Nhận thức và thực hành đánh giá của giáo viên tiểu học: Một nghiên cứu trường hợp tại Croatia

Trong bối cảnh giáo dục tiểu học hiện nay, đánh giá ngày càng được coi là một thành tố cốt lõi trong quá trình dạy học, không chỉ nhằm đo lường kết quả học tập mà còn định hướng sự phát triển toàn diện của học sinh. Đánh giá có thể mang tính hình thành (formative), hỗ trợ quá trình học tập thông qua phản hồi liên tục, hoặc mang tính tổng kết (summative), chủ yếu dùng để đo lường kết quả cuối cùng và phục vụ mục đích kiểm định, thi cử. Vấn đề đặt ra là mức độ nhận thức của giáo viên về mục tiêu và vai trò của đánh giá có mối quan hệ như thế nào với các hình thức và phương pháp mà họ áp dụng trong thực tiễn lớp học.

Nghiên cứu được thực hiện với sự tham gia của 396 giáo viên tiểu học tại Croatia, bao gồm cả giáo viên lớp dưới (các lớp đầu cấp) và lớp trên (các lớp 5-8). Các công cụ phân tích thống kê được sử dụng bao gồm thống kê mô tả, hệ số tương quan Pearson, phân tích hồi quy đa biến và ANOVA một chiều. Mục tiêu là xác định mối liên hệ giữa nhận thức về đánh giá và thực hành giảng dạy, đồng thời tìm ra sự khác biệt trong cách tiếp cận đánh giá dựa trên cấp lớp và thâm niên nghề nghiệp.

Kết quả cho thấy có mối tương quan có ý nghĩa thống kê giữa quan niệm của giáo viên về đánh giá và phương pháp họ sử dụng. Nhiều giáo viên thừa nhận tầm quan trọng của đánh giá hình thành, coi đó là công cụ hỗ trợ quá trình học tập và giúp học sinh phát triển năng lực. Tuy vậy, trong thực tiễn giảng dạy, đánh giá tổng kết vẫn chiếm ưu thế. Điều này phản ánh sự căng thẳng giữa một bên là yêu cầu đảm bảo chất lượng, chuẩn bị cho kỳ thi, và một bên là mong muốn thúc đẩy quá trình học tập. Một phát hiện quan trọng là giáo viên lớp dưới có xu hướng áp dụng thường xuyên hơn các chiến lược đánh giá hình thành so với giáo viên lớp trên. Lý do có thể đến từ đặc thù tâm lý và sự phát triển của học sinh nhỏ tuổi, nơi giáo viên cần đưa ra nhiều phản hồi và điều chỉnh linh hoạt để hỗ trợ các em. Ngược lại, ở các lớp trên, áp lực từ kỳ thi, kiểm tra định kỳ và yêu cầu chương trình khiến giáo viên dựa nhiều hơn vào đánh giá tổng kết. Ngoài ra, nghiên cứu cũng chỉ ra sự khác biệt dựa trên vị thế nghề nghiệp: những giáo viên có danh hiệu chuyên môn cao hơn (mentor teachers) thường có xu hướng áp dụng nhiều hơn các phương pháp đánh giá lấy người học làm trung tâm và báo cáo rằng họ duy trì thực hành này một cách nhất quán hơn. Điều đó cho thấy kinh nghiệm, uy tín nghề nghiệp và cơ hội phát triển chuyên môn có ảnh hưởng đáng kể đến cách thức tổ chức đánh giá trong lớp học.

Các phân tích cũng cho thấy, thay vì hoàn toàn thiên về một loại hình, đa số giáo viên lựa chọn mô hình đánh giá kết hợp. Họ cân bằng giữa việc đáp ứng yêu cầu quản lý nhà trường, quy định chính thức và việc tạo ra môi trường học tập khuyến khích sự tiến bộ của học sinh. Mô hình này, mặc dù thực tiễn, lại bộc lộ những mâu thuẫn tiềm ẩn: một mặt giúp học sinh có cơ hội cải thiện liên tục, mặt khác vẫn duy trì áp lực thi cử và chuẩn hóa thành tích. Từ những phát hiện này, có thể rút ra một số hàm ý quan trọng. Thứ nhất, để việc đánh giá thực sự phục vụ mục tiêu giáo dục toàn diện, giáo viên cần được trang bị thêm kỹ năng thiết kế và vận dụng các hình thức đánh giá hình thành, đặc biệt ở cấp lớp trên - nơi hiện nay vẫn thiên về tổng kết. Thứ hai, các chương trình đào tạo và bồi dưỡng nghề nghiệp cần được thiết kế phù hợp với nhu cầu cụ thể của từng nhóm giáo viên, phân biệt giữa lớp dưới và lớp trên, đồng thời gắn với đặc thù môn học. Thứ ba, hệ thống quản lý giáo dục nên tạo cơ chế hỗ trợ để giáo viên có đủ điều kiện thực hiện các chiến lược đánh giá hiện đại, thay vì chỉ tập trung vào chuẩn đầu ra và kết quả kiểm định.

Nguồn: Pixabay.com

Tóm lại, nghiên cứu khẳng định mối liên hệ chặt chẽ giữa nhận thức và thực hành đánh giá của giáo viên tiểu học, đồng thời cho thấy sự khác biệt theo cấp lớp và thâm niên nghề nghiệp. Đánh giá hình thành ngày càng được thừa nhận về mặt lý thuyết, nhưng đánh giá tổng kết vẫn là thực hành phổ biến. Xu hướng kết hợp hai hình thức này phản ánh nỗ lực dung hòa giữa yêu cầu quản lý và mục tiêu phát triển học sinh. Những phát hiện này nhấn mạnh vai trò của phát triển nghề nghiệp liên tục và đổi mới chính sách giáo dục trong việc nâng cao hiệu quả đánh giá, qua đó góp phần nâng cao chất lượng dạy và học ở bậc tiểu học.

Hoàng Dũng lược dịch

Nguồn: Letina, A., Škugor, A., & Tomaš, S. (2025). Teachers’ perceptions and practices of assessment in primary schools. European Journal of Educational Research, 14(4), 1105-1121. https://doi.org/10.12973/eu-jer.14.4.1105