Định hướng phân luồng học sinh sau trung học cơ sở khi sắp xếp lại các trường nghề

Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp của Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên Ý Yên (Ninh Bình) (Ảnh: Đoàn Trung tâm GDNN-GDTX Ý Yên)

Phân luồng học sinh – yêu cầu cấp thiết của phát triển nguồn nhân lực

Báo cáo đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ năm học 2024 - 2025 cho thấy giáo dục nghề nghiệp còn nhiều hạn chế, công tác tác phân luồng học sinh sau trung học cơ sở chưa đạt hiệu quả rõ nét, tỷ lệ phân luồng còn thấp, thiếu cơ sở dữ liệu thị trường lao động, quy mô, cơ cấu ngành nghề đào tạo chưa sát với nhu cầu thị trường lao động. Để tiếp tục thúc đẩy giáo dục nghề nghiệp, một trong những nhiệm vụ trọng tâm của năm học 2025 - 2026 được Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) nhấn mạnh là phân luồng học sinh sau THCS. Tại Nghị quyết số 71-NQ/TW một trong những nhiệm vụ quan trọng cũng đề cập vấn đề cải cách hiện đại hóa giáo dục nghề nghiệp, tạo đột phá phát triển nguồn nhân lực có kỹ năng nghề cao, đồng thời Nghị quyết cũng khẳng định vai trò then chốt của giáo dục nghề nghiệp trong phát triển lực lượng lao động kỹ thuật cao. 

Thực tế cho thấy, tỷ lệ học sinh sau THCS lựa chọn con đường học nghề vẫn còn thấp, phần lớn phụ huynh và học sinh vẫn có tâm lý chuộng bằng cấp, coi trung học phổ thông (THPT) và đại học là con đường duy nhất. Mặt khác, theo bộ luật Lao động, người từ 15-18 tuổi chỉ được làm một số công việc hạn chế khiến nhiều học sinh tốt nghiệp trung cấp (16-17 tuổi) khó được tuyển dụng. Đây là điểm nghẽn cần được xem xét điều chỉnh để phân luồng học sinh thuận lợi hơn.

Theo thống kê của Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp, tỷ lệ học sinh sau tốt nghiệp THCS vào học trường nghề chỉ đạt 19-21%, sau THPT khoảng 22-23%. Con số này còn cách xa mục tiêu mà Đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018-2025” đặt ra: ít nhất 40% học sinh tốt nghiệp THCS và 45% học sinh tốt nghiệp THPT theo học các trình độ nghề; ở các địa phương khó khăn, tỷ lệ này cũng phải đạt 30-35%. Trong khi đó, Báo cáo Điều tra lao động và việc làm Việt Nam năm 2021 của Tổng cục Thống kê cho thấy hơn 80% lao động hiện có trình độ dưới chuẩn; chỉ 15% đạt trình độ cao đẳng, đại học và 6,8% qua đào tạo nghề ngắn hạn. Điều này tạo ra sự mất cân đối lớn. Trong khi hệ thống THPT và đại học ngày càng quá tải, thị trường lao động vẫn thiếu nhân lực có tay nghề kỹ thuật.

Đặt trong bối cảnh thực tiễn, việc đẩy mạnh phân luồng học sinh sau THCS mang nhiều ý nghĩa quan trọng góp phần giảm áp lực cho kỳ tuyển sinh THPT vốn ngày càng căng thẳng, tạo cơ hội để học sinh rèn luyện kỹ năng nghề từ sớm, tham gia thị trường lao động, đồng thời đáp ứng yêu cầu của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế trong bối cảnh doanh nghiệp ngày càng có nhu cầu cao về nhân lực kỹ thuật, công nghệ. Tuy nhiên, phân luồng chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi chính sách đi vào thực tế một cách đồng bộ, phân luồng sẽ không chỉ giúp nâng cao sức hút của các trường nghề, mà còn góp phần thay đổi tư duy xã hội về giá trị của giáo dục nghề nghiệp, khẳng định rằng học nghề cũng là một lựa chọn giá trị, mở ra tương lai nghề nghiệp ổn định, chứ không phải “lối rẽ kém hấp dẫn” như nhiều phụ huynh vẫn quan niệm.

Sắp xếp lại mạng lưới trường nghề - tác động tích cực đến giáo dục nghề nghiệp

Trước tình hình đó, Bộ Nội vụ đã ban hành Công văn số 8479/BNV-TCBC ngày 25/9/2025 về việc sắp xếp các đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực giáo dục và y tế. Theo đó, các trung tâm giáo dục nghề nghiệp và giáo dục thường xuyên sẽ hợp nhất thành trường trung học nghề tương đương cấp trung học phổ thông, trực thuộc Sở GDĐT, phục vụ theo khu vực liên xã, phường. Mỗi tỉnh, thành có tối đa ba trường dạy nghề, không tính các cơ sở tự chủ chi thường xuyên. Theo các chuyên gia giáo dục nhận định chủ trương này sẽ góp phần làm giảm tình trạng manh mún, nâng cao chất lượng đào tạo, tác động mạnh mẽ đến việc phân luồng học sinh sau THCS đồng thời bổ sung các quy định mới về liên thông giữa phổ thông - nghề nghiệp - đại học, mở rộng cơ hội học tập và phát triển nghề nghiệp suốt đời. 

Thực tế hệ thống giáo dục nghề nghiệp ở nhiều địa phương còn dàn trải, chồng chéo, nhiều cơ sở nhỏ lẻ hoạt động kém hiệu quả, chất lượng không đồng đều. Điều này khiến việc thu hút học sinh gặp khó khăn và gây lãng phí nguồn lực. Việc sáp nhập các trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên, các trường trung cấp, cao đẳng nhỏ lẻ thành cơ sở quy mô lớn, hiện đại được kỳ vọng hình thành trung tâm đào tạo nghề chất lượng cao, với cơ sở vật chất đồng bộ, trang thiết bị tiên tiến và gắn kết chặt chẽ hơn với nhu cầu thị trường lao động. 

Chủ trương này giúp sử dụng hiệu quả nguồn lực công, tránh đầu tư dàn trải, đồng thời nâng cao uy tín hệ thống giáo dục nghề nghiệp. Các trung tâm quy mô lớn không chỉ tạo sức hút nhờ môi trường học tập tốt, giảng viên có trình độ, chương trình đào tạo hiện đại, mà còn mở ra sự liên thông giữa học nghề, cao đẳng và đại học, mở rộng cơ hội nghề nghiệp cho học sinh. Thực tế, nhiều địa phương đã thí điểm mô hình trung tâm nghề nghiệp - giáo dục chất lượng cao, gắn đào tạo với nhu cầu doanh nghiệp. Đây được coi là hướng đi đúng để biến phân luồng thành giải pháp thực chất, thay vì chỉ dừng ở chủ trương. 

Phân luồng sau THCS gắn với việc sắp xếp lại mạng lưới trường nghề chính là hai trụ cột song hành: định hướng đầu vào và bảo đảm chất lượng đầu ra. Nếu triển khai đồng bộ, hệ thống sẽ góp phần hình thành nguồn nhân lực trẻ có kỹ năng, đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động trong kỷ nguyên số. Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, giáo dục nghề nghiệp càng có ý nghĩa đặc biệt: đào tạo lực lượng lao động làm chủ công nghệ, trí tuệ nhân tạo, cơ khí, điện tử - những lĩnh vực đang thiếu hụt nhân lực. Tuy nhiên, để sáp nhập thực sự trở thành cú hích cho phân luồng, cần triển khai minh bạch, bảo đảm quyền lợi của giáo viên và học sinh, đồng thời gắn việc tổ chức lại mạng lưới trường nghề với khảo sát nhu cầu lao động từng vùng và tăng cường kết nối doanh nghiệp. Chỉ khi học sinh nhìn thấy con đường nghề nghiệp ổn định sau khi ra trường, việc phân luồng mới đạt hiệu quả thực chất.

Bảo Ngọc, Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

Tổng cục thống kê (2021). Báo cáo Điều tra lao động việc làm năm 2021.

https://www.gso.gov.vn/wp-content/uploads/2023/03/Ruot-Dieu-tra-LD-viec-lam-Can1-1.pdf  

Bộ GDĐT (2025). Báo cáo Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ năm học 2024 - 2025 và phương hướng, nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu năm học 2025 - 2026  đối với giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục thường xuyên và giáo dục nghề nghiệp.

Bộ Nội vụ (2025). Công văn số 8479/BNV-TCBC về việc sắp xếp các đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực giáo dục và y tế.

https://thuvienphapluat.vn/chinh-sach-phap-luat-moi/vn/ho-tro-phap-luat/chinh-sach-moi/95310/cong-van-8479-chi-dao-moi-cua-bo-noi-vu-ve-sap-xep-cac-don-vi-su-nghiep-cong-lap-linh-vuc-giao-duc