Hướng nghiệp cho trẻ mầm non: Bước khởi đầu cho phân luồng giáo dục

Nuôi dưỡng nhận thức xã hội từ những năm đầu đời

Luật Giáo dục năm 2019 khẳng định giáo dục mầm non là bậc học đầu tiên trong hệ thống giáo dục quốc dân, nhằm hình thành những yếu tố đầu tiên của nhân cách. Bên cạnh đó, Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 và Nghị quyết 218/2025/QH15 về phổ cập giáo dục mầm non 3–5 tuổi đã đặt nền móng cho việc nâng cao chất lượng giáo dục sớm, đồng thời nhấn mạnh yêu cầu phân luồng học sinh trong giai đoạn tiếp theo. Như vậy, việc đưa yếu tố hướng nghiệp vào bậc mầm non hoàn toàn phù hợp với tinh thần các văn bản chính sách.
Theo lý thuyết phát triển nghề nghiệp của Super (1990), trẻ em ở giai đoạn 3-6 tuổi đã bắt đầu hình thành nhận thức sơ khởi về nghề nghiệp thông qua quan sát, trò chơi và trải nghiệm. Nghiên cứu của Gottfredson (2002) cũng chỉ ra rằng, trong giai đoạn mầm non, trẻ đã có khả năng phân biệt các nghề cơ bản, từ đó hình thành sở thích và thái độ đối với lao động. Đây là “cửa sổ vàng” để nuôi dưỡng hứng thú và khơi dậy sự tò mò học hỏi.

Tại nhiều quốc gia như Mỹ, Nhật Bản hay Phần Lan, hoạt động khám phá nghề nghiệp được triển khai ngay trong bậc mầm non dưới hình thức trò chơi nhập vai, tham quan cơ sở nghề nghiệp hoặc các ngày hội trải nghiệm. Báo cáo của OECD (Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế) (2023) về Career Readinessnhấn mạnh rằng, việc trẻ được tiếp xúc sớm với đa dạng nghề nghiệp không nhằm chọn nghề từ nhỏ, mà giúp các em hình thành cái nhìn tích cực, rộng mở về thế giới việc làm, qua đó phát triển kỹ năng xã hội và khả năng học tập suốt đời.

Nếu được triển khai phù hợp, hướng nghiệp ở bậc mầm non sẽ tạo nền tảng sớm để hình thành động cơ học tập, nuôi dưỡng ước mơ về nghề nghiệp. Đây cũng là một giải pháp gián tiếp góp phần thực hiện thành công chiến lược phân luồng, giảm áp lực lựa chọn nghề muộn và hạn chế tình trạng lãng phí nguồn lực xã hội.

Thực tiễn và định hướng triển khai ở Việt Nam

Trong những năm qua, giáo dục mầm non đã có bước phát triển quan trọng. Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT), cả nước có trên 5,3 triệu trẻ mầm non đến lớp; tỷ lệ huy động trẻ 5 tuổi đi học đạt 99%, trẻ 3-4 tuổi đạt khoảng 73%. Tuy nhiên, nội dung chương trình giáo dục mầm non hiện hành chủ yếu tập trung vào chăm sóc - nuôi dưỡng và phát triển toàn diện trẻ, chưa xác định rõ vai trò của giáo dục hướng nghiệp sớm. Các hoạt động khám phá nghề nghiệp, nếu có, thường xuất hiện dưới hình thức trò chơi nhập vai hoặc ngày hội trải nghiệm, nhưng thiếu sự định hướng, chưa có tính hệ thống và đồng bộ.

(Ảnh: Phòng GDĐT Thành phố Bắc Giang)

Bên cạnh đó, đội ngũ giáo viên mầm non cũng chưa được đào tạo chuyên biệt về giáo dục hướng nghiệp. Năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm nghề nghiệp phần lớn dựa vào sáng kiến cá nhân, nên còn mang tính manh mún, chưa được nhân rộng. Điều kiện cơ sở vật chất, học liệu và sự phối hợp với gia đình, cộng đồng cũng chưa thực sự bảo đảm, đặc biệt tại các vùng sâu, vùng xa.

Trong bối cảnh đó, việc đưa hướng nghiệp vào bậc mầm non cần được nhìn nhận như một bước đi tất yếu, song phải phù hợp với đặc điểm phát triển của trẻ. Trước mắt, Bộ GDĐT có thể ban hành hướng dẫn lồng ghép nội dung khám phá nghề nghiệp trong các hoạt động giáo dục kỹ năng sống, trải nghiệm hoặc chương trình ngoại khóa. Cùng với đó, cần có tài liệu chuyên đề, học liệu minh họa, và quan trọng nhất là bồi dưỡng năng lực cho đội ngũ giáo viên.

Một giải pháp khác là mở rộng sự tham gia của gia đình và cộng đồng. Phụ huynh, doanh nghiệp địa phương và các tổ chức xã hội có thể trở thành nguồn lực quan trọng để tổ chức các hoạt động tham quan, giao lưu với người lao động, ngày hội nghề nghiệp. Đây không chỉ là sự hỗ trợ vật chất, mà còn là cách để tạo môi trường xã hội khuyến khích trẻ em nhận thức và trân trọng giá trị lao động.

Nếu triển khai có lộ trình rõ ràng, hướng nghiệp ở bậc mầm non sẽ không phải là “áp đặt nghề nghiệp từ sớm”, mà là bước chuẩn bị nuôi dưỡng ước mơ nghề nghiệp trong tương lai. Đây cũng là cách để Việt Nam tiệm cận với xu hướng quốc tế, đồng thời cụ thể hóa chủ trương phân luồng giáo dục mà các văn kiện của Đảng và Nhà nước đã đề ra.

Hướng nghiệp cho trẻ mầm non cần được nhìn nhận như một giải pháp chiến lược, vừa mang tính giáo dục, vừa mang ý nghĩa xã hội. Đó không phải là việc “áp đặt chọn nghề” từ sớm, mà là cách nuôi dưỡng thái độ tích cực với lao động, khơi gợi ước mơ và khát vọng. Nếu được triển khai có lộ trình, hướng nghiệp sớm sẽ trở thành “nấc thang mềm” trong chiến lược phân luồng, góp phần bảo đảm công bằng trong tiếp cận giáo dục và chuẩn bị nguồn nhân lực cho tương lai.

Thuý An, Hà Giang

Tài liệu tham khảo

Quốc hội (2019). Luật Giáo dục. Hà Nội: NXB Chính trị Quốc gia.

Bộ GDĐT (2018). Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể. Hà Nội.

Quốc hội (2025). Nghị quyết 218/2025/QH15 về phổ cập giáo dục mầm non 3–5 tuổi và phân luồng học sinh sau THCS, THPT. Hà Nội.

Bộ GDĐT (2025). Báo cáo tổng kết năm học 2024–2025 và phương hướng 2025–2026. Hà Nội.

Ban Chấp hành Trung ương (2025). Nghị quyết 71-NQ/TW về phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 3–5 tuổi đến năm 2030. Hà Nội.

Super, D. E. (1990). A Life-span, Life-space Approach to Career Development. San Francisco: Jossey-Bass.