cảnh văn hóa khác nhau, góp phần hình thành thế hệ học sinh có khả năng tư duy độc lập, sáng suốt và có trách nhiệm trong các lựa chọn của mình.        

Hoàng Dũng lược dịch

Nguồn:

Vergara-Gómez, A. S., & Henríquez-Rivas, C. A. (2025). Decision-making in contexts of risk and uncertainty: An instrument for secondary education. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 21(10), em2717. https://doi.org/10.29333/ejmste/17175