Giảm áp lực thi cử, mở rộng cơ hội học tập cho học sinh phổ thông

Bài toán cung - cầu trong quy hoạch trường lớp

Tại Hà Nội, năm 2025 có khoảng 120.000 học sinh tốt nghiệp trung học cơ sở nhưng chỉ có khoảng 70% trong số đó có cơ hội vào học trường công lập. Phần còn lại buộc phải lựa chọn trường tư thục, trung tâm giáo dục nghề nghiệp, giáo dục thường xuyên. Chính vì vậy, kỳ thi vào lớp 10 ở thủ đô luôn nhận được sự quan tâm đặc biệt từ xã hội với tỷ lệ chọi gấp nhiều lần so với tuyển sinh đại học. Kỳ thi này cũng đang đặt ra một nghịch lý: trong khi nhà nước đã phổ cập giáo dục cơ bản, coi việc học lên trung học phổ thông là nhu cầu thiết yếu, thì học sinh vẫn phải cạnh tranh khốc liệt để có được một suất học ở bậc học này.

Ảnh minh hoạ

Nguyên nhân cốt lõi của áp lực thi cử đến từ sự mất cân bằng giữa cung và cầu. Ở Hà Nội, dân số cơ học tăng nhanh, số lượng học sinh mỗi năm đều tăng trong khi quỹ đất dành cho trường học hạn chế. Mặc dù thành phố đã liên tục đầu tư xây mới, mở rộng các trường trung học phổ thông, nhưng tốc độ này chưa thể đáp ứng nhu cầu ngày càng lớn. Tình trạng tương tự diễn ra tại nhiều đô thị lớn như Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Hải Phòng,… Càng ở những địa phương có tốc độ đô thị hoá nhanh, sự chênh lệch giữa số lượng học sinh và năng lực tiếp cận của trường công lập càng rõ rệt. Trong khi đó, nhiều trường ngoài công lập tuy có khả năng tiếp cận nhưng học phí cao. Như vậy, nguyên nhân không chỉ nằm ở kỳ thi, mà còn ở bài toán quy hoạch và đầu tư cho hệ thống giáo dục phổ thông. Nếu không có giải pháp tăng nhanh số lượng và chất lượng trường lớp, đặc biệt là trường công lập, áp lực thi cử sẽ khó có thể giảm bớt.

Một số kinh nghiệm quốc tế

Trên thế giới, một số nước không tổ chức kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10. Học sinh sau khi hoàn thành bậc trung học cơ sở được chuyển thẳng lên trung học phổ thông theo tuyến địa bàn, không trải qua kỳ thi cạnh tranh. Việc phân trường chủ yếu dựa vào nơi cư trú và kết hợp với định hướng năng lực. Một số quốc gia châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc cũng không tổ chức kỳ thi tuyển sinh vào 10 trên quy mô toàn quốc. Hàn Quốc nổi tiếng với chính sách phân luồng mạnh từ cấp trung học cơ sở, học sinh được lựa chọn theo năng lực giữa trường phổ thông, trường nghề hoặc các chương trình đặc thù.

Những kinh nghiệm này cho thấy, thay vì đặt nặng một kỳ thi, các nước chú trọng vào việc quy hoạch hệ thống trường lớp đồng bộ, đa dạng con đường học tập và tạo ra sự công bằng trong tiếp cận giáo dục. Đây là điểm mà Việt Nam có thể tham khảo để điều chỉnh chính sách, giảm áp lực thi cử cho học sinh và phụ huynh.

Quan điểm chỉ đạo: Giảm áp lực thi cử

Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo xác định những mốc quan trọng: mục tiêu đến năm 2030 hoàn thành phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ em từ 3-5 tuổi và giáo dục bắt buộc đến hết trung học cơ sở; ít nhất 85% người trong độ tuổi hoàn thành cấp trung học phổ thông và tương đương, không có tỉnh, thành phố đạt dưới 60%; đến năm 2035 hoàn thành phổ cập trung học phổ thông và tương đương, không có tỉnh, thành phố đạt dưới 60%; đến năm 2035 hoàn thành phổ cập trung học phổ thông.

Mới đây, tại cuộc tiếp xúc cử tri 11 phường của Hà Nội trước thềm kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XV, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh quan điểm phải phổ cập giáo dục trung học phổ thông, giảm bớt các kỳ thi. Theo Tổng Bí thư, sau khi tiến hành phổ cập mầm non, phổ cập tiểu học, trung học cơ sở thì bây giờ cả nước hoàn toàn đủ điều kiện để phổ cập trung học phổ thông, tức là các cháu đều được học hết cấp 3.

Giảm áp lực thi cử không có nghĩa là xoá bỏ chuẩn mực đánh giá. Điều quan trọng là chuyển từ một kỳ thi cạnh tranh nặng nề sang hình thức đánh giá đa dạng, nhẹ nhàng và phù hợp hơn. Song song với dó, các địa phương cần được trao quyền và hỗ trợ đẩy mạnh xây dựng trường lớp. bảo đảm đủ chỗ học cho học sinh. Việc phát triển hệ thống trường công lập cần gắn với quy hoạch đô thị, phân bổ dân cư và đầu tư hạ tầng, tránh tình trạng dồn học sinh vào một số trường trung tâm. Bên cạnh đó, hệ thống trường ngoài công lập cũng cần được khuyến khích phát triển với mức học phí hợp lý, nhằm chia sẻ gánh nặng với trường công. Bước tiến này phù hợp với xu hướng quốc tế, khi hầu hết các quốc gia coi giáo dục phổ thông là quyền cơ bản, không biến thành một cuộc cạnh tranh căng thẳng.

Hà Giang