Đảm bảo công bằng trong tiếp cận khoa học công nghệ đối với thầy và trò vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi

Cô giáo Trang Tho Pe trong lớp học có ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ AR/VR (Ảnh: UNICEF Việt Nam - Thiên Trang)

Động lực để thầy và trò vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi thu hẹp khoảng cách số

Trong một buổi dạy tại Trường THCS Bát Xát (Lào Cai), cô giáo Trang Tho Pe giới thiệu cho học sinh, đặc biệt là các em nữ, cách ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ AR/VR vào học tập. Hoạt động này nằm trong chương trình hợp tác giữa UNICEF và địa phương nhằm nâng cao năng lực số cho giáo viên, giúp học sinh vùng khó tiếp cận tri thức mới. Ở Tây Nguyên, nhiều giáo viên cũng thử nghiệm AI trong việc soạn bài giảng, tiết kiệm thời gian chuẩn bị bài. Đây là tín hiệu cho thấy nỗ lực của đội ngũ giáo viên ở địa bàn khó khăn trong việc đem công nghệ về từng lớp học bản làng, cho thấy công bằng trong tiếp cận khoa học - công nghệ không chỉ là khẩu hiệu mà đang hiện diện ở bản làng, trở thành động lực để thầy và trò vùng dân tộc, miền núi tự tin bước vào hành trình hội nhập.

Theo UNICEF Việt Nam, việc trang bị năng lực ứng dụng AI cho giáo viên không chỉ hỗ trợ đổi mới phương pháp giảng dạy mà còn góp phần mở rộng cơ hội tiếp cận khoa học - công nghệ cho học sinh vùng thiểu số, vốn thường chịu nhiều thiệt thòi trong tiếp cận hạ tầng và tài nguyên số. Tinh thần này cũng được Nghị quyết số 71-NQ/TW khẳng định: “Giáo dục phải công bằng, toàn diện, không để ai bị bỏ lại phía sau”, đồng thời nhấn mạnh đến việc bảo đảm cơ hội tiếp cận khoa học - công nghệ cho học sinh dân tộc thiểu số và vùng khó khăn. Đây là bước phát triển quan trọng so với các Nghị quyết trước, bởi lần đầu tiên tiếp cận công nghệ được đặt song hành với các yếu tố cơ bản khác như dinh dưỡng, học bổng hay cơ sở vật chất.

Song song với đó, Nghị định số 66/2025/NĐ-CP Quy định chính sách cho trẻ em nhà trẻ, học sinh, học viên ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo và cơ sở giáo dục có trẻ em nhà trẻ, học sinh hưởng chính sách đã đưa ra các chính sách đặc thù như hỗ trợ hạ tầng công nghệ thông tin, đầu tư thiết bị dạy học hiện đại, ưu tiên triển khai phòng máy tính, phòng thí nghiệm STEM tại các cụm trường vùng khó; đồng thời có cơ chế đãi ngộ, thu hút và đào tạo giáo viên công nghệ thông tin, tin học và khoa học liên ngành.

Những chính sách này cho thấy công nghệ số tại các vùng khó khăn được coi là hạ tầng cơ bản của giáo dục, tương tự điện, đường hay nước sạch. Việc đưa công nghệ vào bản làng không chỉ mang tính tiện ích mà trở thành nền tảng giúp học sinh miền núi tiếp cận tri thức, mở rộng cơ hội học tập và tham gia cạnh tranh trong nền kinh tế tri thức.

Thực trạng tiếp cận khoa học công nghệ ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số

Dù định hướng chính sách đã rõ, thực tiễn vẫn cho thấy sự bất bình đẳng đáng kể trong tiếp cận giáo dục khoa học – công nghệ. Tỷ lệ trường học tại vùng dân tộc, miền núi có phòng máy tính đạt chuẩn chưa cao; tỷ lệ trường kết nối Internet tốc độ cao thậm chí thấp hơn nhiều so với vùng đồng bằng. Thiết bị phục vụ học tập STEM còn hạn chế, nhiều nơi chỉ dừng lại ở bộ dụng cụ cơ bản. Vấn đề nhân lực cũng là một “nút thắt”. Số lượng giáo viên chuyên ngành công nghệ thông tin hoặc STEM tại các huyện miền núi còn rất hiếm, nhiều trường phải bố trí giáo viên kiêm nhiệm. Điều này khiến việc triển khai các môn học tích hợp gặp nhiều trở ngại, dẫn đến chất lượng giảng dạy chưa đạt kỳ vọng.

Hệ quả là khoảng cách số ở các địa phương, chất lượng tiếp cận chưa cao. Trong khi học sinh ở thành thị có cơ hội tiếp cận các công nghệ mới như AI, robot, dữ liệu lớn…, thì học sinh miền núi nhiều khi vẫn phải xoay xở với những máy tính đã cũ, đường truyền Internet chập chờn. Khoảng cách ấy đang trở thành rào cản lớn trong việc đảm bảo công bằng giáo dục.

Các em học sinh tại Bát Xát, Lào Cai trong Ngày hội STEM năm 2025 (Ảnh: Truyền thông Bát Xát)

Con đường mới để công nghệ số và trí tuệ nhân tạo về đến lớp học bản làng

Để khắc phục bất cập, nhiều giải pháp đã được triển khai tại vùng khó. Một số địa phương xây dựng nền tảng học tập trực tuyến dùng chung, thí điểm phòng STEM lưu động, đồng thời đẩy mạnh hợp tác công - tư để bổ sung hạ tầng mạng, thiết bị và kỹ năng số cho giáo viên. Các chương trình tập huấn về AI, dữ liệu số, lập trình cũng được triển khai, song song với học bổng và cuộc thi khoa học dành riêng cho học sinh dân tộc thiểu số. Tầm nhìn xa hơn, khi công nghệ số và AI tiếp cận lớp học bản làng sẽ góp phần hạn chế di cư lao động và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.

Khoảng cách số ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi là thực tế khó phủ nhận, song cũng chính là thước đo cho tính hiệu quả của các chính sách giáo dục hiện nay. Với sự đồng bộ từ Trung ương tới địa phương, cùng sự chung tay của các tổ chức quốc tế và doanh nghiệp công nghệ, con đường đưa công nghệ số và trí tuệ nhân tạo về lớp học bản làng đang dần được định hình. Đảm bảo công bằng trong tiếp cận khoa học - công nghệ không chỉ là một mục tiêu giáo dục, mà còn là chìa khóa để phát triển bền vững, để “không ai bị bỏ lại phía sau” trong hành trình hội nhập số.

Bảo Ngọc, Hà Giang

Tài liệu tham khảo

Chính phủ (2025). Nghị định số 66/2025/NĐ-CP Quy định chính sách cho trẻ em nhà trẻ, học sinh, học viên ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo và cơ sở giáo dục có trẻ em nhà trẻ, học sinh hưởng chính sách.

https://vanban.chinhphu.vn/?pageid=27160&docid=213123

UNICEF (2023). Công cụ học tập kỹ thuật số mở ra một thế giới đầy tiềm năng cho trẻ em gái dân tộc thiểu số ở vùng sâu vùng xa Việt Nam

https://www.unicef.org/vietnam/stories/digital-learning-tools-open-world-possibilities-ethnic-minority-girls-remote-viet-nam

UNICEF (2024). UNICEF hỗ trợ tăng cường năng lực cho giáo viên ở vùng xa thông qua công nghệ Trí tuệ nhân tạo (AI)

https://www.unicef.org/vietnam/vi/nhung-cau-chuyen/unicef-tang-cuong-nang-luc-giao-vien-tri-tue-nhan-tao