Giáo dục STEM/ STEAM: Cơ hội để học sinh Việt Nam làm chủ công nghệ trong kỷ nguyên số

Học sinh Thủ đô thích thú tham gia trải nghiệm tại Ngày hội Công nghệ thông tin và STEM ngành Giáo dục và Đào tạo Hà Nội năm 2024 (Ảnh: Sở GDĐT Hà Nội)

Từ phòng thí nghiệm đến nền tảng số học sinh cần làm chủ công nghệ

Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI), giáo dục STEM/ STEAM (Science – Khoa học, Technology – Công nghệ, Engineering – Kỹ thuật, Mathematics – Toán học, Art – Nghệ thuật) được xem như con đường thiết yếu để trang bị cho thế hệ trẻ khả năng làm chủ công nghệ, thích nghi và sáng tạo trong tương lai. Để thúc đẩy giáo dục STEM/ STEAM, những năm gần đây, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách đẩy mạnh đổi mới giảng dạy và học tập ứng dụng công nghệ. Điển hình là Nghị quyết 71-NQ/TW (được ban hành ngày 22/8/2025), trong đó giáo dục được xác định là “quốc sách hàng đầu” và đặt mục tiêu đột phá chất lượng giáo dục và đào tạo, nhấn mạnh việc hiện đại hóa chương trình cũng như nâng cao kỹ năng công nghệ cho học sinh phổ thông. Cùng với đó Nghị quyết 57-NQ/TW cũng xác định rõ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là chiến lược hàng đầu quốc gia. Trong bối cảnh đó, giáo dục STEM với trọng tâm là kiến thức khoa học, kỹ thuật, toán học và công nghệ  được xem như một trong những nền tảng thiết yếu để thực hiện tư duy đổi mới trong giáo dục, đào tạo con người làm chủ công nghệ.

Giáo dục STEM/ STEAM không chỉ dạy kiến thức khoa học – kỹ thuật đơn thuần mà còn rèn cho học sinh khả năng tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, sáng tạo và làm việc nhóm. Trong kỷ nguyên AI và nền tảng số, những kỹ năng như xử lý dữ liệu, lập trình cơ bản, thiết kế mô hình – mô phỏng và tích hợp công nghệ sẽ là chìa khóa để học sinh không bị thụ động làm “người dùng” mà có thể trở thành người sáng tạo, điều khiển công nghệ. Trong bối cảnh kỷ nguyên số, các chính sách về giáo dục STEM/ STEAM đang mở ra nhiều cơ hội đổi mới cho việc dạy và học, giúp học sinh tiếp cận công nghệ hiện đại ngay từ bậc phổ thông. Tuy nhiên, để phát huy hiệu quả, chính sách không chỉ dừng ở định hướng mà cần được triển khai theo lộ trình cụ thể, có sự đồng bộ giữa chương trình, cơ sở vật chất và đội ngũ giáo viên. Nếu thiếu sự gắn kết này, STEM/ STEAM dễ rơi vào tình trạng phong trào, thiếu chiều sâu và khó duy trì bền vững.

Trên thực tế, nhiều hoạt động STEM/ STEAM bước đầu đã tạo được sức hút như: Ngày hội STEM ở các địa phương, cuộc thi Sáng tạo Robotics giữa các trường phổ thông trên toàn quốc, các cuộc thi khoa học – kỹ thuật… đã thu hút đông đảo học sinh tham gia, khơi dậy niềm đam mê, sáng kiến công nghệ. Nhiều giáo viên đã tích hợp yếu tố STEM/ STEAM vào bài giảng thường ngày, thiết kế bài thực hành ứng dụng công nghệ trong môn học. Theo thống kê tính riêng năm học 2022 – 2023 đã có hơn 75.00 lượt bài dạy STEM được triển khai tại các cơ sở giáo dục trung học trên cả nước. Những tín hiệu đó cho thấy STEM/ STEAM đang dần trở thành “điểm sáng” trong đổi mới giáo dục phổ thông.

Để giáo dục STEM/STEAM phát triển bền vững, góp phần kiến tạo nguồn nhân lực chất lượng cao

Mặc dù tiềm năng lớn, giáo dục STEM ở phổ thông còn phải đối mặt với nhiều thách thức. Trước tiên là hạ tầng kỹ thuật nhiều trường thiếu phòng thí nghiệm, thiết bị cảm biến, robot hay công cụ lập trình. Chương trình và tài nguyên giáo dục cũng là một khoảng trống. Sách giáo khoa, tài liệu hỗ trợ và phần mềm chuyên biệt phục vụ STEM hiện nay rất cần được đầu tư, cập nhật thường xuyên. Trong khi đó, nhiều giáo viên vẫn còn lúng túng trong việc thiết kế bài giảng, thiếu học liệu để triển khai hoạt động một cách hiệu quả. Một hạn chế khác đến từ cơ chế đánh giá. Nếu chỉ định lượng kết quả học tập bằng điểm số lý thuyết, STEM khó phát huy chiều sâu. Thay vào đó, cần một hệ thống đánh giá toàn diện, đo lường được kỹ năng thực hành và năng lực sáng tạo của học sinh.

Theo đánh giá của các chuyên gia, để STEM thực sự hiệu quả ở bậc phổ thông, cần phát triển đồng bộ trên năm trụ cột: hạ tầng kỹ thuật, chương trình, nội dung, đội ngũ giáo viên, tài nguyên học liệu và cơ chế đánh giá. Trong đó, việc đầu tư phòng thí nghiệm hiện đại, thiết bị mô phỏng và các phần mềm học tập số là nền tảng.

Cùng với đó, chương trình giảng dạy phải linh hoạt, liên tục cập nhật để gắn với thực tiễn và xu hướng công nghệ mới. Đội ngũ giáo viên cần được đào tạo, bồi dưỡng về kỹ năng thiết kế bài học STEM/STEAM, có khả năng tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho học sinh. Đồng thời, cần hình thành kho học liệu mở, chia sẻ tài nguyên số để giáo viên dễ dàng khai thác. Cuối cùng, cơ chế đánh giá phải hướng tới năng lực vận dụng và sáng tạo thay vì chỉ dừng ở việc kiểm tra kiến thức.

Nắm bắt được những khó khăn đó, lãnh đạo Đảng và Nhà nước đã thể hiện sự quan tâm đặc biệt, coi giáo dục STEM/STEAM là lĩnh vực trọng yếu. Vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm đã trao tặng một số phòng học STEM cho các trường, đồng thời nhấn mạnh mong muốn “mỗi trường học đều có phòng thực hành STEM để học sinh được trực tiếp làm chủ khoa học và công nghệ”.

Trong bối cảnh hội nhập, khi khoa học và công nghệ trở thành nòng cốt cho mọi ngành nghề, STEM/ STEAM chính là cầu nối để học sinh Việt Nam bước vào thế giới tri thức toàn cầu. Nếu được triển khai bài bản, giáo dục STEM sẽ không chỉ góp phần nâng cao chất lượng dạy và học, mà còn tạo nên nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và khát vọng phát triển của dân tộc trong kỷ nguyên số.

Bảo Ngọc, Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

Bộ GDĐT (2024). Nâng cao chất lượng giáo dục STEM trong giáo dục phổ thông. https://moet.gov.vn/giaoducquocdan/giao-duc-trung-hoc/Pages/tin-tuc.aspx?ItemID=9223&utm