Tiến trình nghiên cứu về học toán của người tự kỷ: Một phân tích thư mục

Trong những thập kỷ gần đây, giáo dục cho người tự kỷ, đặc biệt trong môn toán vừa mang tính công cụ vừa giúp phát triển tư duy logic đang ngày càng được quan tâm. Tuy vậy, việc dạy và học toán cho đối tượng này vẫn còn nhiều thách thức, đòi hỏi sự điều chỉnh về phương pháp, môi trường và công cụ hỗ trợ. Nghiên cứu này phân tích thư mục kết hợp với phân tích nội dung các công trình giai đoạn 2010-2024 nhằm làm rõ sự phát triển của lĩnh vực, nhận diện các xu hướng chủ đạo và xác định những khoảng trống cần tiếp tục nghiên cứu.

Nghiên cứu lựa chọn 131 bài báo từ cơ sở dữ liệu Web of Science với các từ khóa “autism”, “mathematics”, “learning” và “intervention”. Phân tích thư mục được sử dụng để định lượng các đặc điểm xuất bản như tần suất công bố, tác giả, quốc gia đóng góp và mạng lưới hợp tác, trong khi phân tích nội dung tổng hợp định tính các chủ đề nhằm làm rõ sự thay đổi về định hướng lý thuyết và phương pháp qua từng giai đoạn. Công cụ VOSviewer được áp dụng để trực quan hóa sự đồng xuất hiện của từ khóa, qua đó hình thành các cụm nghiên cứu và mối liên hệ giữa chúng.

Kết quả cho thấy sự phát triển của lĩnh vực có thể chia thành ba giai đoạn chính. Giai đoạn 2010-2015 tập trung chủ yếu vào các can thiệp hành vi và phương pháp giảng dạy có cấu trúc, chú trọng rèn luyện kỹ năng số học cơ bản như đếm, nhận diện ký hiệu và phép tính đơn giản. Các nghiên cứu trong thời kỳ này thường áp dụng các phương pháp truyền thống, mang tính hướng dẫn trực tiếp và nhấn mạnh tính nhất quán để hỗ trợ học sinh tự kỷ vượt qua khó khăn về nhận thức và giao tiếp.

Giai đoạn 2016-2020 chứng kiến sự chuyển dịch sang các tiếp cận sư phạm hòa nhập. Các nghiên cứu bắt đầu quan tâm nhiều hơn đến khía cạnh xã hội - cảm xúc, coi trọng sự tham gia của học sinh tự kỷ trong lớp học phổ thông. Đồng thời, việc áp dụng dạy học phân hóa và cá nhân hóa từng bước được mở rộng, nhằm đáp ứng sự đa dạng trong năng lực và nhu cầu của người học. Ở giai đoạn này, khái niệm “giáo dục hòa nhập” trở thành xu hướng chủ đạo, phản ánh sự dịch chuyển từ cách tiếp cận trị liệu thuần túy sang cách tiếp cận nhân văn, chú trọng đến sự tham gia và quyền lợi của người học.

Giai đoạn 2021-2024 ghi nhận sự nổi bật của công nghệ giáo dục và thiết kế học tập cá nhân hóa. Các nghiên cứu tập trung vào ứng dụng công nghệ số, phần mềm tương tác và nền tảng trực tuyến nhằm tạo môi trường linh hoạt cho người tự kỷ. Cách tiếp cận Thiết kế Học tập Toàn diện (Universal Design for Learning - UDL) được triển khai rộng rãi để mở rộng cơ hội tiếp cận và tham gia, trong khi việc tích hợp công cụ số như phần mềm trực quan, trò chơi giáo dục và trí tuệ nhân tạo hứa hẹn nâng cao tính cá nhân hóa và động lực học tập.

Nguồn: Pexels.com

Mặc dù đạt được nhiều tiến bộ, nghiên cứu trong lĩnh vực này vẫn tồn tại những khoảng trống đáng chú ý. Thứ nhất, thiếu vắng các công trình chú trọng đến tính đa dạng văn hóa và bối cảnh xã hội khác nhau, trong khi giáo dục người tự kỷ chịu ảnh hưởng mạnh từ môi trường văn hóa - ngôn ngữ. Thứ hai, các đánh giá dài hạn về tác động của công nghệ sốcòn hạn chế, dẫn đến khó khăn trong việc xác định tính bền vững và hiệu quả lâu dài của các can thiệp. Thứ ba, các khu vực ít được nghiên cứu, đặc biệt ở các nước đang phát triển, vẫn chưa có nhiều dữ liệu để đưa ra kết luận khái quát.

Từ những phát hiện này, nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết phải tiếp tục mở rộng phạm vi nghiên cứu, đặc biệt chú trọng đến việc xây dựng khung lý thuyết nhạy cảm văn hóa, đồng thời đánh giá mức độ bền vững của các ứng dụng công nghệ trong dạy học toán cho người tự kỷ. Ngoài ra, cần quan tâm nhiều hơn đến khía cạnh công bằng trong giáo dục, nhằm đảm bảo rằng mọi học sinh tự kỷ, bất kể hoàn cảnh hay xuất thân, đều có cơ hội tiếp cận các phương pháp và công cụ dạy học hiệu quả.

Tóm lại, nghiên cứu đã phác họa bức tranh toàn diện về sự phát triển của dạy và học toán cho người tự kỷ giai đoạn 2010-2024. Bằng cách kết hợp phân tích thư mục và nội dung, nhóm tác giả chỉ ra các xu hướng chính, sự thay đổi phương pháp và những khoảng trống nghiên cứu cần tiếp tục khai thác. Kết quả mang ý nghĩa định hướng cho các nghiên cứu tiếp theo và hỗ trợ xây dựng chính sách giáo dục toán công bằng, bền vững và hòa nhập cho người tự kỷ.

Hoàng Dũng lược dịch

Nguồn:

Ang, P. S., Maat, S. M., & Rosli, R. (2025). Tracing the evolution of autism mathematics learning: A bibliometric analysis. European Journal of Educational Research, 14(3), 961-979. https://doi.org/10.12973/eu-jer.14.3.961